ایکنا گزارش می‌دهد؛
آرمان پرورش 400 هزار طلبه و جایگاه قرآن در آموزش حوزوی
گروه حوزه‌های علمیه: مدیر جدید حوزه علمیه در حالی از نیاز به ۴۰۰ هزار نفر روحانی خبر می‌دهد که پرورش این تعداد طلبه علی رغم نیازمندی به تدبیر، نیازمند کیفی‌سازی آموزش به خصوص در عرصه قرآنی است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) تربیت 400 هزار طلبه با ویژگی‌هایی که دین از آنان انتظار دارد و با مطالباتی که بزرگان حوزه و رهبری از این نهاد دارند، امری مطلوب و درخور ستایش است، ولی به نظر می‌رسد که پیش و بیش از هر چیزی باید پیش نیازها و مقدمات آن فراهم و مشکلات آن مانند امکانات مالی، فضای آموزشی، و آینده شغلی این افراد بررسی شود.
آیت‌الله اعرافی در روز 5 مردادماه در دیدار با مجمع خیرین حوزه‌های علمیه اظهار کرد: در جلسات متعدد با معاونین و مدیران تابع حوزه گفته‌ام که ما بودجه جدیدی نداریم و امکانات جدید هم نیاورده‌ایم؛ ولی باید با همین امکانات و ظرفیت موجود کارها را چندین برابر کرده و طرح‌های جدید را پیاده و عزم‌ها را جزم کنیم. اگر بگوییم سرانه هر 200 نفر یک روحانی است و اگر معیار را فقط مسجد بگیریم، همین برنامه ساخت مساجدی که در دستور کار دارید، می‌تواند گوشه‌ای از کار را بگیرد.
وی با بیان اینکه حوزه‌ها می‌بایست همین الان 200 هزار طلبه در حال آموزش داشته باشند، گفت: در حال حاضر ما در حوزه برادران یک آمار 200 هزار نفری داریم و یک آمار کمتر از این رقم و اگر بگوییم هر کسی 30 متر سرانه فضا و زمین نیاز دارد، چیزی حدود 6 میلیون متر مربع فضا نیاز داریم و اگر مدرسه‌ای را هم 10 هزار نفر بگیریم، چهار مدرسه در سبک و شأن حوزه با معماری متعارف نیازمندیم.
وی با بیان اینکه حوزه در افقی ده ساله دنبال تحقق این برنامه است، ادامه داد: امروز ما در قم نیازمند دو میلیون متر فضای آموزشی و در کل کشور نیز نیازمند شش میلیون متر فضا هستیم؛ در حالی که شاید فضای آموزشی موجود در قم، یک دهم این عدد هم نباشد.
2 الگوی زیربنایی در فعالیت آموزشی حوزه
حجت‌الاسلام والمسلمین سعید بهمنی، مدیر گروه علوم قرآن مرکز فرهنگ و معارف قرآن درباره این دو الگو و در پاسخ به این سؤال که آیا در صورت نیاز به این تعداد طلبه در کشور قادر به تامین آینده شغلی برای طلاب خواهیم بود به ایکنا گفت: اینکه چنین چیزی در حوزه ممکن است و یا چه مشکلاتی در آینده ایجاد خواهد کرد به دو مقوله اساسی یعنی جذب و تامین زیرساخت باز می‌گردد زیرا تربیت 400 هزار طلبه تدریجی ولی نیازمند الگوی مناسب جذب است یعنی باید ساختار آموزشی حوزه بتواند صلاحیت جذب افرادی از بیوتات صالحه را احراز کند ولی الان الگوهای جذب، مدرسه‌ای و آکادمیک است.
این نویسنده و محقق حوزه تصریح کرد: آیا روحانیون ما و قشر متدینین یاد گرفته اند که استعدادهای مناسب را شناسایی و به حوزه معرفی کنند یا نه؟ بنابراین اولین الگو مسئله جذب افراد صالح است.
وی ادامه داد: الگوی دوم اینکه حوزه نباید دولتی باشد و برای اینکه دولتی نباشد باید بتواند الگوی مناسب جذب منابع مردمی را فراهم کند البته این دو الگو قبلا بوده ولی باید احیاء شود. یعنی هم طلبه باید یاد بگیرد خودش را چگونه زیاد کند و هم بیاموزد که چگونه باید منابع مردمی را به سمت حوزه جذب کند زیرا مردم روحانیت را از خودشان می‌دانند و نسبت به اعمال و رفتار او هم حساسیت خاصی دارند.
