تولید علوم انسانی در گرو نظام‌سازی اسلامی است/جامعیت شهید صدر
گروه حوزه‌های علمیه: کرسی آزاداندیشی «فقه و نظریات در اندیشه‌های شهید صدر» دیشب 16 مردادماه در موسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی با حضور سه تن از صاحبنظران و استادان و محققان حوزه و دانشگاه برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین ملک‌زاده، مدرس درس خارج حوزه علمیه در سخنانی در این کرسی با بیان اینکه برای تولید علوم انسانی اسلامی نیازمند نظام‌سازی اسلامی هستیم گفت: این مسئله دارای پیش فرض‌هایی است که می‌توان از اندیشه‌های شهید صدر آن را استخراج کرد.
وی جامع دانستن اسلام و نفی سکولاریسم را اولین پیش فرض این بحث برشمرد و اظهار کرد: رویکرد کلان و اجتماعی در فهم دین نیز دومین پیش فرض است که این دو مقوله دارای ماهیت کلامی هستند.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: نگاه منظومه‌ای به اسلام و شریعت سومین پیش فرض در نظام‌سازی اسلامی است.
لزوم گشودن ابواب جدید فقهی برای حل مسایل روز
ملک‌زاده با اشاره به مراحل دستیابی نظریه به نظام‌های فقهی عنوان کرد: اجتهاد اولین مرحله در این مسئله است البته اجتهادی که ابواب جدید را فراروی خود گشوده باشد زیرا فقه موجود نمی‌تواند پاسخگوی مسایل جدید باشد و باید متناسب با زمان و مکان ابواب جدیدی در آن ایجاد شود.
وی رویکرد اجتماعی به فقه را از دیگر مراحل در این موضوع دانست و تصریح کرد: روی آوردن به فقه‌های مضاف و مجزا در شاخه‌های گوناگون از جمله بایسته‌های این کار است. همچنین مبنای مشروعیت نظام‌های فقهی از دیگر مراحل دست یابی به نظریات فقهی است.
این نویسنده و محقق در ادامه با اشاره به تعریف نظام‌سازی فقهی مبنی بر کشف، ساخت و پرداخت نظام‌های منسجم فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی مبتنی بر قواعد فقهی برای دستیابی به تقرب الهی به ویژگی‌های نظام سازی در آراء شهید صدر به خصوص در اقتصادنا پرداخت.
وی با بیان اینکه جلد اول این کتاب به نقد و بررسی مکاتب نظام‌های اقتصادی غیر اسلامی می‌پردازد، ادامه داد: در این جلد همچنین چیستی و ماهیت اقتصاد اسلامی بحث شده و جلد دوم به فرایند دستیابی به نظام اقتصادی و نظام‌سازی در این عرصه از منظر اسلام می‌پردازد.
ملک‌زاده با بیان اینکه در دیدگاه شهید صدر نظام اجتماعی متکفل سامان‌بخشی به نظام جامعه است، تصریح کرد: شهید صدر میان نظام و مکتب تفاوت قائل بود به همین دلیل نظام را ترجمان عملیاتی مکتب می‌دانست.
این استاد حوزه تباین میان «منطقة الفراغ» و نظریه «ولایت فقیه» را از اشکالات اقتصادنا دانست و افزود: در این مسئله مراحل مختلفی قابل مشاهده در آراء شهید صدر است وی که در ابتدا ولایت فقیه را در حد محدودی مد ئنظر داشته در مرحله بعد قائل به ولایت مطلقه فقیه می‌شود و فراتر از آن نظریه شورا را هم به آن اضافه می‌کند.
قدرت فقه و علم دینی برای اداره جامعه
وی با بیان اینکه از جمله ویژگی‌های بارز نظریات شهید صدر این است که فقه و علم دینی قادر است جامعه اسلامی را اداره کند تاکید کرد: در صورتی می توانیم حاکمیت اسلامی را پیاده کنیم که نظام سازی داشته باشیم یعنی تبلور اسلام واقعی در این راستا قابل تحقق است.
ملک‌زاده بیان کرد: تاکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی در بحث فقه حکومتی و اسلامی سازی علوم انسانی نیز معطوف به همین رویکرد است یعنی باید در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی نظام سازی مبتنی بر نصوص و منابع دینی رخ دهد.
بی همتایی اقتصادنا در روش و موضوع
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحسان رفیعی علوی، محقق و استاد حوزه در این کرسی گفت: اقتصادنای شهید صدر دو ساحت دارد و هر دو ساحت فوق‌العاده هم در موضوع و هم در روش بی همتاست.
وی با بیان اینکه فقه نظریات از ویژگی‌های بارز این ساحت‌هاست افزود: این کتاب بیشتر از موضوع آن، روش‌شناسی مهمتری دارد زیرا به موضوعات جدید فقهی و نظام‌سازی فقهی پرداخته است و این کار با دو ضرورت معطوف به رخداد انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت اسلامی در ایران و دیگری وجه جهانشمولی اسلام تدوین شده است.
