یادداشت روز/
تبیین‌گری و مطالبهگری بر مبنای آموزههای قرآنی؛ لوازم گفت‌وگوی حقوق بشری با غرب
گروه سیاسی: در گفت‌وگوهای حقوق بشری با کشورهای اروپایی، لازم است هم در مقام تبیین و معرفی حقوق بشر اسلامی و هم در مقام سؤال و مطالبهگری از وضعیت حقوق بشر به ویژه حقوق مسلمانان و اقلیت‌های نژادی در اروپا ورود پیدا کرد که همین نحوه ورود خود برگرفته از آموزههای قرآنی در مقابله با متکبران و مستکبران است.
رئیس قوه قضائیه در مراسم اعطای سومین جایزه حقوق بشر اسلامی از آغاز گفت‌وگوهای حقوق بشری جمهوری اسلامی ایران با کشورهای اروپایی خبر داد و به تشریح چارچوب آن پرداخت و متذکر شد که آمریکایی‌ها به دلیل سابقه بدعهدی در مذاکرات جایی در این گفت‌وگوها ندارند.
جمهوری اسلامی ایران با این اقدام نشان داد که برخلاف اتهاماتی که غرب نسبت به وضعیت حقوق بشر در ایران می‌زند تشویش و نگرانی خاصی از گفت‌وگو در این زمینه ندارد و اتفاقا با همان کشورهایی که بیشترین تهمت‌ها را به جمهوری اسلامی زده‌اند وارد فاز گفت‌وگو شده است.
از نگاه جمهوری اسلامی ایران اتهامات غرب نسبت به حقوق بشر در ایران ریشه در دو مسئله دارد؛ نگاه ابزاری و دوگانه غرب به حقوق بشر و بی‌اطلاعی از مبانی حقوق بشر در اسلام. بر مبنای همین دو نکته می‌توان الزامات و اهداف گفت‌وگوهای حقوق بشری با کشورهای اروپایی را تبیین کرد.
قاعدتا طرفین صرفا برای گفت‌وگو پیرامون مباحث نظری و فلسفی حقوق بشر اسلامی و غرب روبروی هم نمی‌نشینند بلکه در عین حال که به دنبال آگاهی از مبانی حقوق بشری همدیگر هستند اما در پی اثبات حقانیت خود در عرصه عملی نیز می‌باشند.
از سوی دیگر تجربه رفتار غربی‌ها نسبت به جمهوری اسلامی ایران در زمینه حقوق بشر گواه آن است که آنان همواره طلبکارانه و از موضع سؤال و در مظان اتهام قراردادن ایران وارد عرصه شده‌اند و به نوعی با نگاه از بالا به پایین به شرایط حقوق بشر در ایران نگریسته‌اند. از همین رو هیئت ایرانی نباید صرفا برای پاسخگویی و دفاع از خود وارد این گفت‌وگوها شود که این خود به معنای پذیرش اتهام و تبدیل شدن فضای گفت‌وگو به محاکمه است.
برای حاکم شدن فضای گفت‌وگو به معنای واقعی آن، لازم است هیئت ایرانی نیز از موضع پرسش‌گری و مطالبهگری و براساس مستندات حقوقی متقن، به ویژه برپایه گزارش‌های حقوق بشری منتشره در خود کشورهای غربی، در مقابل طرف‌های اروپایی قرار بگیرد تا وضعیتی برابر در گفت‌وگوها شکل بگیرد.
البته جمهوری اسلامی ایران مدعی رعایت کامل حقوق بشر در کشور نیست و قطعا ایرادات وارده را مورد بررسی قرار داده و در صورت صحت آن را اصلاح می‌نماید اما به هیچ وجه حاضر نیست تحت فشار تبلیغاتی و رسانه‌ای غرب اصول و مبانی اسلامی حقوق بشر را کنار بگذارد و براساس آنچه غرب می‌پسندد و تعیین می‌کند عمل کند؛ نکته‌ای که به نظر می‌رسد مشکل اصلی غربی‌ها با ایران در طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است.
یکی دیگر از الزامات اساسی این گفت‌وگوها، اقدام به مقایسه تطبیقی میان حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر مدنظر طرف اروپایی است که قاعدتا در منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد متبلور شده است. هدف از این اقدام نیز روشن شدن تفاوت‌ها و اشتراکات حقوق بشری طرفین از یک‌سو و آگاه ساختن طرف اروپایی از مبانی و اصولی است که حقوق بشر اسلامی برپایه آن شکل گرفته است.
همانطور که در ابتدای یادداشت، نگاه ابزاری و دوگانه غرب به حقوق بشر و بی‌اطلاعی از مبانی حقوق بشر در اسلام به عنوان ریشه‌‌های اصلی اتهامات حقوق بشری غرب نسبت به جمهوری اسلامی بیان شد انجام این مقایسه تطبیقی هم می‌تواند برطرف‌کننده ابهامات و پرسش‌های کشورهای اروپایی باشد و هم می‌تواند بهانه را از دست آنها بگیرد.
