استاد و محقق حوزه و دانشگاه:
حوزه نیازمند برپایی کرسی رسمی مناظره است
گروه حوزه‌های علمیه: استاد و محقق حوزه و دانشگاه با بیان اینکه مناظره و مباحثه در حوزه علمیه رو به افول دارد، گفت: حوزه نیازمند برپایی کرسی رسمی مناظره است.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدجواد یاوری، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) در مقایسه مناظرات امام صادق(ع) و امام رضا(ع)، به تحلیل زمانه این دو امام معصوم پرداخت و گفت: در دوره امام صادق(ع)، افکار غیراسلامی و وارداتی همانند تناسخ و شبهات فراوانی از سوی مخالفین وارد فضای فکری و فرهنگی جامعه اسلامی شده بود و سرزمین اسلامی از لحاظ فکری دچار چالش‌های اساسی بود.
وی با اشاره به رواج برخی مسایل تحت تاثیر سایر فرقه‌های مذهبی از جمله رواج روش قیاس در مباحث فقهی، افزود: در این دوره، اعتقادات و باورهای مردم تحت تاثیر مکتب و فرهنگ خلفا تغییر یافته بود و تعالیم و احکالم شیعه رواج و گسترشی نداشت و مردم تحت تبلیغات فراوان حکومت دچار تغییرات فکری اساسی شده بودند و اجازه ترویج افکار شیعه داده نمی‌شد، لذا امام رسالت سنگینی در شناساندن تعالیم شیعه و مکتب اهل‌بیت(ع) داشت.
یاوری با بیان اینکه در این دوره تعالیم بنی امیه رواج زیادی یافته بود، اظهار کرد: مناظرات امام صادق(ع) بالطبع و تحت تاثیر همین فضا پیرامون تعالیم شیعه و نشر و گسترش آن بود و تمام تلاش امام نیز برای این بود که عقاید فرقه‌های کلامی و مذهبی و عقايد بنی امیه را باطل کنند و مردم را با تعالیم اخلاقی و فقهی و اعتقادی تشیع آشنا کنند اما در دوره امام رضا(ع) تمرکز مناظرات بر روی مباحث امامت و دفاع از باورهای امامیه بود، زیرا بیشترین شبهات پیرامون مسئله امامت بود. اگرچه مسایل فکری وارد شده از یونان هم در زمینه فلسفه وجود داشت.
این محقق و پژوهشگر حوزه با تاکید براینکه عمده مناظرات امام صادق(ع) با افکار منتشره در داخل فضای اسلامی بوده است، تصریح کرد: در دوره امام رضا(ع) مسایل سایر ادیان و مباحث کلامی و فلسفی وارداتی از یونان بر اثر ترجمه متون علمی رواج زیادی یافته بود لذا مناظرات امام نیز حول این محورها بوده است و امام در مقابل خصم، و برای اثبات باورهای شیعه تاکید زیادی بر تایید آن با استناد به متون خود آنان داشته است.
وی با بیان اینکه روش احتجاج بر خصم، بهره‌گیری از روش‌های فلسفی و کلامی است و به کسانی که در این عرصه به صورت تخصصی فعالیت داشتند فیلسوف و متکلم گفته می‌شد، افزود: محور تعالیم و مناظرات در دوره امام صادق(ع) به خصوص با مرجع‌تراشی و فقیه‌تراشی که از سوی خلفا برای کمرنگ جلوه دادن جایگاه امام انجام می‌شد، بیشتر فقهی و گاهی کلامی بود و افکار وارداتی مانند دوره امام رضا(ع) وجود نداشت لذا بیشترین وقت امام نیز صرف پاسخ به همین مسایل بود.
یاوری ادامه داد: در آن دوره امام صادق(ع)، به عنوان فقیه و عالم اهل بیت(ع) شناخته می‌شد اما تلاش خلفا این بود که با حمایت از علمای فرق اسلامی و بدیل‌سازی مانند ابوحنیفه و دیگران، مردم از مراجعه به امام و شاگردان و پیروان مکتب ایشان منع و به سوی بدیل‌هایی که خود درست کرده بودند ارجاع بدهند، اما در دوره امام رضا(ع) بدیل‌سازی به سمت فلاسفه و متکلمان یونانی کشیده شد البته مناظرات امام با علمای اهل سنت هم وجود داشت.
