حفظ نظام سکولاریسم و کمالیسم؛ هدف کودتا در ترکیه
گروه بین‌الملل: کارشناس مسائل ترکیه و خاورمیانه گفت: کودتای اخیر در ترکیه تداوم همان کودتاهای پیشین نظامیان براساس رسالت سنتی ارتش مبنی بر حفاظت از نظام سکولاریسم و کمالیسم در این کشور بود.
رحمت حاجی مینه، پژوهشگر مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) تحولات اخیر در ترکیه و کودتای نظامی در این کشور را تحلیل و اظهار کرد: کودتای ترکیه و شکست زودهنگام آن را باید به لحاظ متغیرهای مختلف مورد ارزیابی قرار داد.
دلایل کودتا
حاجی مینه با تبیین دلایل و زمینه‌های کودتا در ترکیه افزود: درباره دلایل و زمینه‌های شکل‌گیری کودتا باید زمینه‌های تاریخی کودتا در ترکیه، نقش و جایگاه ارتش در ساختار سیاسی این کشور، جایگاه حزب حاکم و گرایش‌های سیاسی و ایدئولوژیک اردوغان، مخالفت‌های گسترده احزاب با سیاست‌های اقتدارگرایانه وی، از سرگیری جنگ با «پ ک ک»(حزب کارگران کردستان) و ناکامی‌های سیاست خارجی ترکیه مد نظر قرار داد.
1ـ زمینه تاریخی
وی بیان کرد: یکی از عوامل اصلی، زمینه‌های تاریخی کودتا در این کشور است. در واقع از دهه 1960 میلادی شاهد شکل‌گیری کودتا در ترکیه بود‌ه‌ایم. به طوری که سه بار دیگر در قرن بیستم تکرار شد، اما در قرن بیست ویکم با اصلاحاتی که در بدنه ارتش با هدف پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا شکل گرفت، نگاه‌ها به سمتی رفت که دیگر دوران کودتا در ترکیه به سر آمده است؛ اما کودتای اخیر نشان داد که هنوز زمینه تاریخی برای تکرار کودتا در این کشور وجود دارد.
2ـ نظامیان
حاجی مینه با بیان اینکه نظامیان ترکیه خود را به عنوان حافظان نظام سکولاریسم و جمهوریت این کشور باور دارند، افزود: در گذشته نظامیان ترکیه هر زمان که احساس می‌کردند روند سکولاریسم و نظام سیاسی این کشور دچار انحراف شده است، با انجام کودتا تلاش می‌کردند که روند سیاسی را به مسیر اصلی خود بازگردانند؛ ذهنیتی که نه تنها در باور نظامیان بلکه در فرهنگ سیاسی ترکیه نیز ریشه دوانیده بود.
3ـ وضعیت داخلی ترکیه و سیاست خارجی ناکامتحلیلگر مسائل ترکیه و خاورمیانه اظهار کرد: عامل دیگر شکل‌گیری این کودتا را می‌توان با وضعیت سیاسی کنونی ترکیه و حزب عدالت و توسعه و در رأس آن سیاست‌های اقتدارگرایانه اردوغان مرتبط دانست. کودتاچیان که در واقع عده‌ای از نظامیان ترکیه بودند، عقیده داشتند که عواملی مانند مخالفت برخی از احزاب با دولت و حمایت ملی‌گرایان از نظام سکولار و همچنین شروع جنگ دولت ترکیه با کردها در داخل این کشور از یک طرف و سیاست‌های ناکام و نافرجام ترکیه در حوزه خارجی از سوی دیگر می‌تواند زمینه‌های لازم برای همراهی دیگر ارگان‌ها، نهادها و مردم با کودتای آنان را فراهم کند.