توسعه کمی و مسئله زیرساخت‌ها
برخی کارشناسان که ارایه این برنامه را چندان منطبق بر واقعیات حوزه نمی‌دانند معتقدند که تامین زیرساخت مهمترین عامل در این زمینه است که این زیرساخت‌ها به هیچ وجه در حوزه فراهم نیست. این افراد معتقدند زیرساخت‌ها به دو دسته نرم‌افزاری و سخت‌افزاری باز می‌گردد و حوزه در هر دو مسئله کمبودهای زیادی دارد زیرا بسیاری از حوزه‌های علمیه توسعه یافته و افتتاح شده که موجود هستند مشکلات عدیده‌ای مانند کمبود استاد توانمند علمی و اخلاقی دارند چه برسد به اینکه بخواهیم مدارس علمیه جدیدی نیز ایجاد کنیم ضمن اینکه توجه به تربیت قرآنی طلاب و محورقراردادن قرآن برای اسلامی سازی علوم هم امر مهمی است که نباید در این برنامه ریزی مورد غفلت قرار گیرد زیرا قرآن بدون شک به عنوان یکی از منابع اجتهاد بنیاد تمامی علوم انسانی می‌تواند قرار گیرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عابدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا با بیان اینکه باید قرآن کریم منبع تمامی دروس حوزه باشد گفت: اگر قرآن و تفسیر جایگاه واقعی خود را در حوزه پیدا کند و منبع همه دروس حوزه باشد و علوم سیاسی و اقتصادی و حقوق و کلام و ... را از قرآن استنباط و اجتهاد کنیم در این صورت نباید نگران تربیت 400 هزار طلبه برای آینده حوزه باشیم.
وی ادامه داد: اشتباه بزرگ ما این است که قرآن را در کنار سایر رشته‌ها به عنوان یک رشته تخصصی قرار داده و جزیره‌ای عمل کرده‌ایم در حالی که قرآن کریم و تفسیر منبعیت دارد و برای فقه و حقوق و کلام و تبلیغ و ... مورد نیاز و لازم است.
سامان رشته‌های حوزه زیر سیطره قرآن
عابدی تصریح کرد: هیچکدام از رشته‌های علمی ما بدون قرآن سامان نخواهد یافت از این رو باید در مدیریت آموزشی حوزه، سیطره و هیمنه قرآن بر سایر دروس حفظ شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان کرد: الان متخصصان رشته تفسیر نمی‌توانند در کلام و حقوق و ... بحث کنند زیرا آن‌ها را مقوله ای میان رشته‌ای محسوب می‌کنند و نوع آموزش حوزه نیز این طور بوده است که قرآن زیربنای علوم و تربیت علمی طلاب قرار نگرفته است.
این محقق و نویسنده حوزه تصریح کرد: اصلی‌ترین کار که متاسفانه به دلیل نبود باور و انگیزه نشده و باید بشود این است که تفسیر جزء دروس اصلی در حوزه قرار گیرد و جای خود را در فقه به معنای واقعی، در کلام و حقوق و سیاست و ... باز کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین حقی، از فضلای حوزه نیز توجه به بهره وری و تربیت کیفی را مقدمه توسعه کمی می داند. وی در گفت‌وگو با ایکنا گفت که ما خلا جدی در برنامه‌ریزی و مدیریت منابع انسانی داریم و این خلا به شدت در حوزه حس می‌شود.
بالابردن بهره‌وری در حوزه
وی ادامه داد: اول باید از نیروی انسانی موجود استفاده کنیم و بهره‌وری را بالا ببریم و اگر به لحاظ کمی و تعداد طلاب، خلا وجود داشت سرمایه‌گذاری مناسبی صورت بگیرد که البته این خلا با نگاه همه‌جانبه وجود دارد ولی برخی از آن‌ها را می‌توان با افزایش بهره‌وری برطرف کرد.
حقی تاکید کرد: گسترش کمی در حوزه بدون رفع این مسایل و نگاه همه جانیه از جمله مدیریت منابع انسانی و افزایش بهره‌وری مشکلات جدیدی را در آینده ایجاد خواهد کرد.
این در حالی است که برخی آمارهای رسمی نیز موید پایین بودن بهره‌وری از نیروی انسانی موجود است؛ آمارها می‌گویند بیش از 60 هزار مسجد در کشور وجود دارد، اما بیشتر آنان امام جماعت ندارند؛ حجت‌الاسلام روحانی‌نژاد، معاون امور فرهنگی و تبلیغ سازمان تبلیغات اسلامی در اسفند سال 94 در نشستی خبری گفته بود که «از 60 هزار مسجد ثبت شده در سامانه اطلاعاتی ما، تنها 27 هزار و 500 مسجد امام جماعت دارد و بیش از 2 هزار مسجد، پیش‌نماز غیر مُعمّم دارد که اکثر آن‌ها تنها در هنگام نماز مغرب، نماز جماعت تشکیل می‌دهند».