استاد حوزه و دانشگاه به نمونه‌ای از مناظرات امام صادق(ع) و بیان اینکه در این زمان، نشاط علمی فوق‌العاده‌ای در جامعه اسلامی پیدا شد؛ گفت: محیط صددرصد مذهبی، ورود نژادهای مختلف به دین اسلام با سابقه علمی و فکری و احساس اخوت و برادری در میان این گروه‌های مسلمان، سه عامل مهم برای ایجاد شور و نشاط علمی بودند؛ ذکر اسامی چهار هزار شاگرد برای امام صادق (علیه السلام)، در تاریخ مؤیّد همین مطلب است و امام (ع) با تشکیل دانشگاه و حوزه علمیه و تربیت شاگردانی ارزشمند در برابر سیل هجوم عقاید انحرافی ایستاد تا از اسلام واقعی دفاع کند.
این محقق با اشاره به برخی مناظرات بیان کرد: ابن مقفع و ابن ابى العوجاء؛ دو نفر از دانشمندان زبردست عصر امام صادق(ع) بودند؛ و خدا و دين را انكار مى‌كردند و به عنوان دهرى و منكر خدا؛ با مردم بحث و مناظره مى‌کردند؛ مناظره امام صادق(ع) با منكر خدا؛ مناظره در مورد صدقه و احسان؛ مناظره با معتزله در مورد بيعت براي محمد بن عبدالله بن حسن مثنى؛ مناظره ابوحنيفه و امام صادق(عليه السلام)؛ مناظره امام با دوگانه‌پرست؛ مناظره شاگردان امام صادق(ع) با دانشمند شامى؛ مناظره هشام بن حكم با استاد معتزلى؛ مناظره عبدالله ديصانى با هشام بن حكم همگی مواردی از مناظراتی است که در دوره امام یا توسط خود ایشان و یا توسط شاگردان ایشان انجام می‌شد که مطالعه آن بسیار مفید است. همچنین امام رضا(ع) نیز مناظراتی داشتند که نمونه آن؛ مناظره با جاثلیق (عالم بزرگ مسیحی)؛ مناظره با رأس الجالوت (پیشواى بزرگ یهودیان)؛ مناظره با هربز اکبر؛ مناظره با عمران صابى که این چهار مناظره در یک مجلس و با حضور مامون و جمعى از دانشمندان و رجال خراسان صورت گرفت؛ مناظره با سلیمان مروزى که مستقلاً در یک مجلس با حضور مامون و اطرافیانش صورت گرفت؛ مناظره با على بن محمد بن جهم و مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره از جمله این مناظرات است.
یاوری با بیان اینکه در دوره ائمه به ویژه امام صادق(ع) کرسی رسمی مناظره وجود داشت و افرادی مانند هشام بن حکم و دیگران برای مناظره و مباحث کلامی تربیت شده بودند تصریح کرد: امروز هم حوزه اگر می‌خواهد دنباله‌رو حوزه دوره امام صادق باشد باید کرسی رسمی مناظره ایجاد کند و دوره آموزش مناظره داشته باشیم و حتی مناظره جزء دروس و کارهای رسمی حوزه قرار گیرد به خصوص که امروز نیز به نظر بنده، مباحث اعتقادی و به ویژه مسئله امامت جزء مسایلی است که لازم است پیرامون آن مباحثه و مناظره صورت گیرد.
وی با بیان اینکه میان مباحثه و مناظره تفاوت ماهوی وجود دارد در پاسخ به این سؤال که مباحثات حوزوی چه نقشی در توسعه مناظرات می‌تواند داشته باشد عنوان کرد: در مباحثه روش جدل و جدال احسن به آن معنای اصلی وجود ندارد زیرا بحث بر سر متنی است که صاحب آن حضور ندارد و جدل بر سر متنی خاموش است اما در مناظره دو طرف صاحب فکر و عقیده در زمینه ای به جدال احسن برای اثبات حقانیت عقیده خود می‌پردازند.