حقوق بشر اسلامی برمبنای «ولقدکرمنا بنی آدم» پایه‌گذاری شده و اتفاقا این اسلام است که با نگاه «بشر بماهو بشر» به حقوق انسان توجه کرده و از همین روست که آزادی بشر و حقوق فردی وی در اسلام بر خلاف غرب، تنها با شرط برهم زدن آزادی دیگران محدود نمی‌شود بلکه این محدودیت تا جایی است که انسان را از انسانیت و روح الهی که پروردگار در وی دمیده است و مفتخر به مقام خلیفه اللهی نموده است، خارج نسازد.
این همان نکته‌ای است که برای طرف غربی قابل فهم نیست و آن هم ریشه در نگاه مادی آنها به حقوق بشر که برگرفته از اومانیسم و فردگرایی است، دارد. در حالی که در حقوق بشر اسلامی نه تنها حقوق انسان در جامعه نسبت به سایر انسان‌ها تعریف می‌شود بلکه انسان نسبت به خود نیز حقوقی دارد که نمی‌تواند آن را زیرپا بگذارد که این پایمال کردن آغازی بر پایمال کردن انسانیت است.
بر همین اساس است که آزادی در غرب تا جایی پیش می‌رود که ابتذال، شهوت‌رانی، همجنس‌گرایی و سایر مفاسد اخلاقی به عنوان حقوق انسان‌ها در نظر گرفته شده و باید از آن صیانت شود اما در نگاه اسلامی، اینها نه تنها حقوق انسان نیست بلکه عامل انحطاط انسان و سقوط انسان از مقام خلیفه اللهی به مقام حیوانیت است.
براین مبنا در گفت‌وگوهای حقوق بشری با کشورهای اروپایی، لازم است هم در مقام تبیین و معرفی حقوق بشر اسلامی و مزایا و برتری‌های آن نسبت به حقوق بشر غربی و هم در مقام سؤال و مطالبهگری از وضعیت حقوق بشر به ویژه حقوق مسلمانان و اقلیت‌های نژادی در اروپا ورود پیدا کرد.
ورود از موضع مطالبهگری در کنار تبیین‌گری برگرفته از آموزههای قرآنی در مقابله با متکبران و مستکبران است که خود را همواره بالاتر از دیگران می‌دانند و با نگاهی تحقیرآمیز به دیگران می‌نگرند و در مسئله حقوق بشر لازم است در عین صحبت دوستانه و روشنگرانه با موضع مقتدرانه و طلبکاری نیز با طرف اروپایی وارد گفت‌وگو شد تا از موضع تکبر خارج شده و خود را تافته جدابافته در مسئله حقوق بشر نپندارند.
مهدی مخبری
جمهوری اسلامی ایران با این اقدام نشان داد که برخلاف اتهاماتی که غرب نسبت به وضعیت حقوق بشر در ایران می‌زند تشویش و نگرانی خاصی از گفت‌وگو در این زمینه ندارد و اتفاقا با همان کشورهایی که بیشترین تهمت‌ها را به جمهوری اسلامی زده‌اند وارد فاز گفت‌وگو شده است.
از نگاه جمهوری اسلامی ایران اتهامات غرب نسبت به حقوق بشر در ایران ریشه در دو مسئله دارد؛ نگاه ابزاری و دوگانه غرب به حقوق بشر و بی‌اطلاعی از مبانی حقوق بشر در اسلام. بر مبنای همین دو نکته می‌توان الزامات و اهداف گفت‌وگوهای حقوق بشری با کشورهای اروپایی را تبیین کرد.
قاعدتا طرفین صرفا برای گفت‌وگو پیرامون مباحث نظری و فلسفی حقوق بشر اسلامی و غرب روبروی هم نمی‌نشینند بلکه در عین حال که به دنبال آگاهی از مبانی حقوق بشری همدیگر هستند اما در پی اثبات حقانیت خود در عرصه عملی نیز می‌باشند.
از سوی دیگر تجربه رفتار غربی‌ها نسبت به جمهوری اسلامی ایران در زمینه حقوق بشر گواه آن است که آنان همواره طلبکارانه و از موضع سؤال و در مظان اتهام قراردادن ایران وارد عرصه شده‌اند و به نوعی با نگاه از بالا به پایین به شرایط حقوق بشر در ایران نگریسته‌اند. از همین رو هیئت ایرانی نباید صرفا برای پاسخگویی و دفاع از خود وارد این گفت‌وگوها شود که این خود به معنای پذیرش اتهام و تبدیل شدن فضای گفت‌وگو به محاکمه است.