از طرف دیگر وی گفته است که «ثبت نام 50 هزار مُبلّغ در سامانه جامع اعزام مبلغ(سجام) انجام شده است و ما برای 40 هزار نفر از آنان، کد شناسایی صادر کرده‌ایم» همچنین برخی آمارهای منتشر شده از سوی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم موید آن است که بیش از 40 هزار پرونده تبلیغی در سامانه سمتا وابسته به این دفتر تشکیل شده است یعنی هم اکنون 90 هزار مبلغ آماده تبلیغ وجود دارند اگرچه برخی آمارهای غیررسمی گویای وجود چیزی حدود 200 هزار طلبه است که با احتساب این آمارها در شرایط کنونی نه تنها یک مسجد نباید امام جماعت روحانی نداشته باشد بلکه باید برای هر مسجدی حدود سه روحانی داشته باشیم و این در حالی است که 54 درصد مساجد فاقد امام جماعت هستند.
اما در دیگر سو برخی کارشناسان معتقدند که این هدف کمی، هدفی خوب و قابل تحقق است و طلاب نباید نگران آینده شغلی و جایگاه خدمت باشند.
حجت‌الاسلام والمسلمین حمید ملکی، رئیس مرکز تخصصی تفسیر قرآن حوزه در گفت‌وگو با ایکنا گفت: هم اکنون حدود ۲۰۰ هزار طلبه از پایه اول تا سنین کهن سالی و بازنشستگی در کشور داریم که تعداد زیادی در پایه اول هستند و هنوز وارد فضای اجتماعی و فعالیت نشده‌اند و مضافا تعداد قابل توجهی نیز در سن بازنشستگی و در کهولت هستند که باید از مجموعه این افراد فعال کم شود که با در نظر گرفتن این شرایط فکر کنم حدود صدهزار نفر روحانی فعال داریم.
وی ادامه داد: از این تعداد نیز، افرادی هستند که مشغول کارهای علمی و پژوهشی و تدریس و امور اداری هستند که باید از این تعداد کسر شود و شاید ۷۰ تا۸۰ هزار نفر بیشتر نشود البته من معتقدم باید حتی ده برابر این تعداد، طلبه برای سال‌های آینده کشور تربیت کنیم و مهمتر از آن متناسب با نیازهای گوناگون و به تناسب مخاطبان و نیازهای روز جامعه این کار صورت گیرد.
طلاب توانمند مشکل شغل ندارند
وی در پاسخ به این سؤالی درباره تربیت بدون ضابطه طلاب و مشکلات آینده شغلی طلاب، گفت: حوزه‌های علمیه وابسته به حکومت و دولت نیستند که دولت بخواهد برای آنان شغل ایجاد کند. در طول تاریخ حوزه‌ها، رسم بر این بوده است که یک فاضل و روحانی حوزه که توانمند بود به دعوت خود مردم برای تبلیغ به منطقه می‌رفت و می‌رود و خود مردم نیز هزینه‌هایی مانند خانه عالم و منبر و ... را پرداخت می‌کنند.
کمبود روحانی
ملکی در پاسخ به این سؤال که آیا توزیع نامناسب روحانی و طلبه باعث این مسئله نیست عنوان کرد: یک روحانی توانمند به اندازه ده نفر کار می‌کند و فعالیت دارد ولی واقعا نیاز به روحانی فاضل و توانا وجود دارد الان در منابر و رسانه و مباحث مدیریتی دنبال روحانی که بتواند از عهده این کارها برآید می‌روند و درخواست و تقاضا وجود دارد. واقعا روحانی کم است و همین که فردی توانمند باشد بلافاصله جذب محیط کار می‌شود و زمینه کار برای او فراهم است.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین ملک‌زاده، محقق، مدرس و نویسنده حوزه علمیه در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به سخنان مدیر حوزه در خصوص نیاز حوزه به تربیت دوبرابری طلبه نسبت به وضع موجود، گفت: در حال حاضر با توجه به کثرت جمعیت و تنوع مذاهب و مکاتب و پرسش‌ها و شبهاتی که در جامعه وجود دارد، طبعا نیاز به عالم دین و اسلام‌شناس حقیقی بسیار بالاست.
تربیت طلبه در منظومه «وطن توحیدی»
وی افزود: الان طلابی با این ویژگی‌ها در حد کفایت در حوزه نداریم و نیاز داریم بیش از اینها افرادی اینچنین را تربیت کنیم البته مضاف بر نیازهای داخل کشور، نیازهای جهانی نیز وجود دارد و ما با مجموعه‌ای به نام «وطن توحیدی» روبرو هستیم.