یاوری بیان کرد: در مناظره با تکنیک مواجه هستیم و فرد مناظره‌کننده باید بر اعتقادات طرف مقابل تسلط کافی داشته باشد و از باورهای طرف مقابل برای اثبات حقانیت عقاید و مذهب و مکتب خود بهره ببرد و اثبات حقانیت نیز در بستر رعایت ادب و متانت و اخلاق انجام می‌شود اما مباحثه بحث بر سر متنی است که نویسنده آن در بحث حضور ندارد.
وی تاکید کرد: بر این اساس، مباحثه در دروس حوزه اصلا مناظره نیست و ماهیتا با هم تفاوت دارد ولی همین مباحثات نیز می‌تواند مفید باشد اگر چه فرهنگ مباحث در حوزه نیز روز به روز در حال گمرنگ شدن و از بین رفتن است.
حوزه نیازمند کرسی رسمی مناظره است
یاوری با بیان اینکه کرسی‌های مناظره‌ای که هم اکنون نیز در حوزه برگزار می‌شود بیشتر پیرامون مسایل سیاسی است، اظهار کرد: این کرسی‌ها چندان به مباحث به روز و متناسب با مسائل مورد نیاز نمی‌پردازد، البته گاهی هم نبود متخصص در برخی موضوعات سبب شده تا کرسی‌های مناظره متنوع نداشته باشیم.
این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: در دوره امام صادق(ع) ایشان افرادی مانند هشام بن حکم و هشام بن سالم و زراره را به عنوان متکلم تربیت کرده بود که کار و فن آنان مناظره بود، اما امروز این وضعیت را در حوزه شاهد نیستیم. البته در موسسه امام خمینی(ره) کرسی‌های ترویجی پیرامون موضوعات مختلف علوم انسانی برگزار می‌شود که در آن یا نظریاتی رد و یا اثبات می‌شود و کمک مهمی در توسعه علوم انسانی است.
وی افزود: امروز برپایی کرسی‌های پژوهشی و نظریه‌پردازی در موضوعاتی مانند نقد دیدگاه‌های مستشرقان از جمله «اتان کلبرگ» و دیگران در مورد عقاید شیعه لازم است تا بتوانیم در قالب برپایی چنین کرسی‌هایی به نقد آراء آنان بپردازیم تا هم باورها و اعتقادات شیعه مستحکم شود و هم اعتقادات طرف مقابل به چالش کشیده شود.
نقش تربیتی مناظره
یاوری با اشاره به نقش تربیتی و آموزشی مناظره تصریح کرد: قطعا مناظره و ترویج آن در حوزه آثار فراوان تربیتی و آموزشی و اخلاقی دارد زیرا مهمترین وجه در مناظره این است که اگر فرد اهل پذیرش حق باشد، حق‌پذیری در او تقویت می‌شود؛ مثلا امام علی(ع) وقتی ابن عباس را برای مناظره با خوارج فرستاد سبب شد تا بسیاری از آنان از دشمنی با امام دست کشیدند و یا امام صادق(ع) مناظراتی با کسانی داشت از جمله مرد شامی که سبب شیعه شدن آنان شد.
این استاد و محقق حوزه تاکیدکرد: مناظره با آهنگ و روش خاصی که حاکی از تواضع و فروتنی مناظره کننده و جدال احسن او در اثبات حق است، انجام می‌شود و فرد مودبانه و بدون تعصب جاهلی و غیر منطقی علم خود را در اختیاری دیگری می‌گذارد و از حق دفاع می‌کند.