4ـ عدم همخوانی حزب «عدالت و توسعه» با سیاست ارتش
حاجی مینه در ادامه با تشریح سیاست‌های کنونی حزب عدالت و توسعه گفت: سیاست‌های کنونی این حزب که در راستای بازگشت به امپراطوری عثمانی و به عبارت بهتر نئو عثمانیسم قرار گرفته، دارای یک بار ایدئولوژیک است. حال آن که ارتش ترکیه به لحاظ سنتی در چارچوب شعار صلح در داخل و صلح در خارج مأموریت خود را انجام می‌دهد. در واقع این شعار ارتش ترکیه با سیاست خارجی کنونی این کشور در خاورمیانه و به ویژه سوریه در تضاد است. به عبارتی دیگر می‌توان گفت که اندیشه حزب حاکم ترکیه با سیاست‌های ارتش همخوانی ندارد. این عدم تطابق، خود یکی از عوامل زمینه‌ساز کودتای قسمتی از بدنه ارتش به عنوان مخالفان سیاست‌های اردوغان بوده است.
کودتا ساختگی بود؟
پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه در ادامه در پاسخ به سؤالی درباره انتشار
اخباری مبنی بر ساختگی‌بودن کودتا گفت: در مورد پدیده‌های سیاسی به ویژه
مواردی از قبیل کودتا که در مراحل اولیه، بازیگران اصلی آن مبهم هستند، فرضیه‌ها،
سناریوها و ذهنیت‌های مختلفی توسط گروه‌های مختلف و یا قربانیان کودتا شکل می‌گیرد.
به نظر من آن چه که در کودتای 15 جولای اتفاق افتاد، تداوم همان کودتاهای پیشین نظامیان
در ترکیه براساس رسالت سنتی ارتش مبنی بر حفاظت از نظام سکولاریسم(جدایی دین از سیاست) و اصول کمالیسم یا آتاتورکیسم(پیروی از اندیشه‌های مصطفی کمال آتاتورک، بنیانگذار جمهوری ترکیه) در این کشور بود.
علی رغم تلاش‌های اردوغان برای اصلاح ارتش و پاکسازی آن از عوامل و نیروهای سکولار
هنوز شاهد وجود چنین اندیشه‌هایی در داخل ارتش این کشور هستیم که می‌تواند در
دوره‌های مختلف خود را بروز دهد.
دلایل شکست کودتای پنجم
کارشناس مسائل خاورمیانه دلایل شکست زودهنگام کودتای پنجم ترکیه را تبیین و تصریح کرد: مجموعه عواملی همچون چندگانگی در داخل ارتش و عدم رهبری واحد، ظهور شبکه‌های اجتماعی در مقابل رسانه‌های جمعی، عدم همراهی ارگان‌های مهم همچون نظام قضایی و سیستم بوروکراتیک(دستگاه‌های دولتی، دیوانی و اداری)، مخالفت احزاب مخالف اردوغان با کودتا و بسیج گسترده مردم از سوی مقامات حزب عدالت و توسعه با ابزارهای سنتی همچون مساجد و ابزارهای مدرن مانند شبکه‌های اجتماعی روی هم رفته باعث ناکامی نخستین کودتای قرن بیست ویکم در ترکیه و پنجمین کودتای تاریخ سیاسی این کشور شد.
پیامد کودتا در دولت اردوغان
این استاد دانشگاه در پایان درباره پیامدهای کودتای ترکیه برای دولت اردوغان گفت: هدف اصلی اردوغان تبدیل نظام پارلمانی به نظام ریاست جمهوری است که وی در گذشته نیز از همه ابزارها و فرصت‌ها برای عملی‌کردن خواسته خود بهره جسته است. یقینا کودتای شکست‌خورده و نافرجام می‌تواند این فرصت را در اختیار اردوغان قرار دهد که به وسیله آن موانعی با عنوان مخالفان در ارتش و یا دولت موازی وابسته به «فتح الله گولن» را از سر راه خود بردارد. به عبارت دیگر اردوغان از این کودتای نافرجام برای ماندگاری در سیاست ترکیه و تبدیل نظام پارلمانی به نظام ریاست جمهوری استفاده خواهد کرد.
تهیه و تنظیم: مرتضی کریمی
