نخبگان قرآنی برخاسته از مؤسسات یا جلسات

آموزش قرآن از گذشته‌های دور در کشور ما به صورت مکتب‌خانه‌ای صورت می‌گرفت و والدین فرزندان خود را برای یادگیری قرآن به مکتب‌خانه‌ها می‌فرستادند. سپس، با گذشت ایام و برگزاری جلسات قرآنی در مساجد، حسینیه‌ها و حتی منازل، آموزش قرآن، شکل دیگری نیز به خود گرفت.

از اوایل دهه هفتاد شمسی، بحث راه‌اندازی مؤسسات قرآنی در کشور جدی و ملموس‌تر به میان آمد که طی چند سال با به وجود آمدن مؤسسات قرآنی در تهران و سایر نقاط کشور به نظر می‌رسد که امر آموزش قرآن به ویژه آموزش عمومی در این نهادها به صورت تخصصی‌تر انجام می‌شود.

یکی از موضوعات مهمی که در این زمینه می‌توان به آن پرداخت، بررسی نقش و تأثیر مؤسسات قرآنی در امر آموزش عمومی قرآن است. رسیدن به نتیجه مطلوب در زمینه تأثیر مؤسسات قرآنی در آموزش عمومی قرآن و اینکه این تأثیر در جامعه تا چه حد و آیا اثر آن ملموس است، نیاز به بررسی دارد. در پرداختن به این موضوع، ابتدا به سراغ تعدادی از فعالان و صاحبان مقام و رتبه در جامعه قرآنی رفته و با هر یک از ایشان در رابطه با موضوع تأثیر مؤسسات قرآنی در آموزش عمومی قرآن به گفت‌و‌گو پرداختیم.

مجتبی فردفانی،‌ حافظ کل قرآن کریم در گفت‌و‌گو با ایکنا در این رابطه با بیان اینکه فعالیت خود را در مؤسسه‌ای به نام فاطمیون شهرستان گراش آغاز کرده است، اظهار کرد: فعالیت قرآنی خود را از سطوح پایین در روخوانی و روان‌خوانی در این مؤسسه آغاز کردم و در ادامه با تکمیل دوره‌های قرآنی به ویژه تجوید قرآن به پیشنهاد برخی از دوستان به مؤسسه بیت‌الاحزان مراجعه کردم.

نفر اول سی و سومین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن ایران در سال 95 در ادامه با اشاره به اینکه اگر به بیت‌الاحزان نمی‌رفتم، شاید به نوعی حافظ کل قرآن نیر نمی‌شدم، تصریح کرد: ولی در کل این امر، کفایت کافی را برایم نمی‌کرد و در مراحل بعدی بیشتر تلاش خود و اساتیدم بود که در حفظ کل قرآن کریم تأثیر داشت.

مؤسسات در زمینه آموزش قرآن بسیار تأثیرگذار هستند اما...

حافظ کل قرآن کریم با اشاره به اینکه نقش مؤسسات قرآنی در آموزش اینجانب بسیار تأثیر داشت، ادامه داد: مؤسسات در زمینه آموزش قرآن بسیار تأثیرگذار هستند، البته این به شرط این امر است که قرآن‌آموزانی که وارد مؤسسه می‌شوند با شناخت کافی و به صورت هدفمند وارد این راه شده باشند.

فردفانی اظهار کرد: این بدان معنی است که قرآن‌آموز خود بداند که به کجا و برای چه چیری وارد می‌شود و به عنوان مثال پس از یک سال به کجا خواهد رسید؟ یعنی اگر نقطه شروع و پایان کاری را که می‌خواهد انجام دهد بداند و مؤسسه نیز متناسب با شرایط زندگی، پشتکار و علاقه او باشد، این امر بسیار تأثیرگذار است.

وی در ادامه با بیان اینکه اگر طوری بشود که مؤسسات قرآنی خود را موظف بدانند در زمینه آموزش عمومی کار کنند که این امر از بحث نخبه‌پروری نیز واجب‌تر است، افزود: البته در این زمینه منافاتی بین آموزش عمومی و تخصصی وجود ندارد و باید هر دو انجام شود. الان در این زمینه طوری شده است که در جامعه ما فاصله زیاد شده یعنی یا عده‌ای قرآن می‌خوانند و یا اینکه عده‌ای اصلا قرآن نمی‌خوانند.

