رئیس جامعة المرتضی تشریح کرد:
حوزه به سیره آموزشی نبوی اقتداء کند/ شیوه پیامبر(ص) در تبلیغ دین
گروه حوزه‌های علمیه: رئیس جامعة المرتضی(ع) با بیان اینکه سیستم کنونی آموزش و تبلیغ در حوزه کمتر از روش و سیره بزرگان دینی و در راس آنان، پیامبر گرامی اسلام(ص) در تبلیغ دین بهره می‌برد تاکید کرد: حوزه با اقتداء به سیره نبوی نظام آموزش و تبلیغ خود را تقویت و بازسازی کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد زادهوش، رئیس جامعة المرتضی(ع) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با تبریک میلاد با سعادت پیامبر گرامی اسلام(ص) با بیان اینکه سنت و سیره پیامبر اسلام(ص) در تعلیم و آموزش، سیره و سنتی جذاب و تاثیرگذار و درس‌آموز است گفت: هنوز بعد از قرن‌های متمادی این روش و الگو از سیره ایشان اقتباس نشده است البته برخی به آن پرداخته و درس‌هایی از آن گرفته‌اند اما به خصوص در بدنه علمی و تبلیغی حوزه به صورت امری نهادینه شده و فراگیر وجود ندارد.
زادهوش با اشاره به آیه شریفه «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا»(33 احزاب) افزود: براساس این آیه شریفه اسوه بودن پیامبر(ص) در همه ابعاد و جهات است و منحصر به مسایل اخلاقی و تربیتی نیست بنابراین اگر تاسی کاملی به سیره و سنت پیامبر در تبلیغ و آموزش داشته باشیم و روش‌ها و جذابیت‌های آن در تبلیغ و آموزش امروز نیز به کار گرفته شود سطح تاثیرگذاری ما کاملا متفاوت از وضعیت کنونی خواهد بود.
وی به ذکر نمونهای در این باره پرداخت و تصریح کرد: در برخی نقل‌ها آمده است که وقتی مطالب پیامبر(ص) در بخشی از سخنرانیشان تمام می‌شد چند قدم حرکت کرده و جلوتر می‌ایستادند و خطاب خود را به بانوان قرار داده و مطالب خاص و مربوط به آنان را بیان می‌کردند یعنی با یک نوع رفتار خاص تنوع به مجلس می‌بخشیدند تا تاثیرگذاری تبلیغ و آموزش آنان بیشتر شود در حالی که ما استفاده از چنین کارهای نمایشی را یا در شان خودمان نمی‌دانیم و یا خیال می‌کنیم در شان ما نیست ولی در سنت و سیره نبوی وجود دارد.
معاون سابق فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بیان کرد: در نمونه دیگری از آن وجود مقدس و مبارک ذکر شده که در جایی با اصحاب در حال حرکت بودند که به درختی رسیدند و پیامبر(ص) دستی به برگ‌های درخت زد و برگ ها به زمین ریخت و بعد فرمود از من نمی‌پرسید که چرا چنین کاری کردم؛ وقتی توجه اصحاب به ایشان جلب و انگیزه پرسش در ذهن آنان شکل گرفت فرمود بنده وقتی به نماز می‌ایستد خطاها و گناهانش مانند ریختن برگ درخت می‌ریزد؛ یعنی ایشان با یک تمثیل، یک مفهوم عمیق دینی را به اصحاب خود رساندند از این رو امروز نیز به شدت نیازمند چنین راه‌های تبلیغی جذاب به خصوص برای انتقال مفاهیم دینی به نسل جدید هستیم.
رئیس المرتضی ادامه داد: امروز در کشورهای غربی کلیساهایی وجود دارد که وقتی از دور نگاه می‌کنیم می‌بینیم تقریبا هیچ نماد کلیسایی در آن دیده نمی‌شود زیرا مجسمه و صلیب و تشریفات کلیساهای سابق را ندارد که بنده برخی از آن ها را در کشورهای غربی دیده‌ام؛ در این کلیساها حتی کشیشان لباس کلیسایی نیز به تن نمی‌کنند و با کت و شلوار رسمی به تبلیغ می‌پردازند ولی آنچنان از روش‌های نو و جدید در تبلیغ بهره می‌برند که مخاطب را به خود جلب می‌کند؛ استفاده از ارکستر، نمایش و مخاطب قراردادن تک تک حضار در کلیسا از کارهایی است که آنان انجام می‌دهند و با طرح سؤال و پخش فیلم های تاریخی و ... چند ساعت مخاطب را به خود مشغول دارند و چنان تحت تاثیر قرار می‌دهند که حتی در بسیاری از موارد موفق می‌شوند آنان را به دعا و گریه وادارند و مطمئنا ما با این سابقه تبلیغی و مفاهیم غنی و پیشینه نورانی در آموزش و تبلیغ بهتر از آنان می‌توانیم موثر باشیم.
