به بهانه سالروز تشکیل جهاد دانشگاهی؛
درآمدی بر یک حرکت؛ جهاد دانشگاهی از مرداد 59 تا مرداد 95
گروه دانشگاه: جهاد دانشگاهی در 16 مرداد 1359 با تصمیم ستاد انقلاب فرهنگی و به منظور محقق شدن فرمان امام(ره) شکل گرفت و از آن تاریخ تا امروز بیآنکه لحظهای متوقف شود، خود را روزآمد کرده و توسعه یافته است.
به گزارش خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا)، سال 1359 است؛ روزهای گرم مردادماه از راه رسیده و تا چند ماه دیگر انقلاب دو ساله خواهد شد؛ اندکی قبل امام(ره) در بیانیهای در ۲۹ فروردین از وضع موجود دانشگاهها گلایه کرده و بیان نمودند«ما از محاصرهٔ اقتصادی و تجاوز نظامی نمیهراسیم، ما از دانشگاههای غربی و آموزش جوانان ما که در جهت منافع شرق و غرب است میهراسیم»، سخنان امام یعنی انقلاب به فرجام نرسیده است؛ باید فکری برای اوضاع نابسامان دانشگاهها کرد؛ دانشگاهها اینک پایگاه عضوگیری گروهها و احزاب مختلف شده است و هر روز خبری از این دانشگاه و آن دانشگاه میرسد که گروههای مختلف با اشغال کلاسهای درس در حال فعالیتهای سیاسی ناپختهای هستند که نه تنها فعالیت علمی را از دانشگاه دریغ داشته بلکه بیم آن میرود انقلاب را نیز به بیراهه بکشاند.
انقلاب فرهنگی را گریزی نیست؛ پس از درگیریهای تاسفبار در محیط دانشگاههای کشور سرانجام 15 خرداد پایان نیمسال دوم تحصیلی اعلام و فرصتی مهیا میشود تا تدبیری برای وضع موجود اندیشیده شود؛ 23 خرداد با فرمان امام، ستاد انقلاب فرهنگی با ماموریتهای مشخص شکل میگیرد؛ گزینش و تربیت استادان و دانشجویان شایسته و اسلامی کردن محیط دانشگاهها مهمترین خواستههای امام(ره) در این فرمان است؛ 16 مرداد از راه میرسد و ستاد عالی انقلاب فرهنگی در جلسهای حکم به تشکیل جهاد دانشگاهی به منظور اجرای فرمان امام میدهد؛ جهاد در بدو تولد ماموریتی سترگ بر دوش دارد که باید به فرجام رساند؛ 6 سال پس از تشکیل جهاد دانشگاهی، ستاد عالی انقلاب فرهنگی که حال به شورای عالی ارتقا یافته، اساسنامه جهاد را بازنگری و تصویب میکند که در آن بار دیگر بر نقش این نهاد در اسلامی کردن محیط دانشگاهها تاکید شده است؛ از آن تاریخ اساسنامه جهاد چندین بار مورد بازنگری قرار میگیرد و نقشهای جدیدی مانند وظایف علمی نیز به عهده این نهاد انقلابی گذاشته میشود.

نهاد سی و شش ساله و ماموریتهای فزاینده
اینک سی و شش سال از آن تاریخ گذشته و جهاد دانشگاهی، این نهاد عمومی غیردولتی به خوبی توسعه و تکامل یافته است؛ ماموریتهای جهاد اینک فزونی یافته و فصل جدیدی در ادامه ماموریتهای گذشته پیش پای جهادگران قرار دارد؛ برنامه پنجم توسعه جهاد دانشگاهی یکی از مهمترین برنامههای در دستور کار جهاد دانشگاهی است که حمیدرضا طیبی، رییس جهاد دانشگاهی در خصوص آن میگوید:« بر اساس این برنامه عرضهمحور تمام واحدهای جهاد دانشگاهی در سراسر کشور باید با توجه به نیازهای ملی و مزیتهای بومی منطقه خود دارای فعالیت شاخص باشند.» برنامهای که به گفته طیبی هم اکنون تهیه شده و در حال تامین منابع برای اجراست؛ دو برنامه مهم دیگر نیز در دستور کار جهاد قرار گرفته است که یکی از آنها تدوین سند نقش جهاد دانشگاهی در اجرای نقشه جامع علمی کشور است و دیگری تشکیل ۵ مجتمع و ایجاد ۵ برند ملی بر مبنای فناوریهایی است که در جهاد دانشگاهی تولید شده یا توان دستیابی و تولید آن در جهاد دانشگاهی وجود دارد؛ طیبی در این باره نیز اعتقاد دارد:«این توان وجود دارد که برندهای خوبی مانند بزرگترین برندهای دنیا را در کشور داشته باشیم و بر این اساس پیشنهاد ساخت و راهاندازی ۵ مجتمع فناوری و برند ملی در حوزههای: «الکترونیک، الکترونیک قدرت و الکترومکانیک و فناوری اطلاعات»، «شیمی، پتروشیمی و آکرو شیمی»، «داروهای نوترکیب گیاهی و شیمیایی»، «آب شیرینکنها و تجهیزات مدرن آبیاری» و « کشاورزی با تمرکز بر کشت بافت و وجوه هیبریدی» را به مسئولان کشور داده ایم.