فردفانی با بیان اینکه تا آنجایی که اطلاع دارم بعضی از مؤسسات تنها در زمینه تخصصی کار می‌کنند و به آموزش عمومی خیلی بها نمی‌دهند، گفت: برای مثال قرآن‌آموزانی که در این مؤسسات به صورت تخصصی فعالیت می‌کنند، می‌توانند در مسابقات شرکت کرده و برای مؤسسه مقام و رتبه کسب کنند که این امر در زمینه آموزش عمومی خیلی به چشم نمی‌آید ولی به نظر من واجب است که مؤسسات وظیفه خود بدانند و در این زمینه اقدام کنند.

ضرورت از بین رفتن موازی‌کاری در زمینه فعالیت‌های قرآنی

همچنین، مهدی غلام‌نژاد، دارنده رتبه چهارم مسابقات بین‌المللی قرآن ترکیه نیز در گفت‌و‌گو با ایکنا در رابطه با این موضوع، بیان کرد: سهم مؤسسات قرآنی در رابطه با آموزش عمومی بسیار بالاست و شاید بتوان گفت که مؤسسات 60 تا 70 درصد به‌ویژه در مورد بانوان تأثیرگذار هستند.

وی در ادامه با بیان اینکه نقش مؤسسات در این زمینه خیلی خوب و تعیین‌کننده است، ادامه داد: اگر در این زمینه، مقداری سازماندهی شود و موازی‌کاری‌هایی که بین نهادهای مختلف برای ارائه طرح‌های قرآنی وجود دارد، از بین برود مسیر قرآن‌آموزان برای ادامه فعالیت کوتاه‌تر خواهد شد.

این قاری قرآن با بیان اینکه قرآن‌آموزانی که تازه وارد هستند شاید نتوانند در جلسات تخصصی‌تر شرکت کنند، تصریح کرد: وجود مؤسسات قرآنی برای آماده کردن ایشان جهت ورود به دوره‌های تخصصی‌تر خیلی مؤثر است.

همچنین، محمد کرمانی،‌ قاری قرآن کریم نیز در رابطه با تأثیر مؤسسات قرآنی در آموزش عمومی قرآن، اظهار کرد: نقش مؤسسات در آموزش عمومی قرآن نقش پررنگی است، اما آن چیزی که حداقل در باب قرائت قرآن استنباط من است این است که نقش جلسات سنتی قرآن در این زمینه پررنگ‌تر است.

وی با بیان اینکه اساتید پیشکسوت‌تر از ما نیز به این مورد اشاره دارند که جلسات سنتی که در گذشته برپا می‌شد در روند آموزشی قرآن خیلی مؤثر بودند، گفت: البته مؤسسات قرآنی در زمینه حفظ قرآن و یا در زمینه آموزش‌های مقدماتی موفق‌تر بوده‌اند و نمی‌توان نقش آن‌ها را در این زمینه نادیده گرفت.

کرمانی اظهار کرد: ولی در سطوح بالاتر به ویژه در امر قرائت، به دلیل اینکه مؤسسات، قرآن‌آموزان خود را سطح‌بندی می‌کنند و همه در یک سطح هستند، رقابتی بین ایشان نیست و نقش پررنگی ندراند، اما در کلاس سنتی از سطوح مختلف در یک جلسه حضور دارند و این باعث ایجاد رقابت شده و همه سعی می‌کنند خود را به سطح بالاتر برسانند.

موسسات بی‌کیفیت

همچنین، محمد معتمدی، حافظ قرآن کریم نیز در رابطه با موضوع مورد نظر با اشاره به اینکه دولت باید بودجه مؤسسات قرآنی را تأمین کند، گفت: در درجه اول باید دولت حامی شود و خواهان حمایت نیروهای فعال قرآنی باشد.