وی با اشاره به سابقه مناظره اظهار کرد: قرآن کریم مناظرات زیاد و در واقع جدال احسن انبیاء را به تکرار و دفعات از زبان پیامبران مختلف بیان فرموده که از جمله آنان حضرت ابراهیم و موسی(ع) است که با برهان و استدلال‌های دقیق و عقلی و کلامی، دشمنان خود را به چالش کشیدند که نمونه بارز آن در برخورد حضرت ابراهیم(ع) با خورشیدپرستان و ماه پرستان صورت گرفت، زیرا آنان خورشید و ماه را می‌پرستند و حضرت ابراهیم در ابتدا خود را با آنان همراه می‌ساخت اما وقتی خورشید غروب کرد و یا ماه ناپدید شد، فرمود من چیزهایی که افول می‌کنند و از خود قدرتی ندارند را دوست ندارم.
وی ادامه داد: همچنین حضرت موسی(ع) با معجزه عصای خود توانست سحره فرعون که خبره در فریب مردم بودند را به سوی خدا جذب کند که موضوعی عجیب است که در یک آن، سحره موسی آن چنان مجذوب خدا شدند که حاضر شدند هر نوع سختی یعنی سخت‌ترین عذاب فرعون را تحمل کنند. همچنین از دوره پیامبر(ص)، احتجاجات و مناظرات امام علی(ع) بعد از سقیفه سابقه داشته است، زیرا مناظره برای گرفتن حق و اثبات آن است. همچنین مباحثه که امروز در حوزه کمرنگ شده در تمامی دوران های اسلامی در میان اصحاب ائمه(ع) مورد ترغیب و تشویق بوده است.
یاوری بیان کرد: نمونه‌ای از مناظرات درون مذهبی مناظره زید بن علی(ع) و زراره درباره امامت بوده است، اما در سالیان اخیر این روند در حوزه سیر نزولی و رو به افول گذاشته است و علت آن نیز نا آشنایی بسیاری از طلاب با سبک و سیاق حوزه‌های علمیه دوره ائمه(ع) و عدم درک اهمیت آنان بوده و هست. البته گاهی مشکلات اقتصادی نیز اثرگذار است، زیرا این نوع مشکلات سبب می‌شود کمتر فرصتی برای طلاب ایجاد شود که به خصوص این مشکل از سطح دو به بعد بروز و ظهور بیشتری دارد، چون تا سطح یک طلاب در مدارس و تحت نظارت سیستم آموزشی متمرکزی هستند، اما از سطح دو به بعد فراغت بیشتری برای آنان حاصل می‌شود و مدیریت جامعی حاکم نیست.
وی با اشاره به رواج برخی مسایل تحت تاثیر سایر فرقه‌های مذهبی از جمله رواج روش قیاس در مباحث فقهی، افزود: در این دوره، اعتقادات و باورهای مردم تحت تاثیر مکتب و فرهنگ خلفا تغییر یافته بود و تعالیم و احکالم شیعه رواج و گسترشی نداشت و مردم تحت تبلیغات فراوان حکومت دچار تغییرات فکری اساسی شده بودند و اجازه ترویج افکار شیعه داده نمی‌شد، لذا امام رسالت سنگینی در شناساندن تعالیم شیعه و مکتب اهل‌بیت(ع) داشت.
یاوری با بیان اینکه در این دوره تعالیم بنی امیه رواج زیادی یافته بود، اظهار کرد: مناظرات امام صادق(ع) بالطبع و تحت تاثیر همین فضا پیرامون تعالیم شیعه و نشر و گسترش آن بود و تمام تلاش امام نیز برای این بود که عقاید فرقه‌های کلامی و مذهبی و عقايد بنی امیه را باطل کنند و مردم را با تعالیم اخلاقی و فقهی و اعتقادی تشیع آشنا کنند اما در دوره امام رضا(ع) تمرکز مناظرات بر روی مباحث امامت و دفاع از باورهای امامیه بود، زیرا بیشترین شبهات پیرامون مسئله امامت بود. اگرچه مسایل فکری وارد شده از یونان هم در زمینه فلسفه وجود داشت.
