استادیار موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره):
اربعین پادزهر قوی در مقابل سکولاریسم است/ رزمایش راهبردی شیعه
گروه حوزه‌های علمیه: استادیار موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه اربعین، رزمایش راهبردی برای شیعه است تاکید کرد: اربعین پادزهر قوی در مقابل سکولار و عرفی شدن سبک زندگی جوامع اسلامی است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حسین شرفالدین، استادیار موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) امروز 13 آبان ماه در نشست علمی «اربعین و سبک زندگی اسلامی» در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی گفت: برخی اندیشمندان سبک را به مجموعه کنش‌های عینی و برگزیده تعبیر کرده‌اند به بیان دیگر یک تلقی به مضمون کنش و تلقی دیگر به فرم کنش توجه دارد.
وی افزود: سبک زندگی همانند فرهنگ عناصر متعددی دارد که برخی جوهری و زیربنایی و ثابت و برخی نیز متغیرند؛ که بینش‌ها و ارزش‌ها و گرایشات و جهت‌گیری ها، عناصر اصلی سبک زندگی هستند و سبک زندگی به لحاظ گستره و شمول همه ساحات زیستی فرد را در همه ابعاد سیاسی و اجتماعی و ارتباطاتی و شخصیتی و ... در برمی‌گیرد.
شرفالدین ادامه داد: افراد اگر چه سبک زندگی را بر اساس سلایق و علایق انتخاب می‌کنند ولی باید به مشکلات محیطی نیز توجه کنند؛ اما شاهدیم امروز بیشتر سبک‌ها حتی در جامعه ما التقاطی است و این مشکل در فرهنگ نیز وجود دارد؛ البته امروز سبک در جوامع مدرن جزء اختیارات فردی تلقی می‌شود و حاکمیت مجاز نیست این انتخاب را از فرد دریغ کند.
استاد موسسه امام خمینی(ره) با اشاره به راهپیمایی اربعین و رابطه آن با سبک زندگی اسلامی گفت: پیاده‌روی اربعین از سال 2003 ابتدا از سوی خود مردم عراق و سپس کشورهای دیگر آغاز شد و امروز زائران بیش از 60 کشور در این مراسم حضور دارند و مختص به شیعیان هم نیست و مسلمین و حتی غیرمسلمین نیز در آن شرکت می کنند البته این پیاده‌روی در دوره‌های دیگر نیز کمابیش بوده ولی اوج آن از سال 82 به بعد است که سال به سال نیز شاهد عظمت وجودی آن هستیم.
استادیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه این مراسم آن طور که باید دیده نشده و مورد توجه نبوده و به عنوان یک موضوع برای حوزه مطالعات فرهنگی مورد توجه نیست تصریح کرد: اگر این مراسم همین طور ادامه یابد و بر گستره آن افزوده شود این انتظار وجود دارد که تحلیل ها و مداقه علمی بیشتری نیز در خصوص این پدیده عجیب و چند بعدی انجام شود و به موضوعی جدی در مسایل علمی تبدیل شود.
شرفالدین با بیان اینکه این مراسم یک پدیده آئینی است اظهار کرد: اربعین در واقع به یاد و خاطره حماسه آفرینان عاشورا اتفاق می‌افتد و به اقتضاء آئینی بودن دارای محتوای جدیدی نیست از این‌رو تکرار در آن وجود دارد و صرف این که با آن ارتباط برقرار کنیم کافی است و پیام خود را دارد؛ نکته دیگر اینکه این مراسم، کنش کوتاه و گذرا و مقعطی است در این حال، چگونه می‌تواند با سبک زندگی اسلامی که الگوهای تکرار شده در زندگی روزمره است مرتبط باشد؟ طبیعی است که پیاده‌روی اربعین یک رویداد غیرقابل پیش‌بینی و عجیبی است و دور از انتظار نیست جریاناتی تلاش کنند تا نبض این برنامه را در دست گرفته و در راستای اهداف خود از آن بهره ببرند.
این محقق با بیان اینکه اربعین رفتار آئینی خاص و ویژه و با آثار و کارکردهای بسیار برجسته و غالبا غیر منتظره است؛ تصریح کرد: بحث نمادشناسی و معناکاوی راز و رمزهای این واقعه و بررسی کارکردها، پیامدها و آثار اجتماعی و تربیتی و سیاسی و ... آن برای افراد و جوامع دو موضوع مهم پیرامون ابعاد این مراسم است یعنی اگرچه این مراسم کوتاه ولی تاثیرگذاری آن بسیار وسیع است و به خود افراد حاضر شده در مراسم نیز محدود نیست و به جوامع مختلف نیز تسری دارد.