همانگونه که در ابتدا نیز آورده شد، جهاد دانشگاهی با رویکرد تحقق اهداف انقلاب در مدیریت دانشگاه و آموزش عالی شکل گرفته و متولد شد؛ سعید پورعلی، معاون فرهنگی این نهاد در این باره میگوید:« جهاد دانشگاهی به خودی خود یک زیر ساخت فرهنگی است که با فرمان معمار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) شکل گرفت و در این راستا از همان آغاز ضمن شناخت دقیق از اقتضائات فضای علمی و دانشگاهی و اشراف به مطالبات انقلاب اسلامی با اقدامات خود، پیوند خوبی میان این دو فضا مهیا ساخت.» به نظر میرسد عمده اقدامات زیرساختی جهاد دانشگاهی هر کدام مبدع فعالیتهای فرهنگی متنوعی گردید که معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی در خصوص آن میگوید: « این اقدامات با جهتگیری فرهنگسازانه و رفع کمبود و مرتفع ساختن مسالهای خاص شکل گرفته و تا امروز با شدت و ضعف دنبال شده است. این نهاد از پیشتازان تامین منابع آموزشی - دانشگاهی مطلوب بود و با اقدامات زیرساختی، این مهم را محقق ساخت که امروز اقدامات موسسه «سمت» تداوم آن مسیر است. یا در حوزه کتاب و کتابخوانی از اولین نهادهایی است که ترویج و فرهنگ سازی را در عرصه دانشجویی و حتی اساتید با ابتکار خود مورد پیگیری قرار داد. ایده شکلدهی واحد نشر دانشگاهی، جشنواره کتاب سال دانشجویی و پایاننامههای برتر دانشگاهی از آن جمله است. شاهد مثال دیگر، اقدام این نهاد در برگزاری دورههای معرفتافزایی با رویکرد قرآن و معارف اسلامی است. این دورهها و قوت آن خیلی سریع مورد توجه عام و خاص قرار گرفت و تجربه آن هنوز مورد تحسین است اگر چه امروز متولی آن دیگر جهاد نیست. در حوزه قرآن و معارف، جهاد دانشگاهی اولین نهادی است که مبدع سازمان و رسانه دانشجویی مستقل در حوزه قرآنی است و امروز با نام سازمان فعالیت های قرآنی دانشگاهیان و ایکنا فعال است. در حوزه هنر، برگزاری جشنوارههای سراسری تئاتر دانشجویی که با هدف گسترش هنر و شکوفایی استعدادهاي هنری دانشجویان برپا شد یا شکل دادن به کنگره شعر و ادب دانشجویان از آن جمله است.»
تحکیم استقلال کشور از مجرای خودکفایی
قطع وابستگی علمی به بیگانگان نیز همواره از آرمان های انقلاب اسلامی و خواستههای مردم کشور بوده که جهاد دانشگاهی از آغاز تلاشهای فراوانی در این زمینه صورت داده است؛ حمید امیناسماعیلی، معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی در این خصوص با بیان اینکه جهاد دانشگاهی در عمر سی و شش ساله در بخش پژوهش و فناوری توانسته است بالغ بر ۱۱ هزار و ۵۰۰ پروژه پژوهشی و فناورانه را به اختتام برساند میگوید: «یکی از اقدامات جهاد دانشگاهی در این زمینه تبدیل دانش به دست آمده به فناوری، کاربردی کردن و سرانجام تبدیل دانش به ارزش افزوده است که در حوزههای منتخب وابستگی علمی و تکنولوژیک به بیگانگان را کاهش دهد.»
