احتیاط در طرح نظریات جدید قرآنی/ مشکل ما آینده شغلی فارغ‌التحصیلان قرآن و حدیث است

قاسم بستانی، مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با اشاره به دغدغه‌ها و موانع گروه علوم و قرآن حدیث دانشگاه چمران، گفت: یکی از مشکلات کاری ما آینده کاری فارغ‌التحصیلان این رشته است که عموماً آینده مطمئنی ندارند و متزلزل است و یا متناسب با رشته‌شان نیست. در آموزش و پرورش یا دانشگاها می‌توانند جذب شوند که در هر دو مورد تقریباً ظرفیت در حد اشباع است.

گستردگی بیش از اندازه رشته علوم قرآن و حدیث به شکل‌های گوناگون

وی افزود: عامل دیگری که با مشکل پیشین در ارتباط است گستردگی بیش از اندازه رشته علوم قرآن و حدیث به شکل‌های گوناگون و تحت عناوین مختلف علوم قرآن و حدیث، علوم تفسیر، حدیث و ... است.

بستانی بیان کرد: این رشته گستردگی بسیار زیادی در دوره‌های لیسانس، فوق لیسانس و دکتری پیدا کرده است؛ این مسئله موجب شده افراد زیادی جذب این رشته شوند و هم اینکه فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی خیلی ضعیف و سطحی انجام شود، موضوعات پژوهشی تکراری، عنوان‌سازی، افزایش کپی‌ و سرقت‌ عملی از تبعات این گسترش بی رویه است. کار جدی به ندرت صورت می‌گیرد و دانشجویان معمولاً نمرات غیر قابل اعتباری کسب می‌کنند. بی‌انگیزگی دانشجویان، کلاس‌های پر جمعیت، بی‌اعتباری نمرات و بی‌انگیزگی خود اساتید از این موارد است. بخصوص در دانشگاه‌هایی مثل دانشگاه آزاد که در این خصوص دانشجویان فراوانی را جذب می‌کنند. در مقاطع تحصیلات تکمیلی و سطح دکتری دیده شده که کلاس‌هایی حتی با 15 و 20 نفر تشکیل می‌دهند و این کار موجب ضعف علمی و پژوهشی و افت پژوهش در این رشته و مقطع شده است.

وسعت در نظریه‌های قرآنی و غنای رشته قرآن و حدیث

مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران عنوان کرد: از سوی دیگر با مطرح شدن نظریات جدید هرمنوتیکی، معناشناسی، زبان‌شناسی و نگرش برون‌دینی نسبت به متون مقدس، نظریه‌ها وسعت پیدا کرده و این نظریات با مستلزمات و نتایجی که دارد بر غنای این رشته افزوده و در حال تقویت و قوی ساختن محتوای رشته ما است. آسیب‌شناسی نظریات گذشتگان، روش‌های تفسیری، روش‌های نقد حدیثی و خود تفاسیر، موجب شده از جهاتی بر غنای رشته علوم قرآن و حدیث افزوده شود.

احتیاط در طرح نظریات جدید قرآنی

وی به احتیاطی که در طرح نظریات جدید قرآنی از سوی اساتید وجود دارد، اشاره کرد و گفت: یکی دیگر از چالش‌ها آن است که در مطرح کردن نظریات جدید توسط اساتید دانشگاه‌‌ها، نظریه‌پردازان و پژوهشگران احتیاط وجود دارد، در طرح نظریاتی که با نظریه‌های قالب و مشهور متفاوت است تردید و دودلی وجود دارد. از پرداختن به نظریه‌های جدید و حتی طرح آن‌ها استقبال نمی‌شود. حتی از ذکر اسامی برخی اندیشمندان این حوزه ممانعت می‌‌شود و با آن برخورد شده است؛ لذا این هم یکی از مشکلات رشته ما است البته ممکن است رشته‌های دیگر نیز درگیر چنین مشکلی باشند. اساتید در مورد بیان و طرح نظریه‌های جدید و یا نظریات متفاوت خودشان و یا اندیشمندان داخلی و خارجی احتیاط می‌کنند و اگر هم بیان کنند از آن‌ها استقبال نمی‌شود. چنین مسائلی موجب می‌شود در طولانی‌مدت اساتیدی که اهل کار، تحقیق، اندیشه و صاحب‌نظر هستند کنار بکشند و دلسرد شوند و افرادی که بیشتر حرف‌های تکراری بیان می‌کنند یا به ذکر حرف‌های افراد مشهور بسنده می‌کنند، مسیر و هدایت این رشته را به دست بگیرند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران در رابطه با ارتباط گروه علوم قرآن و حدیث این دانشگاه با گروه‌های قرآن و حدیث دانشگاه‌های دیگر، بیان کرد: ارتباط سیستماتیک و منظمی نداریم، گهگاه از اساتید ما در دفاعیه داوری پایان‌نامه‌ها، مشاوره و راهنمایی استفاده می‌شود، یا در حد شرکت در بعضی همایش‌ها و ارسال مقالات به مجلات دانشگاه‌‌‌های دیگر ارتباط داریم، دانشکده ما بیش از این حد فعال نبوده است. اینکه اساتید گردهم جمع شوند و همایش‌هایی با شرکت گروه‌های علوم‌ قرآن و حدیث برگزار شود و تبادل نظر صورت گیرد، به این صورت نبوده و چنین چیزی نداشته‌ایم. در حد استفاده از اساتید به‌عنوان اساتید راهنما، مشاور، داور، ناظر و یا اینکه مقالات علمی به همایش‌های دیگر ارسال شود با دانشگاه‌های دیگر ارتباط داشته‌ایم.