استادیار موسسه امام خمینی ادامه داد: حضور در این مراسم به مثابه تجربه نوعی سبک زندگی است و زمینه‌ای برای سبک زندگی خاص ایجاد می کند همان طور که حج و اعتکاف و رمضان این ویژگی را دارد و بستر مناسبی برای تجربه بخشی از الگوهای مورد نظر در سبک زندگی دینی است. در واقع این مراسم نوعی بودن و شدن است و البته ظرفیت بسیار بالایی برای تاثیرگذاری عمیق در سطوح مختلف زندگی افراد اعم از شرکت‌کنندگان و غیر آن و حتی دوره بعد از راهپیمایی دارد.
وی با اشاره به برخی آثار حضور در راهپیمایی اربعین و تاثیر آن در سبک زندگی اظهار کرد: تعطیلی موقت چرخه عادی زندگی روزمره و دل کندن از قفس تنگ زندگی نهادی شده و تجربه وضعیت جدید که امری خوشایند است از جمله این تاثیرات است، مخصوصا که این تجربه جدید، تجربه‌ای معنوی و روحانی است و خود آن زمینه شکوفایی برخی استعدادهای پنهان است.
شرفالدین تجلی توحید عملی را از وجوه بارز این مراسم برشمرد و بیان کرد: انسان مومن همه چیزش برای خداست از این رو توحید عملی خود را به نحو بارزی در این مراسم نشان می‌دهد همچنین شرکت‌کنندگان با رفتارشان، اعلان همنوایی و بیعت با حماسه‌آفرینان عاشورا می‌کنند؛ نکته دیگر تجربه سلوک معنوی و عرفانی از خود به سوی خداست؛ اثر دیگر این مراسم نیز درگیر شدن در یک اعتکاف سیال چند روزه است که تفاوت با اعتکاف مصطلح دارد، همچنین تحمل برخی سختی ها و مشقات از دیگر آثار آن است که برای فرد مومن برکات و پیامدهای خوبی دارد.
این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: اثر دیگر این مراسم بسط و تعمیق دینداری و تقویت جامعه‌پذیری مومنانه است؛ افراد سعی می‌کنند دینداری خود را عمق و جامعه‌پذیری دینی خویش را بسط بدهند همچنین افراد اشتهای عرفانی و معنوی خود را تقویت می‌کنند و آثاری شبیه حج دارد که آنان را تدام این مسیر ترغیب می‌کند.
اربعین؛ پادزهر سکولاریسم
وی افزود: حضور در این مکان به علت هیمنه قدسی معصوم باعث حظ وافر افراد شرکتکننده می شود همچنین باعث تخلیه هیجانات و انرژی معنوی و موجب تقویت روحیه تبری و تولی می شود؛ کسی که چنین فضایی را در ک می‌کند اشتیاق بیشتری به مومنانه زیستن پیدا می‌کند و این مراسم پادزهر مهمی در مقابل سکولار و عرفی شدن زندگی و سبک زندگی است که امروز جوامع اسلامی و جامعه ما را تهدید می‌کند.
شرف الدین اظهار کرد: این مراسم بازآفرینی کنگره عظیمی مانند حج است البته در مقیاسی کوچکتر و با تفاوت‌های دیگری مانند اینکه این مراسم، اجتماعی شیعی است و غلبه در آن با تشیع است؛ اثرگذاری دیگر آن زمینه‌سازی برای انجام کنش‌های متعهدانه نسبت به جهانی شدن اسلام است و فرد شرکتکننده با حضور در چنین مراسمی این حس را پیدا می‌کند که نقشی در این راستا ایفا کرده است همچنین این مراسم نشان دهنده طیفی از اعتقادات مشترک ارزشی و آرمانی است و فرد وقتی در کنار جمع همفکر و هم عقیده خود قرار بگیرد احساس توان و قدرت بیشتر می کند.
اربعین؛ رزمایش راهبردی تشیع
وی افزود: این مراسم رزمایش استراتژیک شیعه است، زیرا راهپیمایی به دیگران و خود شرکتکننده نشان می دهد که چه انرژی و قدرت عظیمی در جامعه مومنان وجود دارد همچنین این مراسم موجب تقویت ارتباطات میان فرهنگی بین شیعه با شیعه و یا غیر شیعیان می‌شود که امروز به این ارتباطات خیلی بها می دهیم زیرا زمینه تقویت مشترکات را فراهم می‌کند و حتی بسیاری از مشکلات فرهنگی میان جوامع را بر طرف و ظرفیت بالایی برای تبلیغ اندیشه اسلام ناب دارد و عاملی در رفع کدورت میان شیعیان ایران و عراق به علت بروز جنگ هشت ساله است.
