محقق پژوهشکده حدیث حوزه تشریح کرد:
دلایل قرآنی و روایی امکان دیدار معصومان(ع) بعد از وفات ایشان
گروه حوزه‌های علمیه: محقق پژوهشکده حدیث حوزه با بیان اینکه نگاه تحلیلی به روایات، پیام‌آور امکان ذاتی و وقوعی دیدار معصومان بعد از وفاتشان در سه حالت بیداری، خواب و احتضار است، گفت: توفی، گفت و شنود و دستور ورود فوری به بهشت یا جهنم و ... پیام‌آور حیات بعد از وفات، خصوصا برای معصومان، در مقام ثبوت و اثبات است.
حجت‌الاسلام سیدعلی اصغر موسوی اطهر، محقق پژوهشکده حدیث حوزه و نویسنده پایان‌نامه تحلیل و بررسی روایات امکان مشاهده معصومان بعد از رحلت آنان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) گفت: پیام روایات فراوان و معتبر، بیانگر امکان ارتباط و وقوع مشاهده برخی از معصومان (علیهم‌السلام) پس از رحلت ایشان در بیداری، خواب و هنگام احتضار است و شماری از این حقایق، علاوه بر مهم‌ترین جوامع حدیثی شیعه، در جوامع اولیه و معتبر عامه نیز ثبت شده است.
وی افزود: غالب این روایات، در جوامع حدیثی، ذیل مقامات پیشوایان معصوم ثبت شده و تحلیل آنها در حقیقت ثابت کننده برخی از مقامات معنوی و تکوینی ایشان هم‌چون تداوم ایفای نقش تعلیم و تربیت معصومان حتی پس از وفات است. اثبات هم‌خوانی این آموزه‌ها با آموزه‌های قرآن و سنت قطعیه، می‌تواند مسیر انکار این مقامات توسط مدعیان روش‌فکری و مخالفان شیعه را ناهموار کند.
وی اظهار کرد: ادعای ملاقات شهودی معصومان و دیدار ایشان در خواب، بعد از رحلت ایشان، در گزارش‌های فراوان و متنوع ثبت شده و از بازار پر رونق برخوردار است. علاوه بر خواص مؤمنان و عوام آنان، از فرقه‌های منحرف نیز چنین ادعایی شنیده می‌شود. گاهی پشتوانه ادعای توفیق دیدار معصومان در بیداری و خواب، صرف دیدن شخص نورانی، در حال عبادت و مناجات، و حتی آمِر به معروف و ناهیِ از منکر است و گاهی به نادرستی بر این دیدار‌های شهودی و رؤیاهای ادعایی اثراتی مترتب می‌شود.
این محقق با اشاره به اثبات امکان دیدار حقیقی معصومان بعد از رحلت آنان، گفت: این مسئله می‌تواند در سه حوزه اصول دین، فروع دین و اخلاق، بسیار تاثیرگذار باشد مانند: اثبات حیات معصومان بعد از وفاتشان و بازگشت ایشان به زندگی دنیایی، قبل و بعد از ظهور امام زمان(عج) که با اثبات رجعت که بنا بر مشهور، یکی از ضروریات مذهب شیعه است و شبهه معقول نبودن توسل به معصومان وفات‌یافته دفع می‌شود.
وی افزود: در حوزه فروع دین؛ مانند تسهیل روند اعتبارسنجی سخن یا پیامی که شخص، معتقد است در خواب یا مکاشفه از معصوم (علیه‌السلام) دریافت کرده است و در استنباط احکام و اعتقادات به کار می آید و در حوزه اخلاق؛ مانند زمینه سازی شکوفایی حیا در نهاد مؤمنان، به دلیل اعتقاد به عرضه اعمال ایشان به معصومان.
دلایل قرآنی حیات بعد از وفات
موسوی اطهر با بیان اینکه نگاه تحلیلی به روایات، پیام‌آور امکان ذاتی و وقوعی دیدار معصومان بعد از وفاتشان در سه حالت بیداری، خواب و احتضار، است تصریح کرد: توفی، گفت و شنود و دستور ورود فوری به بهشت یا جهنم، عذاب فرعونیان و حیات شهیدان والامقام، از دلایلی قرآنی است که پیام‌آور حیات بعد از وفات، خصوصا برای معصومان، در مقام ثبوت و اثبات است.