وی با بیان اینکه متأسفانه مؤسسات قرآنی خیلی بی‌کیفیت شده‌اند، بیان کرد: تعداد زیاد مؤسسات قرآنی باعث می‌شود، قرآن‌آموزان در انتخاب مؤسسه مورد نظر خود سردرگم شوند. متأسفانه برخی مؤسسات موجود، سیاست‌های خوبی را دنبال نمی‌کنند و بی‌کیفیت شده‌اند.

معتمدی در ادامه با بیان اینکه به غیر از برخی از مؤسسات، اکثرا در فضاهای دیگری وارد شده‌اند و این امر خطرناک است، اظهار کرد: برخی مؤسسات در آموزش عمومی به گونه‌ای رفتار می‌کنند که اولا فعالیت‌ها را به حالت خشک مذهبی انجام می‌دهند و ثانیا اینکه شهریه‌های کذایی از قرآن‌آموزان می‌گیرند.

مؤسسات قرآنی، آینده‌نگری برای قرآن‌پژوهان ندارند

این حافظ قرآن کریم با اشاره به اینکه مؤسسات قرآنی آینده‌نگری برای قرآن‌پژوهان ندارند و این خیلی خطرناک است، تصریح کرد: برخی مؤسسات قرآن‌آموزان را آموزش می‌دهند و سپس،‌ به حالت خود رها می‌کنند و این باعث ایجاد افسردگی در جامعه قرآن‌آموزان می‌شود.

همچنین، محمد خاکپور، حافظ کل قرآن نیز در این رابطه در گفت‌و‌گو با ایکنا بیان کرد: آموزش عمومی در مؤسسات قرآنی خیلی ضعیف است و شاید مؤسسات در بحث تخصصی بهتر کار کنند. احساس می‌کنم که مؤسسات که یک بعد فعالیت آن‌ها بعد مالی است، درگیر این مسائل می‌شوند و چون حالت خصوصی دارند، به بحث مالی خیلی اهمیت می‌دهند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه جلسات سنتی خیلی مؤثرتر از مؤسسات قرآنی فعالیت می‌کنند، گفت: بسیاری از کسانی که در فعالیت‌های قرآنی حائز رتبه و مقام می‌شوند، از دل همین جلسات سنتی قرآن بیرون آمده و به مقامات و رتبه‌های برتر داخلی و خارجی دست پیدا می‌کنند.

سعید پرویزی، قاری ممتاز کشور نیز در مورد نقش مؤسسات قرآنی در آموزش عمومی قرآن در گفت‌و‌گو با ایکنا با اشاره به اینکه یکی از معضلاتی که در مورد مؤسسات وجود دارد بحث بودجه است که مشکلات زیادی را برای مؤسسات ایجاد کرده است،‌ گفت: مشکل بودجه باعث می‌شود که مؤسسات قرآنی رو به أخذ شهریه از قرآن آموزان بیاورند که این امر آموزش قرآن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

قاری ممتاز کشور بیان کرد: در زمینه آموزش عمومی و نیز تخصصی قرآن، جلسات سنتی که در داخل خانه‌ها و مساجد برگزار می‌شود، اثر بیشتری در این زمینه دارند.

وی با بیان اینکه نقش مؤسسات قرآنی در این زمینه بی تأثیر نیست، اظهار کرد: در زمینه آموزش عمومی مؤسسات می‌توانند نقش بیشتری داشته باشند که اگر بتوانند در این زمینه بودجه کافی را جذب کنند، می‌توانند ‌نقش پررنگ‌تری در آموزش عمومی قرآن داشته باشند.