شرفالدین بیان کرد: دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم به شدت فردگراست ولی حضور در جمعی 20 میلیونی تقویت کننده روح جمع‌گرایی است و ما به این احساس نیاز داریم؛ مسئله دیگر تقویت ارتباطات و مناسبات انسانی به ویژه با استقبال مردم عراق بر پایه محبت و ایثار و انفاق و تعاون است و برای تقویت روحیه اخوت و همدلی مومنان بسیار مهم است همچنین زمینه ذوب‌شدن منیت‌ها را فراهم می‌کند بنابراین تمایزیات شغلی و تحصیلی و قومی در این حضور رنگ می‌بازد.
این محقق عنوان کرد: راهپیمایی اربعین یک سرمایه عظیم اجتماعی و منبع بسیار مهم و روزافزون قدرت است و همه مومنان می‌توانند در حفظ و تقویت آن موثر باشند و گاهی ممکن است حضور در این راهپیمایی به رسالت انسانی تبدیل شود.
وی با اشاره به برخی آفات تهدیدکننده این مناسک و لزوم توجه به آن افزود: باید در مورد آفات تهدیدگر مناسک اربعین و اینکه دولت‌ها باید چه تمهیداتی در این مسئله بیاندیشند و یا فعالیت دشمن در راستای مصادره به مطلوب، کارهای دقیق علمی و اجرای صورت بگیرد همچنین تشکیل شورای مشترکی از کشورهای مختلف برای اداره آن، و یا اینکه در طول سال باید برای آن برنامه‌ریزی شود از موضوعات مهم و قابل تامل است زیرا اربعین یک موضوع چند ضلعی و چند بعدی است و باید از مناظر مناسکی، سیاسی، اجتماعی، تبلیغی، هنری، و ... مورد توجه قرار گیرد.
استادیار موسسه امام خمینی(ره) عنوان کرد: از دید من اربعین، موضوعی چند رشته‌ای است که هنوز به ابژه علمی و معرفتی در محافل علمی، رسانه‌ای تبدیل نشده و حتی رسانه‌های ما به صورت صحیح به آن نپرداخته‌اند.
وی تاکید کرد: ظرفیت‌های بسیار عظیمی برای بهره‌برداری‌های مختلف از این رویداد وجود دارد ضمن اینکه ممکن است برداشت‌های سوئی از آن هم بشود، زیرا سیال و پویایی جزء ذات این مناسک است و اگر سبک و سیاق نهادی بیابد بهتر می تواند مورد بهره‌برداری و موضوعی برای تحقیق علمی قرار گیرد.
وی افزود: سبک زندگی همانند فرهنگ عناصر متعددی دارد که برخی جوهری و زیربنایی و ثابت و برخی نیز متغیرند؛ که بینش‌ها و ارزش‌ها و گرایشات و جهت‌گیری ها، عناصر اصلی سبک زندگی هستند و سبک زندگی به لحاظ گستره و شمول همه ساحات زیستی فرد را در همه ابعاد سیاسی و اجتماعی و ارتباطاتی و شخصیتی و ... در برمی‌گیرد.
شرفالدین ادامه داد: افراد اگر چه سبک زندگی را بر اساس سلایق و علایق انتخاب می‌کنند ولی باید به مشکلات محیطی نیز توجه کنند؛ اما شاهدیم امروز بیشتر سبک‌ها حتی در جامعه ما التقاطی است و این مشکل در فرهنگ نیز وجود دارد؛ البته امروز سبک در جوامع مدرن جزء اختیارات فردی تلقی می‌شود و حاکمیت مجاز نیست این انتخاب را از فرد دریغ کند.
استاد موسسه امام خمینی(ره) با اشاره به راهپیمایی اربعین و رابطه آن با سبک زندگی اسلامی گفت: پیاده‌روی اربعین از سال 2003 ابتدا از سوی خود مردم عراق و سپس کشورهای دیگر آغاز شد و امروز زائران بیش از 60 کشور در این مراسم حضور دارند و مختص به شیعیان هم نیست و مسلمین و حتی غیرمسلمین نیز در آن شرکت می کنند البته این پیاده‌روی در دوره‌های دیگر نیز کمابیش بوده ولی اوج آن از سال 82 به بعد است که سال به سال نیز شاهد عظمت وجودی آن هستیم.
استادیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه این مراسم آن طور که باید دیده نشده و مورد توجه نبوده و به عنوان یک موضوع برای حوزه مطالعات فرهنگی مورد توجه نیست تصریح کرد: اگر این مراسم همین طور ادامه یابد و بر گستره آن افزوده شود این انتظار وجود دارد که تحلیل ها و مداقه علمی بیشتری نیز در خصوص این پدیده عجیب و چند بعدی انجام شود و به موضوعی جدی در مسایل علمی تبدیل شود.
شرفالدین با بیان اینکه این مراسم یک پدیده آئینی است اظهار کرد: اربعین در واقع به یاد و خاطره حماسه آفرینان عاشورا اتفاق می‌افتد و به اقتضاء آئینی بودن دارای محتوای جدیدی نیست از این‌رو تکرار در آن وجود دارد و صرف این که با آن ارتباط برقرار کنیم کافی است و پیام خود را دارد؛ نکته دیگر اینکه این مراسم، کنش کوتاه و گذرا و مقعطی است در این حال، چگونه می‌تواند با سبک زندگی اسلامی که الگوهای تکرار شده در زندگی روزمره است مرتبط باشد؟ طبیعی است که پیاده‌روی اربعین یک رویداد غیرقابل پیش‌بینی و عجیبی است و دور از انتظار نیست جریاناتی تلاش کنند تا نبض این برنامه را در دست گرفته و در راستای اهداف خود از آن بهره ببرند.
این محقق با بیان اینکه اربعین رفتار آئینی خاص و ویژه و با آثار و کارکردهای بسیار برجسته و غالبا غیر منتظره است؛ تصریح کرد: بحث نمادشناسی و معناکاوی راز و رمزهای این واقعه و بررسی کارکردها، پیامدها و آثار اجتماعی و تربیتی و سیاسی و ... آن برای افراد و جوامع دو موضوع مهم پیرامون ابعاد این مراسم است یعنی اگرچه این مراسم کوتاه ولی تاثیرگذاری آن بسیار وسیع است و به خود افراد حاضر شده در مراسم نیز محدود نیست و به جوامع مختلف نیز تسری دارد.
استادیار موسسه امام خمینی ادامه داد: حضور در این مراسم به مثابه تجربه نوعی سبک زندگی است و زمینه‌ای برای سبک زندگی خاص ایجاد می کند همان طور که حج و اعتکاف و رمضان این ویژگی را دارد و بستر مناسبی برای تجربه بخشی از الگوهای مورد نظر در سبک زندگی دینی است. در واقع این مراسم نوعی بودن و شدن است و البته ظرفیت بسیار بالایی برای تاثیرگذاری عمیق در سطوح مختلف زندگی افراد اعم از شرکت‌کنندگان و غیر آن و حتی دوره بعد از راهپیمایی دارد.
وی با اشاره به برخی آثار حضور در راهپیمایی اربعین و تاثیر آن در سبک زندگی اظهار کرد: تعطیلی موقت چرخه عادی زندگی روزمره و دل کندن از قفس تنگ زندگی نهادی شده و تجربه وضعیت جدید که امری خوشایند است از جمله این تاثیرات است، مخصوصا که این تجربه جدید، تجربه‌ای معنوی و روحانی است و خود آن زمینه شکوفایی برخی استعدادهای پنهان است.
شرفالدین تجلی توحید عملی را از وجوه بارز این مراسم برشمرد و بیان کرد: انسان مومن همه چیزش برای خداست از این رو توحید عملی خود را به نحو بارزی در این مراسم نشان می‌دهد همچنین شرکت‌کنندگان با رفتارشان، اعلان همنوایی و بیعت با حماسه‌آفرینان عاشورا می‌کنند؛ نکته دیگر تجربه سلوک معنوی و عرفانی از خود به سوی خداست؛ اثر دیگر این مراسم نیز درگیر شدن در یک اعتکاف سیال چند روزه است که تفاوت با اعتکاف مصطلح دارد، همچنین تحمل برخی سختی ها و مشقات از دیگر آثار آن است که برای فرد مومن برکات و پیامدهای خوبی دارد.
این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: اثر دیگر این مراسم بسط و تعمیق دینداری و تقویت جامعه‌پذیری مومنانه است؛ افراد سعی می‌کنند دینداری خود را عمق و جامعه‌پذیری دینی خویش را بسط بدهند همچنین افراد اشتهای عرفانی و معنوی خود را تقویت می‌کنند و آثاری شبیه حج دارد که آنان را تدام این مسیر ترغیب می‌کند.