این محقق و پژوهشگر حوزه با تاکید براینکه عمده مناظرات امام صادق(ع) با افکار منتشره در داخل فضای اسلامی بوده است، تصریح کرد: در دوره امام رضا(ع) مسایل سایر ادیان و مباحث کلامی و فلسفی وارداتی از یونان بر اثر ترجمه متون علمی رواج زیادی یافته بود لذا مناظرات امام نیز حول این محورها بوده است و امام در مقابل خصم، و برای اثبات باورهای شیعه تاکید زیادی بر تایید آن با استناد به متون خود آنان داشته است.
وی با بیان اینکه روش احتجاج بر خصم، بهره‌گیری از روش‌های فلسفی و کلامی است و به کسانی که در این عرصه به صورت تخصصی فعالیت داشتند فیلسوف و متکلم گفته می‌شد، افزود: محور تعالیم و مناظرات در دوره امام صادق(ع) به خصوص با مرجع‌تراشی و فقیه‌تراشی که از سوی خلفا برای کمرنگ جلوه دادن جایگاه امام انجام می‌شد، بیشتر فقهی و گاهی کلامی بود و افکار وارداتی مانند دوره امام رضا(ع) وجود نداشت لذا بیشترین وقت امام نیز صرف پاسخ به همین مسایل بود.
یاوری ادامه داد: در آن دوره امام صادق(ع)، به عنوان فقیه و عالم اهل بیت(ع) شناخته می‌شد اما تلاش خلفا این بود که با حمایت از علمای فرق اسلامی و بدیل‌سازی مانند ابوحنیفه و دیگران، مردم از مراجعه به امام و شاگردان و پیروان مکتب ایشان منع و به سوی بدیل‌هایی که خود درست کرده بودند ارجاع بدهند، اما در دوره امام رضا(ع) بدیل‌سازی به سمت فلاسفه و متکلمان یونانی کشیده شد البته مناظرات امام با علمای اهل سنت هم وجود داشت.
استاد حوزه و دانشگاه به نمونه‌ای از مناظرات امام صادق(ع) و بیان اینکه در این زمان، نشاط علمی فوق‌العاده‌ای در جامعه اسلامی پیدا شد؛ گفت: محیط صددرصد مذهبی، ورود نژادهای مختلف به دین اسلام با سابقه علمی و فکری و احساس اخوت و برادری در میان این گروه‌های مسلمان، سه عامل مهم برای ایجاد شور و نشاط علمی بودند؛ ذکر اسامی چهار هزار شاگرد برای امام صادق (علیه السلام)، در تاریخ مؤیّد همین مطلب است و امام (ع) با تشکیل دانشگاه و حوزه علمیه و تربیت شاگردانی ارزشمند در برابر سیل هجوم عقاید انحرافی ایستاد تا از اسلام واقعی دفاع کند.
این محقق با اشاره به برخی مناظرات بیان کرد: ابن مقفع و ابن ابى العوجاء؛ دو نفر از دانشمندان زبردست عصر امام صادق(ع) بودند؛ و خدا و دين را انكار مى‌كردند و به عنوان دهرى و منكر خدا؛ با مردم بحث و مناظره مى‌کردند؛ مناظره امام صادق(ع) با منكر خدا؛ مناظره در مورد صدقه و احسان؛ مناظره با معتزله در مورد بيعت براي محمد بن عبدالله بن حسن مثنى؛ مناظره ابوحنيفه و امام صادق(عليه السلام)؛ مناظره امام با دوگانه‌پرست؛ مناظره شاگردان امام صادق(ع) با دانشمند شامى؛ مناظره هشام بن حكم با استاد معتزلى؛ مناظره عبدالله ديصانى با هشام بن حكم همگی مواردی از مناظراتی است که در دوره امام یا توسط خود ایشان و یا توسط شاگردان ایشان انجام می‌شد که مطالعه آن بسیار مفید است. همچنین امام رضا(ع) نیز مناظراتی داشتند که نمونه آن؛ مناظره با جاثلیق (عالم بزرگ مسیحی)؛ مناظره با رأس الجالوت (پیشواى بزرگ یهودیان)؛ مناظره با هربز اکبر؛ مناظره با عمران صابى که این چهار مناظره در یک مجلس و با حضور مامون و جمعى از دانشمندان و رجال خراسان صورت گرفت؛ مناظره با سلیمان مروزى که مستقلاً در یک مجلس با حضور مامون و اطرافیانش صورت گرفت؛ مناظره با على بن محمد بن جهم و مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره از جمله این مناظرات است.