همچنین، مهدی شایق،‌ قاری قرآن نیز در رابطه با موضوع مورد نظر در گفت‌و‌گو با ایکنا با بیان اینکه مؤسسات قرآنی می‌توانند نقش خوبی را در فضای عمومی جامعه داشته باشند، گفت: همین که خانواده‌ها فرزندان خود را از سنین پایین به مؤسسات قرآنی می‌فرستند، باعث می‌شود در آینده این قرآن‌آموزان با جلسات دیگر نیز آشنا شوند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه مؤسسات قرآنی نقش مؤثری در آموزش عمومی قرآن در جامعه دارند، تصریح کرد: مؤسسات می‌توانند با تکمیل کردن آموزش قرآن‌آموزان، ایشان را برای یادگیری آموزش‌های تخصصی‌تر آماده کنند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه نکته مثبت مؤسسات این است که خیلی خوب کار می‌کنند و اساتیدی که به کار می‌گیرند، در سطح خوبی بوده و تعداد قرآن‌آموزان نیز در حال افزایش است، بیان کرد: نکته منفی در فعالیت‌های مؤسسات نیز این است که برخی مؤسسات خیلی به دنبال مسائل مالی و گرفتن پول هستند که این امر خطرناک است و باعث می‌شود که موضوعیت برخی مؤسسات فقط درآمد ‌شود.

نفر اول قرائت مسابقات بین‌المللی دانشجویان با اشاره به اینکه مؤسسات نقش تأثیرگذاری در آموزش عمومی قرآن دارند، گفت: البته در راه یافتن به سطوح بالاتر، خود قرآن‌آموز باید بداند که چه کند و باید خدمت اساتیدی برسد که این اساتید در مؤسسات حضور ندارند و هر کدام کرسی مربوط به خود را دارند.

مجید فقیه، قاری ممتاز کشور نیز در رابطه با موضوع تأثیر مؤسسات قرآنی در امر آموزش عمومی قرآن در گفت‌و‌گو با ایکنا اظهارکرد: به نظر بنده بطور قاطع نمي‌توان نظر داد كه نقش مؤسسات واقعا در بعد آموزش عمومي مثبت است يا منفي چون در شرايط مختلف بازدهي يكسان و ثابت نبوده كه بتوان نظر قاطعي را داد. به چند نكته باید در اینجا اشاره کرد، اول اينكه بحث ما هم مربوط به هنرهاي آوايي است هم غير آوايي.

وی ادامه داد: اولا فكر می‌كنم قراء ممتاز و صاحب نام كشور بيشتر در جلسات عمومی و سنتی قرآن رشد و پيشرفت كردند و پله‌های ترقی را طی كردند و جوانان و به‌ویژه نوجوانان نيز از اين موضوع شركت در جلسات عمومی و سنتی نبايد غافل شوند. اما نكته دوم اینکه مؤسسات چنانچه مقيد به رعايت بعضی از موارد باشند، می‌توانند نقش بسزايی در تربيت و معرفی قراء آينده‌دار به جامعه قرآنی و همچنين، آموزش‌های عمومی داشته باشند.

ضرورت بهره‌مندی از مدیر باتجربه قرآنی در مؤسسات

فقیه با بیان اینکه بهره‌مندی از مدير قرآنی با تجربه‌ كه خود قاری يا حافظ و يا متخصص در آموزش باشد در این زمینه مؤثر است، گفت: بهره‌مندی و استفاده مؤسسات قرآنی از شورای قرآنی قوی كه متشكل از چند قاری يا حافظ يا استادی و همچنين، خبره در رشته خويش كه صاحب رتبه و صاحب نظر و با تجربه در زمينه آموزش باشند نه اينكه فقط معطوف و منحصر به حضور عده‌ای خاص و آن هم با افكار و نظرات خاص باشد، بلكه اين افراد بايد حتی‌المقدور از لحاظ تلاوت و... قوي و با تجربه باشند.

وی با بیان اینکه استفاده از اساتيد مجرب و صاحب تجربه در امر آموزش به نحوی كه استاد قابليت اجرای قوی و توانمند را داشته باشد و از لحاظ فنی نیز تفاوت قابل ملاحظه‌ای با متعلمين داشته باشند نه اينكه استاد هم سطح يا پائين‌تر باشد از نکات دیگری است که در آموزش عمومی مؤسسات تأثیر دارد، تصریح کرد: اصلاح سرفصل‌های آموزشی به نحوی كه متناسب با نيازهای متعلمين باشد، اصلاح برخی از سياست‌های مؤسسات و رفع محدوديت‌ها در امر آموزش، برنامه‌ريزی مدون برای آموزش به نحوی كه آموزش‌ها بصورت بنيادی و عمقی باشد نه بصورت فشرده و رفع تكليف و گذراندن ترم‌ها پشت سرهم و بدون كسب فايده نیز از دیگر عواملی است که در امر آموزش مؤسسات تأثیر دارد.

