نظارت و ارزیابی مؤثر به دور از دخالت بر امور مؤسسات قرآنی

حسین خاکسارهرندی، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی ـ مردمی استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره شکل‌گیری مؤسسات قرآنی پس از انقلاب اسلامی گفت: با توجه به اینکه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی رژیم پهلوی در حوزه فعالیت‌های قرآنی با مشکلاتی مواجه بودیم، پس از پیروزی انقلاب اسلامی که خود نظام، قرآنی است، فضا برای بسط و ترویج فرهنگ قرآن کریم توسط عموم مردم ایجاد شد و براساس شالوده انقلاب اسلامی که بر مبنای قرآن، شکل گرفته است، فعالیت‌های قرآنی پا به عرصه گذاشت.
وی در ادامه با اشاره به پیشرفت و گسترش مؤسسات قرآنی از سوی عموم مردم، بیان کرد: مردم زمانی که آغاز به فعالیت‌های قرآنی کردند، تنها هدفشان گسترش قرآن بود و بدون هیچ ضوابطی، این بسط و توسعه ادامه پیدا کرد به طوری که در طول زمان، مشکلات بسیاری از نظر آمایش سرزمینی در توزیع ناهماهنگ مراکز و خانه‌های قرآنی صورت گرفت به نوعی که در یک خیابان چندین مؤسسه اما در برخی از مناطق هیچ مرکز قرآنی وجود نداشت و توازن فعالیت این مؤسسات بهم خورد.  
نیاز مردم به تنوع رشته‌های قرآنی
وی در ادامه به علت گسترش مؤسسات قرآنی مردم‌نهاد در برهه‌ای از زمان اشاره کرد و افزود: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، آگاهی مردم از روخوانی و روان‌خوانی آیات کلام الله بسیار مهجور بود به نوعی که افراد، تسلط کمی به روخوانی قرآن کریم داشتند که در این زمان، متولیان این امر پا به عرصه گذاشتند و این موج از دل مردم برخاست که به نوعی می‌توان گفت همان مؤسسات و خانه‌های قرآن بودند که مسئولیت آموزش روخوانی قرآن را برعهده گرفتند. متأسفانه پس از گذشت سی و شش سال از آن دوران، در حال حاضر نیز در آموزش روخوانی قرآن کریم به آحاد مردم در پائین‌ترین حد آموزش قرار داریم که بزرگترین مشکل است.
خاکسار‌هرندی به دیگر علل پیدایش مؤسسات و خانه‌های قرآنی مردمی اشاره و اظهار کرد: به‌دنبال نیاز مردم به رشته‌های قرآنی در زمینه‌های تبلیغی، ترویجی، پژوهش، آموزش و غیره این رشته‌ها طراحی شد و این بود که مؤسسات قرآنی بسیاری در رشته‌های قرآنی مختلف تأسیس شد و آغاز به فعالیت کرد، همچنین پس از مدتی با توجه به آموزش قرآن کریم به کودکان، والدین درخواست کردند تا مراکزی چون مهدهای کودک و پیش‌دبستان قرآن راه‌اندازی شود که همین امر نیز بعد از مدتی محقق شد و کم کم با گذشت زمان این مراکز بسط و گسترش یافتند؛ این موضوعات را به نوعی می‌توان از دلایل تأسیس و شکل‌گیری مؤسسات و مراکز قرآنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی دانست.  
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات استان اصفهان در ادامه صحبت‌هایش در پاسخ به این سؤال که میزان و موارد رابطه مؤسسات قرآنی با نهادهای دولتی چگونه است؟ اظهار کرد: نهادهای دولتی به‌عنوان سیاست‌گذاران در عرصه قرآنی و مؤسسات قرآنی به نوبه خود اجراکننده این سیاست‌ها هستند و اصل رابطه بین مؤسسات قرآنی و نهادهای دولتی باید به نوعی تعریف شود که مردم در ترویج فرهنگ قرآن و اداره مؤسسات قرآنی به دولت متکی نباشند و همانند حوزه‌های علمیه به تنهایی با حمایت‌های مردمی کارها را انجام بدهند که در این صورت پیشتاز و موفق هستند، زیرا دولت‌ها امکان دارد در طول زمان دچار تغییرات شوند و در این تغییرات، ضربات سخت و جبران‌ناپذیری به بخش مردمی وارد شود.
هرندی با تأکید بر اینکه دولت در بخش هنر و ورزش به وظایف تعریف شده خود، پاسخ داده است، عنوان کرد: در بخش قرآن کریم، نهادهای دولتی، وظایف خود را به خوبی انجام ندادند و تا این زمان، نتایج مطلوبی را شاهد نبودیم که این خود به نوعی یک معضل است. رابطه‌ای که بین مؤسسات قرآنی با نهادهای دولتی تعریف می‌شود، خودکفایی از سوی مردم و حمایت از سوی دولت است که البته همانطور که در قبل از این به آن اشاره شد، در روند تغییرات دولت‌ها، سیاست‌ها نیز تغییر کرده و هر روز دچار نوسان هستیم و دارای ثبات قدم در این موضوع وجود ندارد.