وی تاکید کرد: البته این سخن به معنای آن نیست که ما نتوانسته‌ایم مخاطبان را به خود جذب کنیم زیرا برخی مبلغان موفقی را داریم که با استفاده از نکات ظریف تبلیغی و راه و روش‌های جذاب و بدیع مخاطبان زیادی را به خود جذب می‌کنند و تاثیرگذاری تبلیغی خوبی دارند ولی این موضوع باید به صورت سیستمی در بدنه حوزه و نظام آموزشی آن ایجاد شود.
زادهوش ادامه داد: نمی‌گوییم حتما باید تصلب و اصرار به روش‌های قدیمی در تبلیغ دین داشته باشیم ولی تنوع‌گرایی و جذابیت‌های مشروع امر لازمی است؛ ضمن اینکه رفتارها و سیره پیامبر و ائمه(ع) در تبلیغ دین و آموزش آن به مردم پر از نکات دقیق و ظرایف تبلیغی خوب و اثرگذار است.
استفاده از روش‌های نو در آموزش
وی گفت: اصرار بنده بر روش‌های جدید و متنوع برای اثرگذاری در مخاطب به معنای کم کردن نقش منبر و خطابه نیست زیرا برای منبر و خطابه بدیلی وجود ندارد و با گذشت قرون متمادی از آن کارکرد خود را از دست نداده ولی می‌توان با اقتداء به سیره نبوی همین منبر را هم جذابتر کنیم که یکی از این شیوه‌ها به تعبیر آیت الله العظمی بروجردی پرسش و پاسخ و درگیر کردن مخاطب با بحث است زیرا بسیاری از مطالب ائمه(ع) به صورت پرسش و پاسخ مطرح و یا معماگونه طرح می‌شده تا ذهن مخاطب را به خود درگیر کند و طوفان فکری در او ایجاد شود.
وی افزود: نمونهای از این روش در سیره نبوی وجود دارد و در منابع نقل شده است؛ آن حضرت خطاب به اصحاب در جمعی که دور هم نشسته بودند کرد و فرمود کدام یک از شما هر شب تا صبح بیدار است و عبادت می‌کند هیچ کس جز سلمان تایید نکرد؛ سلمان فرمود من، پیامبر مجددا فرمودند چه کسی در میان شما بیشتر روزها را روزه می‌گیرد باز هم سلمان فرمود من؛ پیامبر سؤال کرد چه کسی هر روز ختم قرآن دارد و باز هم فقط سلمان ابراز تایید کرد؛ یکی از اصحاب اعتراض کرد که سلمان چطور مدعی چنین چیزی است در حالی که ما خودمان دیده‌ایم برخی شب‌ها را می‌خوابد بدون اینکه عبادت کند؛ برخی روزها هم روزه نیست و برخی وقت‌ها به ختم قرآن هم موفق نمی‌شود؛ پیامبر(ص) خطاب به آن فرد فرمود از خود سلمان که شخصیتی مانند لقمان است بپرس و اعتراضت را به خود او بگو؛ آن فرد رو به سلمان این اعتراض را مطرح کرد و سلمان جواب داد به خدا قسم از رسول‌الله، سرورم شنیدم که اگر کسی شب را بیتوته کند در حالی که با وضو باشد مانند کسی است که همه شب را عبادت کرده است؛ همچنین کسی که اول و وسط و آخر هر ماه را روزه بگیرد مانند کسی است که همه ماه را روزه گرفته است و برای تایید آن نیز به آیه «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»(84 قصص) استناد فرمود و ادامه داد کسی که سه بار سوره توحید را در شبانه‌روز بخواند مانند کسی است که قرآن را ختم کرده است و تاکید فرمود که از پیامبر شنیدم علی(ع) مثال سوره توحید است و هر کس به زبان، او را دوست داشته باشد و حمایت کند، یک سوم دینش کامل شده؛ آن‌کس که با زبان و قلبش، او را دوست داشته باشد، دو سوم دینش کامل است و هر کس با زبان و قلب و عمل از او حمایت کند همه دینش کامل شده است.
این استاد و محقق حوزه ادامه داد: ببینید در اینجا پیامبر(ص) بدون این مقدمه‌چینی و این نوع برخورد هم می‌توانست این چند مفهوم بسیار عمیق و والا را در ذهن مخاطب تصویر کند اما طوفان فکری به پا کرد و با روشی جذاب هم فضیلت امام علی(ع) و هم ارزش وضو در هنگام خواب، قرائت سوره توحید و روزه‌داری را بیان فرمود. حضرت این نوع مفاهیم را غالبا در قالب مسابقه و مناظره و ... عنوان می‌کردند و تاثیرگذاری آن نیز زیاد بود ولی این روش‌های جذاب کمتر در نظام آموزشی و تبلیغی حوزه دیده می‌شود البته اجرایی کردن آن در حوزه نیاز به تتبع و شناسایی دقیق و داشتن برنامه و طرح تدوین شده است.