قاری ممتاز کشور تصریح کرد: نظارت دقيق‌تر و قوی‌تر در امر تست و امتحان از متعلمين و ارائه مدرك به آن‌ها،‌ برخورداری از امكانات مناسب آموزشی و رفاهی و تجهيز مراكز، اختصاص بودجه‌های لازم و مكفی برای مؤسسات برای امورات آموزشی از طرف مراجع ذی‌صلاح، همسويي آموزش‌ها در مراكز و مؤسسات با جلسات سنتی و كلاسيك و ...تا قرآن‌آموز دچار سردرگمی و ابهام نشود نیز از موارد دیگر تأثیرگذار در این زمینه است.

وی در ادامه با بیان اینکه چنانچه مؤسسات بتوانند به موارد فوق اهتمام ورزند می‌توان انتظار داشت كه در امر آموزش عمومی كشور نقش ايفا می‌كنند و مثبت خواهند بود،‌ افزود: ذكر اين نكته هم قابل توجه است كه ارائه برنامه حساب شده از سوی مؤسسات برای متعلمين، خود يكی از عوامل برای ملزم كردن متعلمين به تمرين و تلاش است.

فقیه در پایان اظهار کرد: نقش مؤسسات در آموزش عمومی كم و زياد دارد و بستگی به سياست‌های مؤسسه دارد چنانچه برخی از مؤسسات هم وجود دارند كه خيلی خروجی‌های مطلوبی ندارند و اسماً وجود دارند ولی رسماً و عملاً بازدهی آن‌چنان ندارند.

با توجه به نظرات ارائه شده از سوی این فعالان قرآنی که هر کدام به نوعی با مؤسسات قرآنی سروکار داشته‌اند و حتی برخی از ایشان راه ترقی خود در امر قرآن کریم را از این مؤسسات آغاز کرده‌اند، می‌توان گفت که مؤسسات قرآنی می‌توانند در امر آموزش عمومی قرآن در سطح جامعه تأثیرگذار باشند اما به شرط اینکه درگیر مسائل جانبی و مالی نشوند.

همچنین، با توجه به تعداد زیاد مؤسسات قرآنی در کشور، امر تأثیر این مؤسسات در آموزش عمومی قرآن که بسیار مهم بوده و زمینه را برای رشد و ترقی و نیز ایجاد انگیزه در قرآن‌آموزان تازه وارد فراهم می‌کند، نیازمند به لوازمی است که مؤسسات قرآنی باید این لوازم را در حد توان خود در اختیار داشته باشند.

عدم تکیه صرف مدیران مؤسسات بر مسائل مالی، استفاده از اساتید مجرب، ایجاد انگیزه در قرآن‌آموزان، نبود ضعف مدیریت در مؤسسات قرآنی، پرداختن به امور کیفی به جای کمی و ... همگی از جمله عواملی هستند که می‌توانند تأثیر و نقش مؤسسات قرآنی را در آموزش عمومی قرآن بیشتر و بیشتر کنند.

مؤسسات قرآنی که می‌توانند نقش مؤثری در تربیت قرآن‌آموزان در سطوح مختلف داشته باشند، باید به نحوی عمل کنند که قرآن‌آموزان با انگیزه قوی آماده ورود به دوره‌های تخصصی‌تر و شرکت در جلسات اساتید بزرگ قرآنی کشور شوند تا از این طریق، سطح قرآنی کشور هر چه بیشتر به سمت تخصصی‌تر شدن حرکت کند.

با داشتن مؤسسات قرآنی قوی است که می‌توان زمینه را برای رشد قرآنی جامعه در رشته‌های مختلف چه از نوع عمومی و چه از نوع تخصصی فراهم و راه را برای برآورده کردن دغدغه‌های مقام معظم رهبری در مورد تربیت قرآنیان به‌ویژه حفظ قرآن کریم در کشور هموار کرد.

مجتبی افشار