مؤسسات به حمایت‌های مردمی متکی هستند
وی در پاسخ به این سؤال که بیشترین اتکای مؤسسات مردمی به کمک‌های مردمی است یا بودجه‌های دولتی؟ با اشاره به اینکه تا‌کنون بودجه قرآنی با فراز و نشیب‌های زیادی مواجه بوده  است، گفت: پس از آنکه رئیس‌جمهور وقت در لایحه تقدیمی به مجلس شورای اسلامی، حدود 200 میلیارد تومان به فعالیت‌های قرآنی برای سال جاری اختصاص داد، به گفته دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی تاکنون نیمی از این بودجه از سوی دولت پرداخت شده است و به زودی به حساب دستگاه‌ها واریز می‌شود. اما موضوع اصلی این است که تاکنون تراوشی از سوی دولت صورت نگرفته و مؤسسات مردمی با اتکای به کمک‌های مردمی و شهریه‌های برپایی دوره‌های آموزشی در میدان قرآنی می‌تازند و طی چند سال گذشته، می‌توان به وضوح مطرح کرد که معجزه خاصی از سوی نهادهای دولتی برای مؤسسات و مراکز قرآنی تاکنون رخ نداده است.
این خادم قرآن در ادامه درباره این موضوع که مؤسسات قرآنی چطور به خودکفایی دست می‌یابند، تصریح کرد: راه‌های مختلفی برای خودکفا شدن یک مؤسسه و یا مرکز قرآنی بدون وابستگی به دولت، وجود دارد که می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد. یکی از راه‌های خودکفایی این است که مراکز قرآنی بتوانند تربیت نیروهای آموزشی داشته باشند و نیاز تأمین مربی را از درون خود تأمین کنند که این مسئله می‌تواند در رفع مشکلات مالی مؤسسه نقش داشته باشد. دیگر راهی که می‌توان به خود‌کفایی دست یافت، دریافت شهریه از قرآن‌آموزان مؤسسه است که این درآمدها می‌تواند برخی از نیازهای مالی را برطرف کند. 
تلاش در جهت درآمدزایی
وی به دیگر راه‌های رسیدن به خودکفایی مؤسسات اشاره کرد و گفت: مؤسسات قرآنی با تولید محصول در زمینه‌های مکتوب، دیجیتال، نرم‌افزار و غیره می‌توانند با برپایی نمایشگاه، فروشگاه جهت تولید و فروش، درآمد داشته باشند و همچنین با اجرای طرح و برنامه‌های اجرایی که از سوی نهادهای دولتی و غیر دولتی به بخش مردمی سپرده می‌شود، این کار میسر می‌شود.
هرندی با تأکید بر اینکه یک مؤسسه می‌تواند از راه‌های دیگری جهت خودکفایی گام بردارد، مطرح کرد: تأسیس مجمع خیرین قرآنی که هم اکنون در استان اصفهان تشکیل شده است، یکی از راه‌هایی است که می‌تواند خیرین را برای مشارکت در فعالیت‌های قرآنی تشویق کند و همچنین اجرای طرح های پژوهشی در درآمدزایی مؤسسات قرآنی نقش دارد، اما متأسفانه مراکز قرآنی ـ مردمی به‌دلیل نداشتن بستر لازم و ظرفیت‌ها، توانایی اجرای طرح‌های پژوهشی را نداشته و همواره خود را به آموزش‌های سطحی مانند روخوانی، روان‌خوانی، تجوید و مفاهیم معطوف کرده‌اند.
ورود به اجرای طرح‌های پژوهشی
هرندی با اشاره به اینکه مؤسسات قرآنی در بخش محتوایی می‌توانند وارد شوند و به تولید محصول پرداخته و درآمدزایی داشته باشند، اظهار کرد: مؤسسات قرآنی در بخش محتوایی مانند تولید نرم‌افزارهایی با موضوع «سبک زندگی اسلامی»، بخش‌ کاربردی، هنر قرآن، ساخت فیلم و انیمیشن قرآنی می‌توانند  وارد  کار شده  و دست به نوآوری در این زمینه بزنند، اما متأسفانه آموزش‌های لازم در این بخش تاکنون ارائه نشده است و تنها بخش سطحی مورد توجه قرار گرفته که این خود به نوعی یکی از معضلات است که مؤسسات قرآنی باید به آن توجه کنند.  
مدیرعامل اتحادیه مؤسسات قرآنی ـ مردمی استان اصفهان با تأکید به کارایی مؤسسات قرآنی، افزود: با توجه به اینکه در کشور حدود شش هزار مؤسسه  قرآنی در حال فعالیت است اما  برخی از این مؤسسات، کارآمد و مؤثر نیستند و تنها مجوزی را کسب کرده و به صورت غیرفعال و نیمه فعال قرار دارند و تنها اسمی به‌عنوان مؤسسه را به دوش دارند و کاملاً تک‌ منظوره  در حال فعالیت هستند.
وی ادامه داد: مؤسسات حاضر به معنای مؤسسه‌ای که آموزش دیده باشند نیستند و عملاً کارایی خود را از دست داده‌اند و در حال حاضر تعداد مؤسسات فعال بیش از 1000 هم نیستند و نیاز است که در کشور مؤسسات قرآنی ـ مردمی توانمند و به‌روز رشد کنند. 