جهادگران دانشگاهی افزون بر فعالیتهای همچون ایجاد پروتکلهای درمانی و فناورانه در حوزههای درمانی: ناباروری، سرطان پستان، سلول درمانی، تولید و تکثیر حیوانات ترانس ژن و طراحی و تولید فرستندههای رادیویی و تلویزیونی، فیلترهای الکترواستاتیک در صنایع سیمان، نفت، فلزی، پودرهای رافع آلودگیهای زیست محطیی نفتی در مناطق نفتخیز، تعلیق شکن مولد نفتی، دکلهای حفاری نفت، پهبادهای صنعتی، مواد مختلف پرمصرف شیمیایی مورد نیاز صنعت پتروشیمی کشور، تولید داروهای گیاهی، انجام پیمایشهای اجتماعی مختلف، انجام پژوهش مستمر در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی و ...در سالهای اخیر، بیش از ۲۵ هزار مقاله علمی-تخصصی و ۷۵۰ کتاب علمی مبتنی بر تحقیقات و انجام شده در داخل سازمان را تاکنون منتشر کرده است.
بیش از 99000 دانشآموخته؛ حاصل فعالیت آموزشی جهاد دانشگاهی
دورههای رسمی علمی كاربردی، عرصه دیگری است که جهاد دانشگاهی به آن ورود کرده است و از سال ۱۳۷۷ این دوره ها را با هدفهایی چون، تربیت نیروی انسانی ماهر، ارتقاء دانش کار، ایجاد مهارتهای شغلی- حرفهای، توسعه فعالیتهای آموزشی فنآوری در کشور برگزار میکند؛ محسن قرنفلی، معاون آموزشی جهاد دانشگاهی در این باره میگوید:«مؤسسه آموزش عالی علمی – کاربردی جهاددانشگاهی پس از تأسیس، با عهدهدار شدن مأموریت آموزش در حوزههای مختلف نسبت به هدایت و هماهنگی مراکز علمی علمی – کاربردی جهاد دانشگاهی اقدام نمود و این مؤسسه هماکنون دارای ۴۳ مرکز علمی–کاربردی در سراسر کشور است. همچنین از ابتدای تأسیس این موسسه تاکنون ۹۹ هزار و ۸۱۳ دانش آموخته را به جامعه تحویل داده است.»
آموزشهای تخصصی كوتاه مدت نیز از فعالیتهایی است که جهاددانشگاهی از ابتدا تاکنون با هدف کمک به ارتقاء سطح دانش، مهارت و فرهنگ جامعه بر عهده گرفته است به گونهای که بر طبق صحبتهای معاون آموزشی این نهاد در این زمینه هفت میلیون فراگیر در سراسر کشور از این آموزش ها بهره مند شده اند.
مولفههای توفیق جهاد
شاید یکی از دلایل موفقیتهای جهاد دانشگاهی را بتوان در نحوه تعامل مدیران این نهاد با یکدیگر دانست؛ سیدسعید هاشمی، معاون هماهنگی و امور مجلس جهاد دانشگاهی در این خصوص می گوید:«در جهاددانشگاهی این فرهنگ و رویه بین مدیران وجود دارد که تصمیم گیریهای مدیریتی همواره بر اساس مشورت با همکاران انجام میپذیرد و در جهت ارتقای کارها نظرات مخاطبان نیز مورد توجه قرار میگیرد؛ در کنار این موارد، تأکید بر انقلابی ماندن، توجه به آرمانهای حضرت امام خمینی(ره)، پیروی از رهنمودهای مقام معظم رهبری و اجتناب از تند رویها و کند رویهای سیاسی از عواملی هستند که اعتماد عمومی را به این نهاد انقلابی بیشتر میکند.»
با تمام آنچه گفته شد نباید از خاطر دور داشت که دستاوردهای جهاد دانشگاهی مرهون نیروی انسانی کارآمد، مومن و انقلابی آن است که در سایه نظام شایسته سالاری حاکم بر این نهاد مهمترین پیشران جهاد برای نیل به اهدافی است که در اساسنامه آن آمده است؛ اینک در پس سی و شش سال تلاش بی درنگ و حرکت پویای رو به جلو جهاد دانشگاهی همچنان نستوه و بالنده به راه خود ادامه میدهد؛ راهی که به همت کاظمی آشتیانیها طی شده و به مدد جوانان متعهد و سرمایههای با تجربهتر جهاد ادامه مییابد.
سال 1395 است؛ یک روز مردادی دیگر از راه رسیده و جهادگران دانشگاهی جشن تولد این نهاد را با بیعت دوباره با آرمانهای امام راحل آغاز میکنند...
گزارش: علی آتشزر