زادهوش در پاسخ به این سؤال که حوزه برای پرداختن بیشتر به این مسئله چه کارهایی باید انجام دهد تصریح کرد: نظام آموزشی حوزه نیازمند طرحی جدی در این زمینه است که البته به نظر من مقدمات آن الان فراهم نیست و باید ابتدا زیرساخت فراهم شود. الان ما ابزار کمک آموزشی و طرح و برنامه لازم برای شناسایی و انتقال بهترین روش‌های تبلیغی و آموزشی را در حوزه نداریم البته اتفاقات اندکی افتاده است ولی باید در بدنه آموزش و پژوهش حوزه دیده شود.
استخراج روش پیامبر(ص) در آموزش قرآن
وی در پاسخ به این سؤال که در مورد آموزش قرآن کریم هم، چنین وضعیتی وجود دارد تاکید کرد: آموزش قرآن نیز مستثنی از این مسئله نیست و باید سیره پیامبر(ص) در این مسئله نیز استخراج و تدوین شود و آن را با توجه به نیازهای روز در بدنه آموزشی و پژوهشی حوزه اجرایی کنیم.
زادهوش بیان کرد: دروس آموزشی در حوزه بیشتر به صورت کلاسیک و رسمی آموزش داده می‌شود که طبیعتا کمتر از جذابیت‌های تبلیغی برخوردار است البته کارهایی نیز صورت گرفته از جمله ایجاد برخی مراکز تبلیغی و فن خطابه به صورت جنبی ولی همان طور که عرض شد طرح تدوین شده برای استفاده سیستمی موجود نیست.
علی فرج زاده
زادهوش با اشاره به آیه شریفه «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا»(33 احزاب) افزود: براساس این آیه شریفه اسوه بودن پیامبر(ص) در همه ابعاد و جهات است و منحصر به مسایل اخلاقی و تربیتی نیست بنابراین اگر تاسی کاملی به سیره و سنت پیامبر در تبلیغ و آموزش داشته باشیم و روش‌ها و جذابیت‌های آن در تبلیغ و آموزش امروز نیز به کار گرفته شود سطح تاثیرگذاری ما کاملا متفاوت از وضعیت کنونی خواهد بود.
وی به ذکر نمونهای در این باره پرداخت و تصریح کرد: در برخی نقل‌ها آمده است که وقتی مطالب پیامبر(ص) در بخشی از سخنرانیشان تمام می‌شد چند قدم حرکت کرده و جلوتر می‌ایستادند و خطاب خود را به بانوان قرار داده و مطالب خاص و مربوط به آنان را بیان می‌کردند یعنی با یک نوع رفتار خاص تنوع به مجلس می‌بخشیدند تا تاثیرگذاری تبلیغ و آموزش آنان بیشتر شود در حالی که ما استفاده از چنین کارهای نمایشی را یا در شان خودمان نمی‌دانیم و یا خیال می‌کنیم در شان ما نیست ولی در سنت و سیره نبوی وجود دارد.
معاون سابق فرهنگی هنری دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بیان کرد: در نمونه دیگری از آن وجود مقدس و مبارک ذکر شده که در جایی با اصحاب در حال حرکت بودند که به درختی رسیدند و پیامبر(ص) دستی به برگ‌های درخت زد و برگ ها به زمین ریخت و بعد فرمود از من نمی‌پرسید که چرا چنین کاری کردم؛ وقتی توجه اصحاب به ایشان جلب و انگیزه پرسش در ذهن آنان شکل گرفت فرمود بنده وقتی به نماز می‌ایستد خطاها و گناهانش مانند ریختن برگ درخت می‌ریزد؛ یعنی ایشان با یک تمثیل، یک مفهوم عمیق دینی را به اصحاب خود رساندند از این رو امروز نیز به شدت نیازمند چنین راه‌های تبلیغی جذاب به خصوص برای انتقال مفاهیم دینی به نسل جدید هستیم.