وی ادامه داد: سخن گفتن حضرت صالح با قوم هلاک شده‌اش براساس قرآن و سخن گفتن پیامبر با هلاک شدگان بدر بر اساس روایات فریقین، حکایتگر آگاهی داشتنن مُردگان بعد از وفاتشان است. این حکم، به طریق اولی برای معصومان که جایگاه ویژه‌تری نزد خداوند دارند، ثابت است.
این محقق با بیان اینکه پیام آیاتی که بیانگر نفی شنواندن و شنیدن مُردگان و اهل قبور است، نفی هدایت‌پذیری آنان است و منافات با شعور و آگاهی آنان ندارد گفت: وجود «برزخ»، نافی امکان ارتباط متقابل بین زندگان و مردگان نیست؛ زیرا، اولا. تفسیر «برزخ» به مانع و حائل بین دو چیز، اگر چه طرف‌داران قابل توجهی از اهل لغت و تفسیر دارد، اما بسیاری از اهل لغت و مفسران دیگر، این تفسیر را نپذیرفته‌اند ثانیا. تنها نتیجه پذیرش تفسیر «برزخ» به مانع و حائل بین دو چیز، مانع بودن آن بین کفار و رجعت اختیاری آنان به دنیا است؛ پس، نافی امکان ارتباط متقابل بین زندگان و مردگان بر اساس حکمت الهی نیست.
نویسنده پایان‌نامه امکان دیدار معصومان(ع) اظهار کرد: تعدادی از روایات معتبر حامل پیام انقطاع عمل بعد از وفات است گویا انقطاع عمل بعد از مرگ، حکمی عمومی، به معنای اتمام فرصت و البته بنا بر حکمت الهی، گاهی قابل تخصیص است؛ پس، نافی ارتباط بین وفات‌یافتگان و زندگان نیست؛ نماز خواندن پیامبران بعد از رحلتشان و عرضه اعمال بندگان خدا بر معصومان وفات‌یافته، علاوه بر اثبات تداوم برخی از فعالیت‌های ایشان بعد از وفات، ثابت کننده ارتباط بین ایشان و اهل دنیا نیز هست.
وی افزود: روایاتی که در آنها راهکار مشاهده شخص پیامبر و یا یکی از معصومان در بیداری و خواب، بیان شده، ثابت کننده امکان دیدار معصومان است؛ زیرا، در صورت محال بودن دیدار، صدور این روایات لغو خواهد بود. گفتنی است این روایات، هم شامل زمان حیات معصومان است و هم شامل وفات ایشان است.
این محقق تصریح کرد: نکته پر فایده آنکه تعدادی از این روایات، دیدار را برای گناه‌کار از پیروان اهل‌بیت(ع) نیز ممکن دانسته‌اند؛ دو روایت درباره راهکار دیدار مُردگان ارایه شد که به طریق اولی مثبت امکان دیدار معصومان نیز هستند. روایاتی که در معتبرترین جوامع حدیثی فریقین، مؤکِّد حقیقی بودن دیدار معصوم (علیه‌السلام) هستند و روایات معتبری که از ملاقات با برخی از نیکان پس از رحلت آنان پرده برمی‌دارند، همه و همه گویای امکان ذاتی ارتباط با معصومان بعد از رحلت ایشان هستند.
روایت ثابت کننده دیدار با معصومان(ع)
وی تاکید کرد: روایات بسیار فراوان و متواتر، دلالت‌گر واقع شدن دیدار معصومان در بیداری، خواب و احتضار هستند. همچنین سه فرضیه در مقام تحلیل رؤیت معصومانِ وفات یافته در حالت شهود مطرح است که شامل؛ رؤیت معصومان (عليهم‌السلام) با بدن‌های اصلی؛ رؤیت معصومان با بدن‌های مثالی و رؤیت ارواح معصومان است.
وی ادامه داد: پشتوانه امکان رؤیت معصومان با بدن‌های اصلی، علاوه بر رجعت، سالم ماندن بدن معصومان بعد از وفاتشان؛ الحاق ارواح معصومان به بدن دنیوی ایشان بعد از وفات؛ مصافحه، دیده بوسی و تکاندن خاک از بدن و نظائر آن در ملاقات‌های شهودی است و به نظر می‌رسد که تنها یک روایت بیانگر قرار گرفتن روح در بدنی شبیه بدن دنیوی (بدن مثالی) است و روایات دیگر فقط حکایتگر ارتباط داشتن ارواح، با یکدیگر، با شمایل بدن دنیوی است. بنابر این، پذیرفتن وجود بدن مثالی مشکل است. گفتنی است که امکان مشاهده شدن ارواح معصومان نیز از پایگاه بسیار محکم بهره‌مند است.