اربعین؛ پادزهر سکولاریسم
وی افزود: حضور در این مکان به علت هیمنه قدسی معصوم باعث حظ وافر افراد شرکتکننده می شود همچنین باعث تخلیه هیجانات و انرژی معنوی و موجب تقویت روحیه تبری و تولی می شود؛ کسی که چنین فضایی را در ک می‌کند اشتیاق بیشتری به مومنانه زیستن پیدا می‌کند و این مراسم پادزهر مهمی در مقابل سکولار و عرفی شدن زندگی و سبک زندگی است که امروز جوامع اسلامی و جامعه ما را تهدید می‌کند.
شرف الدین اظهار کرد: این مراسم بازآفرینی کنگره عظیمی مانند حج است البته در مقیاسی کوچکتر و با تفاوت‌های دیگری مانند اینکه این مراسم، اجتماعی شیعی است و غلبه در آن با تشیع است؛ اثرگذاری دیگر آن زمینه‌سازی برای انجام کنش‌های متعهدانه نسبت به جهانی شدن اسلام است و فرد شرکتکننده با حضور در چنین مراسمی این حس را پیدا می‌کند که نقشی در این راستا ایفا کرده است همچنین این مراسم نشان دهنده طیفی از اعتقادات مشترک ارزشی و آرمانی است و فرد وقتی در کنار جمع همفکر و هم عقیده خود قرار بگیرد احساس توان و قدرت بیشتر می کند.
اربعین؛ رزمایش راهبردی تشیع
وی افزود: این مراسم رزمایش استراتژیک شیعه است، زیرا راهپیمایی به دیگران و خود شرکتکننده نشان می دهد که چه انرژی و قدرت عظیمی در جامعه مومنان وجود دارد همچنین این مراسم موجب تقویت ارتباطات میان فرهنگی بین شیعه با شیعه و یا غیر شیعیان می‌شود که امروز به این ارتباطات خیلی بها می دهیم زیرا زمینه تقویت مشترکات را فراهم می‌کند و حتی بسیاری از مشکلات فرهنگی میان جوامع را بر طرف و ظرفیت بالایی برای تبلیغ اندیشه اسلام ناب دارد و عاملی در رفع کدورت میان شیعیان ایران و عراق به علت بروز جنگ هشت ساله است.
شرفالدین بیان کرد: دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم به شدت فردگراست ولی حضور در جمعی 20 میلیونی تقویت کننده روح جمع‌گرایی است و ما به این احساس نیاز داریم؛ مسئله دیگر تقویت ارتباطات و مناسبات انسانی به ویژه با استقبال مردم عراق بر پایه محبت و ایثار و انفاق و تعاون است و برای تقویت روحیه اخوت و همدلی مومنان بسیار مهم است همچنین زمینه ذوب‌شدن منیت‌ها را فراهم می‌کند بنابراین تمایزیات شغلی و تحصیلی و قومی در این حضور رنگ می‌بازد.
این محقق عنوان کرد: راهپیمایی اربعین یک سرمایه عظیم اجتماعی و منبع بسیار مهم و روزافزون قدرت است و همه مومنان می‌توانند در حفظ و تقویت آن موثر باشند و گاهی ممکن است حضور در این راهپیمایی به رسالت انسانی تبدیل شود.
وی با اشاره به برخی آفات تهدیدکننده این مناسک و لزوم توجه به آن افزود: باید در مورد آفات تهدیدگر مناسک اربعین و اینکه دولت‌ها باید چه تمهیداتی در این مسئله بیاندیشند و یا فعالیت دشمن در راستای مصادره به مطلوب، کارهای دقیق علمی و اجرای صورت بگیرد همچنین تشکیل شورای مشترکی از کشورهای مختلف برای اداره آن، و یا اینکه در طول سال باید برای آن برنامه‌ریزی شود از موضوعات مهم و قابل تامل است زیرا اربعین یک موضوع چند ضلعی و چند بعدی است و باید از مناظر مناسکی، سیاسی، اجتماعی، تبلیغی، هنری، و ... مورد توجه قرار گیرد.
استادیار موسسه امام خمینی(ره) عنوان کرد: از دید من اربعین، موضوعی چند رشته‌ای است که هنوز به ابژه علمی و معرفتی در محافل علمی، رسانه‌ای تبدیل نشده و حتی رسانه‌های ما به صورت صحیح به آن نپرداخته‌اند.
وی تاکید کرد: ظرفیت‌های بسیار عظیمی برای بهره‌برداری‌های مختلف از این رویداد وجود دارد ضمن اینکه ممکن است برداشت‌های سوئی از آن هم بشود، زیرا سیال و پویایی جزء ذات این مناسک است و اگر سبک و سیاق نهادی بیابد بهتر می تواند مورد بهره‌برداری و موضوعی برای تحقیق علمی قرار گیرد.
مطالب مرتبط