برای حاکم شدن فضای گفت‌وگو به معنای واقعی آن، لازم است هیئت ایرانی نیز از موضع پرسش‌گری و مطالبهگری و براساس مستندات حقوقی متقن، به ویژه برپایه گزارش‌های حقوق بشری منتشره در خود کشورهای غربی، در مقابل طرف‌های اروپایی قرار بگیرد تا وضعیتی برابر در گفت‌وگوها شکل بگیرد.
البته جمهوری اسلامی ایران مدعی رعایت کامل حقوق بشر در کشور نیست و قطعا ایرادات وارده را مورد بررسی قرار داده و در صورت صحت آن را اصلاح می‌نماید اما به هیچ وجه حاضر نیست تحت فشار تبلیغاتی و رسانه‌ای غرب اصول و مبانی اسلامی حقوق بشر را کنار بگذارد و براساس آنچه غرب می‌پسندد و تعیین می‌کند عمل کند؛ نکته‌ای که به نظر می‌رسد مشکل اصلی غربی‌ها با ایران در طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است.
یکی دیگر از الزامات اساسی این گفت‌وگوها، اقدام به مقایسه تطبیقی میان حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر مدنظر طرف اروپایی است که قاعدتا در منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد متبلور شده است. هدف از این اقدام نیز روشن شدن تفاوت‌ها و اشتراکات حقوق بشری طرفین از یک‌سو و آگاه ساختن طرف اروپایی از مبانی و اصولی است که حقوق بشر اسلامی برپایه آن شکل گرفته است.
همانطور که در ابتدای یادداشت، نگاه ابزاری و دوگانه غرب به حقوق بشر و بی‌اطلاعی از مبانی حقوق بشر در اسلام به عنوان ریشه‌‌های اصلی اتهامات حقوق بشری غرب نسبت به جمهوری اسلامی بیان شد انجام این مقایسه تطبیقی هم می‌تواند برطرف‌کننده ابهامات و پرسش‌های کشورهای اروپایی باشد و هم می‌تواند بهانه را از دست آنها بگیرد.
حقوق بشر اسلامی برمبنای «ولقدکرمنا بنی آدم» پایه‌گذاری شده و اتفاقا این اسلام است که با نگاه «بشر بماهو بشر» به حقوق انسان توجه کرده و از همین روست که آزادی بشر و حقوق فردی وی در اسلام بر خلاف غرب، تنها با شرط برهم زدن آزادی دیگران محدود نمی‌شود بلکه این محدودیت تا جایی است که انسان را از انسانیت و روح الهی که پروردگار در وی دمیده است و مفتخر به مقام خلیفه اللهی نموده است، خارج نسازد.
این همان نکته‌ای است که برای طرف غربی قابل فهم نیست و آن هم ریشه در نگاه مادی آنها به حقوق بشر که برگرفته از اومانیسم و فردگرایی است، دارد. در حالی که در حقوق بشر اسلامی نه تنها حقوق انسان در جامعه نسبت به سایر انسان‌ها تعریف می‌شود بلکه انسان نسبت به خود نیز حقوقی دارد که نمی‌تواند آن را زیرپا بگذارد که این پایمال کردن آغازی بر پایمال کردن انسانیت است.
بر همین اساس است که آزادی در غرب تا جایی پیش می‌رود که ابتذال، شهوت‌رانی، همجنس‌گرایی و سایر مفاسد اخلاقی به عنوان حقوق انسان‌ها در نظر گرفته شده و باید از آن صیانت شود اما در نگاه اسلامی، اینها نه تنها حقوق انسان نیست بلکه عامل انحطاط انسان و سقوط انسان از مقام خلیفه اللهی به مقام حیوانیت است.
براین مبنا در گفت‌وگوهای حقوق بشری با کشورهای اروپایی، لازم است هم در مقام تبیین و معرفی حقوق بشر اسلامی و مزایا و برتری‌های آن نسبت به حقوق بشر غربی و هم در مقام سؤال و مطالبهگری از وضعیت حقوق بشر به ویژه حقوق مسلمانان و اقلیت‌های نژادی در اروپا ورود پیدا کرد.
ورود از موضع مطالبهگری در کنار تبیین‌گری برگرفته از آموزههای قرآنی در مقابله با متکبران و مستکبران است که خود را همواره بالاتر از دیگران می‌دانند و با نگاهی تحقیرآمیز به دیگران می‌نگرند و در مسئله حقوق بشر لازم است در عین صحبت دوستانه و روشنگرانه با موضع مقتدرانه و طلبکاری نیز با طرف اروپایی وارد گفت‌وگو شد تا از موضع تکبر خارج شده و خود را تافته جدابافته در مسئله حقوق بشر نپندارند.
مهدی مخبری