این محقق در یک نتیجه‌گیری دیگر گفت: به نظر می‌رسد که یکی از یقینی‌ترین راه‌های رسیدن به حقیقی بودن دیدار، امضای معصوم حی است و راه‌های دیگر نیر به صورت مجموعی، قرینه بسیار خوبی برای رسیدن به ظن قوی است.
وی افزود: غالب این روایات، در جوامع حدیثی، ذیل مقامات پیشوایان معصوم ثبت شده و تحلیل آنها در حقیقت ثابت کننده برخی از مقامات معنوی و تکوینی ایشان هم‌چون تداوم ایفای نقش تعلیم و تربیت معصومان حتی پس از وفات است. اثبات هم‌خوانی این آموزه‌ها با آموزه‌های قرآن و سنت قطعیه، می‌تواند مسیر انکار این مقامات توسط مدعیان روش‌فکری و مخالفان شیعه را ناهموار کند.
وی اظهار کرد: ادعای ملاقات شهودی معصومان و دیدار ایشان در خواب، بعد از رحلت ایشان، در گزارش‌های فراوان و متنوع ثبت شده و از بازار پر رونق برخوردار است. علاوه بر خواص مؤمنان و عوام آنان، از فرقه‌های منحرف نیز چنین ادعایی شنیده می‌شود. گاهی پشتوانه ادعای توفیق دیدار معصومان در بیداری و خواب، صرف دیدن شخص نورانی، در حال عبادت و مناجات، و حتی آمِر به معروف و ناهیِ از منکر است و گاهی به نادرستی بر این دیدار‌های شهودی و رؤیاهای ادعایی اثراتی مترتب می‌شود.
این محقق با اشاره به اثبات امکان دیدار حقیقی معصومان بعد از رحلت آنان، گفت: این مسئله می‌تواند در سه حوزه اصول دین، فروع دین و اخلاق، بسیار تاثیرگذار باشد مانند: اثبات حیات معصومان بعد از وفاتشان و بازگشت ایشان به زندگی دنیایی، قبل و بعد از ظهور امام زمان(عج) که با اثبات رجعت که بنا بر مشهور، یکی از ضروریات مذهب شیعه است و شبهه معقول نبودن توسل به معصومان وفات‌یافته دفع می‌شود.
وی افزود: در حوزه فروع دین؛ مانند تسهیل روند اعتبارسنجی سخن یا پیامی که شخص، معتقد است در خواب یا مکاشفه از معصوم (علیه‌السلام) دریافت کرده است و در استنباط احکام و اعتقادات به کار می آید و در حوزه اخلاق؛ مانند زمینه سازی شکوفایی حیا در نهاد مؤمنان، به دلیل اعتقاد به عرضه اعمال ایشان به معصومان.
دلایل قرآنی حیات بعد از وفات
موسوی اطهر با بیان اینکه نگاه تحلیلی به روایات، پیام‌آور امکان ذاتی و وقوعی دیدار معصومان بعد از وفاتشان در سه حالت بیداری، خواب و احتضار، است تصریح کرد: توفی، گفت و شنود و دستور ورود فوری به بهشت یا جهنم، عذاب فرعونیان و حیات شهیدان والامقام، از دلایلی قرآنی است که پیام‌آور حیات بعد از وفات، خصوصا برای معصومان، در مقام ثبوت و اثبات است.
وی ادامه داد: سخن گفتن حضرت صالح با قوم هلاک شده‌اش براساس قرآن و سخن گفتن پیامبر با هلاک شدگان بدر بر اساس روایات فریقین، حکایتگر آگاهی داشتنن مُردگان بعد از وفاتشان است. این حکم، به طریق اولی برای معصومان که جایگاه ویژه‌تری نزد خداوند دارند، ثابت است.