وی تمرکز طلاب در قم را یکی از مشکلات در این مسیر برشمرد و اظهار کرد: البته یکی از مشکلات در این مسیر، وجود متمرکز طلاب و روحاینون در قم است و قم نه به لحاظ زیرساخت شهری و نه ظرفیت حوزه علمیه می‌تواند جوابگوی نیازها باشد.
وی ادامه داد: الان از بیش از صد کشور در قم طلبه داریم و به وضوح مشاهده می‌شود که شرایط برای پذیرش نیروی جدید آماده نیست و باید انقلاب و تحول عظیمی در حوزه علمیه ایجاد شود. باید حوزه‌های علمیه شهرستان‌ها و استان‌ها تقویت و حوزه‌های جدیدی احداث شوند تا این زیرساخت به تدریج فراهم شود.
حوزه نیازمند تحول در ۴ سطح است
این محقق و نویسنده حوزوی بیان کرد: الان در چهار سطح نیازمند تحول مثبت و اساسی در حوزه علمیه هستیم؛ مواد درسی، متون درسی، روش آموزشی و نظام و ساختار آموزشی و اگر می‌خواهیم تغییرات بنیادین در حوزه داشته باشیم باید در این مسایل تحول ایجاد کنیم.
وی اظهار کرد: آنچه حوزه داعیه‌دار آن است تربیت اسلام‌شناس در دو سطح است یکی در سطح تخصصی و عالمانه برای تربیت مجتهد و دیگری تربیت طلاب ترویجی و تبلیغی و نیمه تخصصی که عمدتا کتب حوزه برای این سطح طراحی نشده با اینکه بیشترین تعداد طلاب حوزه در این سطح تربیت شده و قرار دارند.
ملک‌زاده در پاسخ به این سؤال که فرض کنیم الان زیرساخت‌های تربیت ۴۰۰ هزار طلبه در حوزه فراهم شده است آیا این تعداد وقتی وارد بازار کار شوند ظرفیت جذب آنان وجود دارد؟ تصریح کرد: وی تاکید کرد: حتی اگر حوزه علمیه هیچ مسئولیت و برنامه‌ای هم در قبال تامین آینده شغلی این افراد نداشته باشد کار برای همه آنان وجود دارد به شرطی که از یک طرف خروجی‌های حوزه افرادی توانمند باشند و از طرف دیگر نیز نهادها و ارگان‌های مختلف زمینه جذب آنان را برای رفع نیازها فراهم کنند.
تعبیر شغل برای طلبگی درست نیست
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عمومی، رئیس مدرسه عالی فقه دارالهدی نیز با دفاع از گسترش کمی حوزه به ایکنا گفت: در خارج کشور در مناطقی مانند شرق آسیا، افریقا، اروپا و آمریکا نیازمند حضور مبلغانی هستیم که با زبان و فرهنگ این ملل آشنا بوده و بتوانند به تبلیغ دین بپردازند البته این مسئله نیازمند برنامه‌ریزی و نقشه و طرح است و باید افق دید خود را وسیع کنیم و به نیازهای فعلی بسنده نکنیم زیرا در آینده قطعا این نیازها نمود بیشتری در داخل و خارج کشور خواهد داشت.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا افزایش کمی طلاب آینده شغلی آنان را با مشکلاتی مواجه نخواهد کرد افزود: من تعبیر شغل را برای طلاب درست نمی‌دانم و فعالیت طلاب، جایگاهی برای انجام وظیفه است و طلبگی شئون زیادی دارد که این شئون در درجه اول باید به درستی شناسایی و برای آن برنامه‌ریزی شود و اگر این شئون را به صورت گسترده در نظر بگیریم مشکلی از این جهت پیش نخواهد آمد.
گسترش کمی خوب است اما با برنامه‌ریزی
اگرچه ارتقای کمی در محیط‌های آموزشی زمینه و مقدمه برای ارتقاء کیفی می تواند تلقی شود و بیشتر کشورهای دنیا این مسیر را تجربه کرده اند اما از همه مهمتر برای این ارتقاء باید تدبیر و برنامه ریزی لازم صورت بگیرد؛ برنامه ای که به قول برخی کارشناسان اصلاح در چهار سطح اعم از دروس و متون آموزشی و روش آموزش و ... را لازم دارد و از طرفی در هر گسترش کمی باید به کیفیت و به استفاده بهینه و بهره‌وری بالا از وضعیت موجود توجه شود در غیر این صورت و با نادیده پنداشتن واقعیت، ممکن است یک برنامه خوب در حد یک ارمان باقی بماند و در صورت عملیاتی شدن هم در نهایت خسارات جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد زیرا اگر طلابی تربیت شوند که زمینه کاری و معیشتی برای آنان فراهم نباشد حتی می‌تواند تهدیداتی علیه کشور ایجاد کند که بسط آن مجالی بیشتر می‌طلبد.