ارزیابی بیشتر
خاکسار‌هرندی به چگونگی ارزیابی مؤسسات براساس برخی از ویژگی‌ها اشاره و تصریح کرد: ارزیابی و نظارت مؤسسات قرآنی تا‌کنون در حد صفر بوده است و این به این معنی است که پس از بارها ارزیابی از سوی نهادها، تا‌کنون این نظارت‌ها به صورت عمقی و ریشه‌ای انجام نشده است و تنها آمار و شعار مطرح بوده است که برخی از مؤسسات با آمار، سنجیده شده‌اند که این متأسفانه ارزیابی درستی نیست.  
وی ادامه داد: اگر ارزیابی به صورت ریشه‌ای صورت گیرد، می‌طلبد کار کارشناسی عمیق همراه با مدیریت انجام شده و ویژگی‌های درستی در ارزیابی مورد توجه قرار گیرد که این ویژگی‌ها می‌تواند نیروهای خودکفا و توانمند، وضعیت مالی، امکانات مناسب جهت پیشرفت و مدیریت درست و غیره باشد تا در ارزیابی‌های یک مرکز قرآنی مورد توجه قرار گیرد.  
این فعال قرآنی گفت: در سال‌های گذشته، نظارت و ارزیابی مؤسسات و خانه‌های قرآنی از سوی معاونت قرآن فرهنگ و ارشاد اسلامی و ... انجام شد که در حال حاضر این مسئولیت به هیئت رسیدگی به امور مؤسسات واگذار شده است که اعضا براساس ویژگی‌ها و پس از بازرسی از مؤسسات قرآنی به بررسی و ارزیابی بپردازند.
ورود به بحث سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی
خاکسارهرندی با اشاره به اینکه مؤسسات قرآنی تاکنون به چه بخش‌هایی توجه داشته‌اند و از چه مواردی غفلت کرده‌اند، بیان کرد: در مدت بقای مؤسسات قرآنی، بیشترین توجه آنان به آموزش‌های سطحی و روبنایی مانند روخوانی، روان‌خوانی، حفظ، مفاهیم، تجوید قرآن کریم و غیره بوده است و به آموزش‌های عمقی، کاربردی و به‌روز توجهی نشده است و آموزش‌های هنری با محوریت قرآنی پرهیز شده و درباره سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی که بارها مقام معظم رهبری به آن تأکید فرموده‌اند، کاستی وجود دارد که باید در این زمینه تلاش کرد تا فرمایشات ایشان محقق شود و مهارت‌های قرآنی در زندگی امروز وارد و عموم مردم بر آن روی آورند.
مدیرعامل‌ اتحادیه مؤسسات قرآنی ـ مردمی اصفهان، درباره نحوه حمایت دولت از نهادهای قرآنی ـ مردمی، توضیح داد: نهادهای دولتی در بخش قرآن، می‌تواند از همه جنبه‌ها از فعالیت‌های مردمی حمایت کند که می‌توان یک کانال‌ آن به صورت مالی و مستقیم باشد و دیگری در بخش قانونی که در این راستا در بخش زیر‌ساخت مورد توجه قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: قوانینی مانند معافیت‌های مالی(آب،برق، گاز)، حمایت‌های بیمه‌ای از فعالان قرآنی بسیار حائز اهمیت است که طی سال‌های گذشته به تصویب رسیده است، اما متأسفانه با مشکلاتی همراه بوده است. اگر دولت در امر حمایت از مؤسسات قرآنی در زمینه‌سازی زیر‌ساخت‌ها وارد شود، به‌عنوان بهترین تسهیل‌کننده در امور مؤسسات است.
وی در بخش دیگر صحبت‌های خود به تخصصی شدن مؤسسات قرآنی اشاره کرد و افزود: مؤسسات قرآنی می‌توانند به قدری توانمند شوند و در عرصه تخصصی شدن گام بردارند به این معنا که در یک رشته  تخصصی بتوانند ظرفیت‌های بالایی کسب کنند و در آن رشته، مهارت‌هایی را داشته و بتوانند نخبگان قرآنی در رشته‌های مختلف تربیت کنند مثلاً در رشته تدبر، تجوید، حفظ، قرائت قرآن می‌توانند تبحر داشته باشد و زمانی که نام یک مؤسسه در رشته‌ای خاص مطرح می‌شود‌ از آن مؤسسه یاد شود.
خاکسارهرندی در پایان خاطرنشان کرد: مؤسسات قرآنی در ابتدای امر باید در بخش آموزش‌های عمومی وارد شوند و اگر این مراحل ابتدایی طی نشود، نمی‌توان به مرحله تخصصی شدن وارد شد. اگر آموزش‌های ابتدایی در حد مطلوب انجام شود، به طبع مباحث تخصصی می‌تواند نیروهای کارآمدتری را تربیت کند و نخبگان قرآنی را به جامعه تحویل دهد که می‌توان اشاره کرد، بخش تخصصی، اولویت بعدی است.