یاوری با بیان اینکه در دوره ائمه به ویژه امام صادق(ع) کرسی رسمی مناظره وجود داشت و افرادی مانند هشام بن حکم و دیگران برای مناظره و مباحث کلامی تربیت شده بودند تصریح کرد: امروز هم حوزه اگر می‌خواهد دنباله‌رو حوزه دوره امام صادق باشد باید کرسی رسمی مناظره ایجاد کند و دوره آموزش مناظره داشته باشیم و حتی مناظره جزء دروس و کارهای رسمی حوزه قرار گیرد به خصوص که امروز نیز به نظر بنده، مباحث اعتقادی و به ویژه مسئله امامت جزء مسایلی است که لازم است پیرامون آن مباحثه و مناظره صورت گیرد.
وی با بیان اینکه میان مباحثه و مناظره تفاوت ماهوی وجود دارد در پاسخ به این سؤال که مباحثات حوزوی چه نقشی در توسعه مناظرات می‌تواند داشته باشد عنوان کرد: در مباحثه روش جدل و جدال احسن به آن معنای اصلی وجود ندارد زیرا بحث بر سر متنی است که صاحب آن حضور ندارد و جدل بر سر متنی خاموش است اما در مناظره دو طرف صاحب فکر و عقیده در زمینه ای به جدال احسن برای اثبات حقانیت عقیده خود می‌پردازند.
یاوری بیان کرد: در مناظره با تکنیک مواجه هستیم و فرد مناظره‌کننده باید بر اعتقادات طرف مقابل تسلط کافی داشته باشد و از باورهای طرف مقابل برای اثبات حقانیت عقاید و مذهب و مکتب خود بهره ببرد و اثبات حقانیت نیز در بستر رعایت ادب و متانت و اخلاق انجام می‌شود اما مباحثه بحث بر سر متنی است که نویسنده آن در بحث حضور ندارد.
وی تاکید کرد: بر این اساس، مباحثه در دروس حوزه اصلا مناظره نیست و ماهیتا با هم تفاوت دارد ولی همین مباحثات نیز می‌تواند مفید باشد اگر چه فرهنگ مباحث در حوزه نیز روز به روز در حال گمرنگ شدن و از بین رفتن است.
حوزه نیازمند کرسی رسمی مناظره است
یاوری با بیان اینکه کرسی‌های مناظره‌ای که هم اکنون نیز در حوزه برگزار می‌شود بیشتر پیرامون مسایل سیاسی است، اظهار کرد: این کرسی‌ها چندان به مباحث به روز و متناسب با مسائل مورد نیاز نمی‌پردازد، البته گاهی هم نبود متخصص در برخی موضوعات سبب شده تا کرسی‌های مناظره متنوع نداشته باشیم.
این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: در دوره امام صادق(ع) ایشان افرادی مانند هشام بن حکم و هشام بن سالم و زراره را به عنوان متکلم تربیت کرده بود که کار و فن آنان مناظره بود، اما امروز این وضعیت را در حوزه شاهد نیستیم. البته در موسسه امام خمینی(ره) کرسی‌های ترویجی پیرامون موضوعات مختلف علوم انسانی برگزار می‌شود که در آن یا نظریاتی رد و یا اثبات می‌شود و کمک مهمی در توسعه علوم انسانی است.