این محقق با بیان اینکه پیام آیاتی که بیانگر نفی شنواندن و شنیدن مُردگان و اهل قبور است، نفی هدایت‌پذیری آنان است و منافات با شعور و آگاهی آنان ندارد گفت: وجود «برزخ»، نافی امکان ارتباط متقابل بین زندگان و مردگان نیست؛ زیرا، اولا. تفسیر «برزخ» به مانع و حائل بین دو چیز، اگر چه طرف‌داران قابل توجهی از اهل لغت و تفسیر دارد، اما بسیاری از اهل لغت و مفسران دیگر، این تفسیر را نپذیرفته‌اند ثانیا. تنها نتیجه پذیرش تفسیر «برزخ» به مانع و حائل بین دو چیز، مانع بودن آن بین کفار و رجعت اختیاری آنان به دنیا است؛ پس، نافی امکان ارتباط متقابل بین زندگان و مردگان بر اساس حکمت الهی نیست.
نویسنده پایان‌نامه امکان دیدار معصومان(ع) اظهار کرد: تعدادی از روایات معتبر حامل پیام انقطاع عمل بعد از وفات است گویا انقطاع عمل بعد از مرگ، حکمی عمومی، به معنای اتمام فرصت و البته بنا بر حکمت الهی، گاهی قابل تخصیص است؛ پس، نافی ارتباط بین وفات‌یافتگان و زندگان نیست؛ نماز خواندن پیامبران بعد از رحلتشان و عرضه اعمال بندگان خدا بر معصومان وفات‌یافته، علاوه بر اثبات تداوم برخی از فعالیت‌های ایشان بعد از وفات، ثابت کننده ارتباط بین ایشان و اهل دنیا نیز هست.
وی افزود: روایاتی که در آنها راهکار مشاهده شخص پیامبر و یا یکی از معصومان در بیداری و خواب، بیان شده، ثابت کننده امکان دیدار معصومان است؛ زیرا، در صورت محال بودن دیدار، صدور این روایات لغو خواهد بود. گفتنی است این روایات، هم شامل زمان حیات معصومان است و هم شامل وفات ایشان است.
این محقق تصریح کرد: نکته پر فایده آنکه تعدادی از این روایات، دیدار را برای گناه‌کار از پیروان اهل‌بیت(ع) نیز ممکن دانسته‌اند؛ دو روایت درباره راهکار دیدار مُردگان ارایه شد که به طریق اولی مثبت امکان دیدار معصومان نیز هستند. روایاتی که در معتبرترین جوامع حدیثی فریقین، مؤکِّد حقیقی بودن دیدار معصوم (علیه‌السلام) هستند و روایات معتبری که از ملاقات با برخی از نیکان پس از رحلت آنان پرده برمی‌دارند، همه و همه گویای امکان ذاتی ارتباط با معصومان بعد از رحلت ایشان هستند.
روایت ثابت کننده دیدار با معصومان(ع)
وی تاکید کرد: روایات بسیار فراوان و متواتر، دلالت‌گر واقع شدن دیدار معصومان در بیداری، خواب و احتضار هستند. همچنین سه فرضیه در مقام تحلیل رؤیت معصومانِ وفات یافته در حالت شهود مطرح است که شامل؛ رؤیت معصومان (عليهم‌السلام) با بدن‌های اصلی؛ رؤیت معصومان با بدن‌های مثالی و رؤیت ارواح معصومان است.
وی ادامه داد: پشتوانه امکان رؤیت معصومان با بدن‌های اصلی، علاوه بر رجعت، سالم ماندن بدن معصومان بعد از وفاتشان؛ الحاق ارواح معصومان به بدن دنیوی ایشان بعد از وفات؛ مصافحه، دیده بوسی و تکاندن خاک از بدن و نظائر آن در ملاقات‌های شهودی است و به نظر می‌رسد که تنها یک روایت بیانگر قرار گرفتن روح در بدنی شبیه بدن دنیوی (بدن مثالی) است و روایات دیگر فقط حکایتگر ارتباط داشتن ارواح، با یکدیگر، با شمایل بدن دنیوی است. بنابر این، پذیرفتن وجود بدن مثالی مشکل است. گفتنی است که امکان مشاهده شدن ارواح معصومان نیز از پایگاه بسیار محکم بهره‌مند است.
این محقق در یک نتیجه‌گیری دیگر گفت: به نظر می‌رسد که یکی از یقینی‌ترین راه‌های رسیدن به حقیقی بودن دیدار، امضای معصوم حی است و راه‌های دیگر نیر به صورت مجموعی، قرینه بسیار خوبی برای رسیدن به ظن قوی است.