بستانی در رابطه با ضرورت ارتباط اساتید علوم قرآنی با یکدیگر بیان کرد: اگر جایی از ارتباط اساتید، دانشکده‌ها و گروه‌های مختلف در سطح کلان حمایت کند و به‌طور منظم و با داشتن موضوعات کاربردی، بحث و بررسی صورت گیرد واقعاً ضروری، خوب و مفید خواهد بود و این امری بدیهی است. با مشورت، همکاری و همفکری قطعاً نتایج خوبی حاصل می‌شود.

پیشنهاد گردهمایی اساتید به‌صورت چرخشی در دانشگاه‌های مختلف

وی درباره چرایی این ارتباط غیر فعال، گفت: ایجاد ارتباط بین نیروهای انسانی‌، جایی را می‌خواهد که آن را نظم بخشد و هدایت کند، معمولاً چنین کارهایی با هزینه‌های سنگینی همراه و وقت‌گیر است، چنین مسائلی باعث می‌شود رغبت چندانی برای این امر حاصل نشود. هر تجمعی نوعی همایش است، هزینه‌های سنگین دارد، مدیریت و گردآوری اساتید از گوشه و کنار ایران، اسکان و تغذیه و مسائل بسیار زیادی وجود دارد و ممکن است کسی به راحتی حاضر به تقبل این موارد نشود. باید خود وزارت علوم، دستورالعمل یا آئین‌نامه‌ای ایجاد کند تا تمام دانشگا‌ه‌ها موظف به مشخص ساختن جا و فردی شوند که مسئولیت این کار را داشته باشد. گردهمایی هر سال، هر ترم یا هر دو سال یکبار به‌صورت چرخشی در دانشگاه‌های مختلف برگزار شود؛ مشغله‌‌‌های گروه‌ها و ارتباط آن‌ها به نحوی است که این ارتباط در ابتدا خیلی تأثیر چندانی برای آن‌ها ندارد؛ لذا احساس نیاز و عجله‌ای هم ندارند که با هم در ارتباط باشند البته بعضی دانشکده‌‌ها از طریق ایجاد نشریه‌ مشترک این همکاری را دارند ولی کفایت نمی‌کند.

مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران بیان کرد: در هر صورت اگر لازم باشد تعامل با اعضای هیئت علمی دیگر دانشگاه‌ها برقرار می‌شود. بیشتر همکاری ما در حد درخواست استاد راهنما، مشاوره، داوری، ناظر یا برای ارتقای پرونده اساتید از استادیاری به دانشیاری و از دانشیاری به استاد تمامی است که به‌صورت فردی و شخصی از اساتید دانشگاه‌های دیگر استفاده شده است. گاهی هم برای راه‌اندازی رشته‌ها از اساتید دانشگاه‌های دیگر استفاده می‌شود، ممکن بوده که مایل به همکاری با استادی بوده باشیم ولی به دلیل مشغله‌های ایشان میسر نشده باشد، در کل اگر لازم باشد عموم اساتید از همکاری دریغ ندارند.

وی همچنین با اشاره به موازی‌کاری در تحقیقات به دلیل عدم تعامل گروه‌ها، عنوان کرد: به‌طور کلی ممکن است چنین مواردی پیش بیاید، اما در عصر و دوره ما با توجه به پیشرفت علم می‌‌توان از آخرین تحقیقات مطلع شد که دوباره‌کاری انجام نشود ولی در کل گاهی چنین مواردی پیش آمده است. پایان‌نامه‌هایی با تغییر موضوع و تغییر محتوا و در نهایت بسیار نزدیک و شبیه به هم انجام شده، ولی با توجه به راهکارهایی که وجود دارد تکرار موضوعات بسیار کم شده است اما به شکل‌های دیگر وجود دارد، به طور مثال تغییر عنوان یا تغییر برخی از مباحث این کار انجام شده که گاهی تعمدی هم نبوده ولی در نهایت کارها شبیه و نزدیک به هم بوده است