وی افزود: امروز برپایی کرسی‌های پژوهشی و نظریه‌پردازی در موضوعاتی مانند نقد دیدگاه‌های مستشرقان از جمله «اتان کلبرگ» و دیگران در مورد عقاید شیعه لازم است تا بتوانیم در قالب برپایی چنین کرسی‌هایی به نقد آراء آنان بپردازیم تا هم باورها و اعتقادات شیعه مستحکم شود و هم اعتقادات طرف مقابل به چالش کشیده شود.
نقش تربیتی مناظره
یاوری با اشاره به نقش تربیتی و آموزشی مناظره تصریح کرد: قطعا مناظره و ترویج آن در حوزه آثار فراوان تربیتی و آموزشی و اخلاقی دارد زیرا مهمترین وجه در مناظره این است که اگر فرد اهل پذیرش حق باشد، حق‌پذیری در او تقویت می‌شود؛ مثلا امام علی(ع) وقتی ابن عباس را برای مناظره با خوارج فرستاد سبب شد تا بسیاری از آنان از دشمنی با امام دست کشیدند و یا امام صادق(ع) مناظراتی با کسانی داشت از جمله مرد شامی که سبب شیعه شدن آنان شد.
این استاد و محقق حوزه تاکیدکرد: مناظره با آهنگ و روش خاصی که حاکی از تواضع و فروتنی مناظره کننده و جدال احسن او در اثبات حق است، انجام می‌شود و فرد مودبانه و بدون تعصب جاهلی و غیر منطقی علم خود را در اختیاری دیگری می‌گذارد و از حق دفاع می‌کند.
وی با اشاره به سابقه مناظره اظهار کرد: قرآن کریم مناظرات زیاد و در واقع جدال احسن انبیاء را به تکرار و دفعات از زبان پیامبران مختلف بیان فرموده که از جمله آنان حضرت ابراهیم و موسی(ع) است که با برهان و استدلال‌های دقیق و عقلی و کلامی، دشمنان خود را به چالش کشیدند که نمونه بارز آن در برخورد حضرت ابراهیم(ع) با خورشیدپرستان و ماه پرستان صورت گرفت، زیرا آنان خورشید و ماه را می‌پرستند و حضرت ابراهیم در ابتدا خود را با آنان همراه می‌ساخت اما وقتی خورشید غروب کرد و یا ماه ناپدید شد، فرمود من چیزهایی که افول می‌کنند و از خود قدرتی ندارند را دوست ندارم.
وی ادامه داد: همچنین حضرت موسی(ع) با معجزه عصای خود توانست سحره فرعون که خبره در فریب مردم بودند را به سوی خدا جذب کند که موضوعی عجیب است که در یک آن، سحره موسی آن چنان مجذوب خدا شدند که حاضر شدند هر نوع سختی یعنی سخت‌ترین عذاب فرعون را تحمل کنند. همچنین از دوره پیامبر(ص)، احتجاجات و مناظرات امام علی(ع) بعد از سقیفه سابقه داشته است، زیرا مناظره برای گرفتن حق و اثبات آن است. همچنین مباحثه که امروز در حوزه کمرنگ شده در تمامی دوران های اسلامی در میان اصحاب ائمه(ع) مورد ترغیب و تشویق بوده است.
یاوری بیان کرد: نمونه‌ای از مناظرات درون مذهبی مناظره زید بن علی(ع) و زراره درباره امامت بوده است، اما در سالیان اخیر این روند در حوزه سیر نزولی و رو به افول گذاشته است و علت آن نیز نا آشنایی بسیاری از طلاب با سبک و سیاق حوزه‌های علمیه دوره ائمه(ع) و عدم درک اهمیت آنان بوده و هست. البته گاهی مشکلات اقتصادی نیز اثرگذار است، زیرا این نوع مشکلات سبب می‌شود کمتر فرصتی برای طلاب ایجاد شود که به خصوص این مشکل از سطح دو به بعد بروز و ظهور بیشتری دارد، چون تا سطح یک طلاب در مدارس و تحت نظارت سیستم آموزشی متمرکزی هستند، اما از سطح دو به بعد فراغت بیشتری برای آنان حاصل می‌شود و مدیریت جامعی حاکم نیست.