جامعیت شخصیتی شهید صدر
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین حسینعلی سعدی، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه امام صادق(ع) در سخنانی گفت: انتظار از این کرسی این بود که در جهت رفع ابهام از مسایل مهم در نظریات شهید صدر و موضوعات مرتبط گام برداشته شود در حالی که اعظم بحث مباحث توصیفی بود.
وی افزود: استفاده شهید صدر در نظام سازی اقتصاد اسلامی دستاوردی نو در فقه امامیه است و متدی که وی استفاده کرد قابل ارزیابی، توصیف و تحلیل است .
سعدی تصریح کرد: وی راه و روشی که مجتمع در حل مشکلات به کارمی‌رود را به مذهب تعبیر کرده است و مکانیزم استکشاف نظریه را نیز در اقتصادنا عنوان کرده است.
وی افزود: صدر شخصیتی جامع در عرصه تفسیری و علوم دیگر بود ولی از منظر فقه سراغ نظام‌سازی رفته است زیرا گزاره‌های فقهی هنجاری است به همین دلیل نیز برخی به وی نقد وارد کرده که چرا برای کشف نظریه سراغ گزاره‌های قرآنی نرفته است.
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرد: آیا صدر برای کشف نظریه سراغ فقه فردی رفته و یا فقه حکومتی؟ آیا موضوعات فقه حکومتی و روش آن با فقه فردی یکسان است؟ این سؤالاتی است که باید بیشتر مورد بحث قرار گیرد.
وی تاکید کرد: من معتقدم فقه حکومتی هم در منهج و هم در موضوعات متفاوت از فقه فردی است و اساسا این تفاوت میان این دو وجود دارد.
سعدی با بیان اینکه در بحث احیای اموات و مالکیت آن در سند و دلالت روایات هیچ تردیدی نیست گفت: شهید صدر در بحث استکشاف نصوص را به دو دسته نصوص مبین و نصوص مخصوص غایات و اهداف تقسیم کرده است.
وی ادامه داد: صدر معتقد است 90 درصد اجتهاد مجتهدان ظنی است از این رو در کشف نظریه، مجتهدی که فتوای دیگر مجتهد را قبول ندارد و غلط می داند ممکن است مشکل، حل شود ولی فقیهی که در مقام حکمرانی نشسته است چطور می تواند این مبنا را مبنای عمل خود قرار دهد.
سعدی با بیان اینکه 4 دلیل در فقه فردی اقامه بر حرمت رجوع به غیر شده است عنوان کرد: ولی در فقه حکومتی این طور نیست لذا حجیت در فقه حکومتی متفاوت از فقه فردی است و معتقدم خیلی جاها شهید صدر ابتکاراتی دارد که توصیف نشده است.
وی تاکید کرد: اگر می‌گوییم فقه و نظریه‌پردازی، شهید صدر نظامات را تولید کرده است ولی فقه امروز باید یک گام جلوتر برود.
وی جامع دانستن اسلام و نفی سکولاریسم را اولین پیش فرض این بحث برشمرد و اظهار کرد: رویکرد کلان و اجتماعی در فهم دین نیز دومین پیش فرض است که این دو مقوله دارای ماهیت کلامی هستند.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: نگاه منظومه‌ای به اسلام و شریعت سومین پیش فرض در نظام‌سازی اسلامی است.
لزوم گشودن ابواب جدید فقهی برای حل مسایل روز
ملک‌زاده با اشاره به مراحل دستیابی نظریه به نظام‌های فقهی عنوان کرد: اجتهاد اولین مرحله در این مسئله است البته اجتهادی که ابواب جدید را فراروی خود گشوده باشد زیرا فقه موجود نمی‌تواند پاسخگوی مسایل جدید باشد و باید متناسب با زمان و مکان ابواب جدیدی در آن ایجاد شود.
وی رویکرد اجتماعی به فقه را از دیگر مراحل در این موضوع دانست و تصریح کرد: روی آوردن به فقه‌های مضاف و مجزا در شاخه‌های گوناگون از جمله بایسته‌های این کار است. همچنین مبنای مشروعیت نظام‌های فقهی از دیگر مراحل دست یابی به نظریات فقهی است.
این نویسنده و محقق در ادامه با اشاره به تعریف نظام‌سازی فقهی مبنی بر کشف، ساخت و پرداخت نظام‌های منسجم فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی مبتنی بر قواعد فقهی برای دستیابی به تقرب الهی به ویژگی‌های نظام سازی در آراء شهید صدر به خصوص در اقتصادنا پرداخت.
وی با بیان اینکه جلد اول این کتاب به نقد و بررسی مکاتب نظام‌های اقتصادی غیر اسلامی می‌پردازد، ادامه داد: در این جلد همچنین چیستی و ماهیت اقتصاد اسلامی بحث شده و جلد دوم به فرایند دستیابی به نظام اقتصادی و نظام‌سازی در این عرصه از منظر اسلام می‌پردازد.
