از معرفی «فرهنگ تحلیلی وجوه و نظائر در قرآن» تا لزوم برخورداری کتب از نثر معیار پرکشش

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، پژوهشگر علوم قرآنی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره بهترین کتاب در حوزه نشر قرآنی گفت: در سال جاری بهترین ندیدم، اما می‌توانم بگویم که کتاب خوب وجود داشت که انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی دو کتاب چاپ کردند که در حد مطلوبی می‌توان به آنها نمره داد.

وی افزود: یکی از این کتاب‌ها «فرهنگ تحلیلی وجوه و نظائر در قرآن» است که در دو جلد قطور نشر یافته و قابل توجه است که در حوزه ادبیات فارسی درباره وجوه و نظایر که کار محققانه و همراه با نقد و بررسی باشد، اثری وجود نداشته است و اگر بوده یکی، دو کار است که ترجمه شده‌اند و تفصیل آنچنانی ندارند، به همین دلیل این اثر کاری قابل توجه و قابل مطالعه است.

حجت‌الاسلام مهدوی‌راد ادامه داد: مسئله وجوه و نظایر در حوزه پژوهش موضوعی دیرینه‌سال است و اولین اثری که در این حوزه داریم مربوط به مقاتل بن سلیمان است. البته با توجه به پژوهشی که دارم، بر این باورم که وجوه و نظائر را به این صورت که تعریف می‌کنند نادرست است؛ هر چند این کتاب کمی به واقیعت نزدیک شده است. 

این پژوهشگر قرآن با اشاره به تعریف وجوه و نظائر قرآن تصریح کرد: وجوه یعنی استعمال یک لفظ در بیش از یک معنا و نظائر استعمال چند لفظ در یک معنا. اولی اشتراک و دومی ترادف است که دومی در این کتاب‌ها اصلاً بازتاب ندارد و به نظرم نظائر در کنار وجوه، معنای دیگری دارد که این معانی در این کتاب‌ها بازتاب دارد. اگر اصل آن اثبات شود، یعنی اینکه قرآن به زبان معیار سخن می‌گوید و در زبان معیار که زبان عربی و لهجه معیار بوده، اشتراک وجود داشته است، اهمیت خواهد داشت. به عنوان مثال در آیه 10 سوره توبه، وقتی خداوند در رابطه با موضع‌گیری دشمنان درباره مومنان می‌فرماید؛ «لاَيَرْقُبُونَ فِي مُؤْمِنٍ إِلاًّ وَلاَ ذِمَّةً وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ»، طبری برای «إِلاًّ» 5 معنا بیان می‌کند و چون می‌گوید، این 5 معنا در ادب عربی وجود دارد و قرآن آنها را به کار گرفته و قرینه نگذاشته است، پس هر پنج معنا مراد است که تحقیق این بحث اهمیت ویژه‌ای دارد. 

وی گفت: از همین پژوهشگاه دو جلد دیگر نیز درباره اعجاز قرآن منتشر شده که در پاسخ به شبهه‌هاست و به نظرم این کتاب هم قابل توجه بود؛ چرا که هم شکل اعجاز را بررسی کرده بودند و هم شبهه‌های متوجه به ساحت ادبی و غیرادبی قرآن را مورد توجه قرار داده‌اند.

حجت‌الاسلام مهدوی‌راد در پاسخ به اینکه چرا این کتاب‌ها بهترین نبودند و بهترین کتاب در حوزه قرآن چه ویژگی‌هایی دارد، عنوان کرد: وقتی می‌گویم بهترین، کتابی است که یا به سبک جشنواره‌ها و جوایز ادبی بتوانم به آنها امتیاز 100 بدهم و یا به صورت نمره‌گذاری 20. که به نظرم این کتاب‌ها به این امتیازها نمی‌رسند و حداقل ویژگی کتاب فاخر نثر بلند و شایسته است، به ویژه اگر درباره قرآن باشد.

وی در ادامه بیان کرد: قرآنی که هم در فصاحت و هم بلاغت و هم بزم‌آهنگ در اوج است و فرازمندتر از آن نمی‌توان تصور کرد، آنچه در حوزه قرآن رقم می‌خورد، باید حداقل از نثر متوسط به بالا که نثر معیار پرکشش است، برخوردار باشد و من این ویژگی را در این کتاب‌ها ندیدم. همچنین ارجاع به منابع و نقد و تحلیل آراء و ارزیابی آن نیز ویژگی‌های دیگری است که اهمیت دارد. همچنین گزینشی عمل نکردن ویژگی مهمی است.

حجت‌الاسلام مهدوی‌راد اظهار کرد: ما در بحث‌های جدلی یکی از مشکلات و اشکالات‌مان که قدیمی‌ها هم داشتند، گزینشی عمل کردن است، استناد و استدلال فرد را آنچنان که می‌خواهیم، عرضه می‌کنیم، هر جا که مشکل ایجاد می‌کند قیچی می‌کنیم و بعد شروع به پاسخ دادن می‌کنیم که پژوهش درستی نیست و گمراه‌کننده خواهد بود.

وی یادآور شد: در حوزه مطالعات خاورشناسی نیز یکی از اساتید دانشگاه تربیت مدرس، اثر قابل قبولی در سال جاری عرضه کرده بود که با اندکی بازنگری نشر داده شد و این اثر درباره نقد و تحلیل آراء خاورشناسان درباره ابن عباس بود – عبدالله ابن عباس طی سال‌های اخیر مورد توجه خاورشناسان قرار گرفته و حرف‌های ضد و نقیضی از وی روایت شده است- این کتاب از جنبه‌ای مورد توجه نصرت نیل‌ساز بود که اثر خوبی بود.

این پژوهشگر در پایان درباره نشر قرآنی سال 94 گفت: به دلیل اینکه سال گذشته هم به لطف و اصرار دوستان دبیر علمی جایزه کتاب سال بودم، هم در حوزه قرآنی و هم غیرقرآنی کمیت خوبی داشتیم و افت آثار نداشتیم، اما کیفیت کتاب‌ها افت داشت و مطالعات و نشر قرآنی با توجه به داعیه و هدفی که داریم تا رسیدن به آن هدف بسیار کوتاه است.