ملک‌زاده با بیان اینکه در دیدگاه شهید صدر نظام اجتماعی متکفل سامان‌بخشی به نظام جامعه است، تصریح کرد: شهید صدر میان نظام و مکتب تفاوت قائل بود به همین دلیل نظام را ترجمان عملیاتی مکتب می‌دانست.
این استاد حوزه تباین میان «منطقة الفراغ» و نظریه «ولایت فقیه» را از اشکالات اقتصادنا دانست و افزود: در این مسئله مراحل مختلفی قابل مشاهده در آراء شهید صدر است وی که در ابتدا ولایت فقیه را در حد محدودی مد ئنظر داشته در مرحله بعد قائل به ولایت مطلقه فقیه می‌شود و فراتر از آن نظریه شورا را هم به آن اضافه می‌کند.
قدرت فقه و علم دینی برای اداره جامعه
وی با بیان اینکه از جمله ویژگی‌های بارز نظریات شهید صدر این است که فقه و علم دینی قادر است جامعه اسلامی را اداره کند تاکید کرد: در صورتی می توانیم حاکمیت اسلامی را پیاده کنیم که نظام سازی داشته باشیم یعنی تبلور اسلام واقعی در این راستا قابل تحقق است.
ملک‌زاده بیان کرد: تاکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی در بحث فقه حکومتی و اسلامی سازی علوم انسانی نیز معطوف به همین رویکرد است یعنی باید در عرصه های مختلف زندگی اجتماعی نظام سازی مبتنی بر نصوص و منابع دینی رخ دهد.
بی همتایی اقتصادنا در روش و موضوع
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحسان رفیعی علوی، محقق و استاد حوزه در این کرسی گفت: اقتصادنای شهید صدر دو ساحت دارد و هر دو ساحت فوق‌العاده هم در موضوع و هم در روش بی همتاست.
وی با بیان اینکه فقه نظریات از ویژگی‌های بارز این ساحت‌هاست افزود: این کتاب بیشتر از موضوع آن، روش‌شناسی مهمتری دارد زیرا به موضوعات جدید فقهی و نظام‌سازی فقهی پرداخته است و این کار با دو ضرورت معطوف به رخداد انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت اسلامی در ایران و دیگری وجه جهانشمولی اسلام تدوین شده است.
جامعیت شخصیتی شهید صدر
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین حسینعلی سعدی، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه امام صادق(ع) در سخنانی گفت: انتظار از این کرسی این بود که در جهت رفع ابهام از مسایل مهم در نظریات شهید صدر و موضوعات مرتبط گام برداشته شود در حالی که اعظم بحث مباحث توصیفی بود.
وی افزود: استفاده شهید صدر در نظام سازی اقتصاد اسلامی دستاوردی نو در فقه امامیه است و متدی که وی استفاده کرد قابل ارزیابی، توصیف و تحلیل است .
سعدی تصریح کرد: وی راه و روشی که مجتمع در حل مشکلات به کارمی‌رود را به مذهب تعبیر کرده است و مکانیزم استکشاف نظریه را نیز در اقتصادنا عنوان کرده است.
وی افزود: صدر شخصیتی جامع در عرصه تفسیری و علوم دیگر بود ولی از منظر فقه سراغ نظام‌سازی رفته است زیرا گزاره‌های فقهی هنجاری است به همین دلیل نیز برخی به وی نقد وارد کرده که چرا برای کشف نظریه سراغ گزاره‌های قرآنی نرفته است.
رئیس دانشکده الهیات دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرد: آیا صدر برای کشف نظریه سراغ فقه فردی رفته و یا فقه حکومتی؟ آیا موضوعات فقه حکومتی و روش آن با فقه فردی یکسان است؟ این سؤالاتی است که باید بیشتر مورد بحث قرار گیرد.
وی تاکید کرد: من معتقدم فقه حکومتی هم در منهج و هم در موضوعات متفاوت از فقه فردی است و اساسا این تفاوت میان این دو وجود دارد.
سعدی با بیان اینکه در بحث احیای اموات و مالکیت آن در سند و دلالت روایات هیچ تردیدی نیست گفت: شهید صدر در بحث استکشاف نصوص را به دو دسته نصوص مبین و نصوص مخصوص غایات و اهداف تقسیم کرده است.
وی ادامه داد: صدر معتقد است 90 درصد اجتهاد مجتهدان ظنی است از این رو در کشف نظریه، مجتهدی که فتوای دیگر مجتهد را قبول ندارد و غلط می داند ممکن است مشکل، حل شود ولی فقیهی که در مقام حکمرانی نشسته است چطور می تواند این مبنا را مبنای عمل خود قرار دهد.
سعدی با بیان اینکه 4 دلیل در فقه فردی اقامه بر حرمت رجوع به غیر شده است عنوان کرد: ولی در فقه حکومتی این طور نیست لذا حجیت در فقه حکومتی متفاوت از فقه فردی است و معتقدم خیلی جاها شهید صدر ابتکاراتی دارد که توصیف نشده است.
وی تاکید کرد: اگر می‌گوییم فقه و نظریه‌پردازی، شهید صدر نظامات را تولید کرده است ولی فقه امروز باید یک گام جلوتر برود.