رئیس المرتضی ادامه داد: امروز در کشورهای غربی کلیساهایی وجود دارد که وقتی از دور نگاه می‌کنیم می‌بینیم تقریبا هیچ نماد کلیسایی در آن دیده نمی‌شود زیرا مجسمه و صلیب و تشریفات کلیساهای سابق را ندارد که بنده برخی از آن ها را در کشورهای غربی دیده‌ام؛ در این کلیساها حتی کشیشان لباس کلیسایی نیز به تن نمی‌کنند و با کت و شلوار رسمی به تبلیغ می‌پردازند ولی آنچنان از روش‌های نو و جدید در تبلیغ بهره می‌برند که مخاطب را به خود جلب می‌کند؛ استفاده از ارکستر، نمایش و مخاطب قراردادن تک تک حضار در کلیسا از کارهایی است که آنان انجام می‌دهند و با طرح سؤال و پخش فیلم های تاریخی و ... چند ساعت مخاطب را به خود مشغول دارند و چنان تحت تاثیر قرار می‌دهند که حتی در بسیاری از موارد موفق می‌شوند آنان را به دعا و گریه وادارند و مطمئنا ما با این سابقه تبلیغی و مفاهیم غنی و پیشینه نورانی در آموزش و تبلیغ بهتر از آنان می‌توانیم موثر باشیم.
وی تاکید کرد: البته این سخن به معنای آن نیست که ما نتوانسته‌ایم مخاطبان را به خود جذب کنیم زیرا برخی مبلغان موفقی را داریم که با استفاده از نکات ظریف تبلیغی و راه و روش‌های جذاب و بدیع مخاطبان زیادی را به خود جذب می‌کنند و تاثیرگذاری تبلیغی خوبی دارند ولی این موضوع باید به صورت سیستمی در بدنه حوزه و نظام آموزشی آن ایجاد شود.
زادهوش ادامه داد: نمی‌گوییم حتما باید تصلب و اصرار به روش‌های قدیمی در تبلیغ دین داشته باشیم ولی تنوع‌گرایی و جذابیت‌های مشروع امر لازمی است؛ ضمن اینکه رفتارها و سیره پیامبر و ائمه(ع) در تبلیغ دین و آموزش آن به مردم پر از نکات دقیق و ظرایف تبلیغی خوب و اثرگذار است.
استفاده از روش‌های نو در آموزش
وی گفت: اصرار بنده بر روش‌های جدید و متنوع برای اثرگذاری در مخاطب به معنای کم کردن نقش منبر و خطابه نیست زیرا برای منبر و خطابه بدیلی وجود ندارد و با گذشت قرون متمادی از آن کارکرد خود را از دست نداده ولی می‌توان با اقتداء به سیره نبوی همین منبر را هم جذابتر کنیم که یکی از این شیوه‌ها به تعبیر آیت الله العظمی بروجردی پرسش و پاسخ و درگیر کردن مخاطب با بحث است زیرا بسیاری از مطالب ائمه(ع) به صورت پرسش و پاسخ مطرح و یا معماگونه طرح می‌شده تا ذهن مخاطب را به خود درگیر کند و طوفان فکری در او ایجاد شود.
وی افزود: نمونهای از این روش در سیره نبوی وجود دارد و در منابع نقل شده است؛ آن حضرت خطاب به اصحاب در جمعی که دور هم نشسته بودند کرد و فرمود کدام یک از شما هر شب تا صبح بیدار است و عبادت می‌کند هیچ کس جز سلمان تایید نکرد؛ سلمان فرمود من، پیامبر مجددا فرمودند چه کسی در میان شما بیشتر روزها را روزه می‌گیرد باز هم سلمان فرمود من؛ پیامبر سؤال کرد چه کسی هر روز ختم قرآن دارد و باز هم فقط سلمان ابراز تایید کرد؛ یکی از اصحاب اعتراض کرد که سلمان چطور مدعی چنین چیزی است در حالی که ما خودمان دیده‌ایم برخی شب‌ها را می‌خوابد بدون اینکه عبادت کند؛ برخی روزها هم روزه نیست و برخی وقت‌ها به ختم قرآن هم موفق نمی‌شود؛ پیامبر(ص) خطاب به آن فرد فرمود از خود سلمان که شخصیتی مانند لقمان است بپرس و اعتراضت را به خود او بگو؛ آن فرد رو به سلمان این اعتراض را مطرح کرد و سلمان جواب داد به خدا قسم از رسول‌الله، سرورم شنیدم که اگر کسی شب را بیتوته کند در حالی که با وضو باشد مانند کسی است که همه شب را عبادت کرده است؛ همچنین کسی که اول و وسط و آخر هر ماه را روزه بگیرد مانند کسی است که همه ماه را روزه گرفته است و برای تایید آن نیز به آیه «مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئَاتِ إِلَّا مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ»(84 قصص) استناد فرمود و ادامه داد کسی که سه بار سوره توحید را در شبانه‌روز بخواند مانند کسی است که قرآن را ختم کرده است و تاکید فرمود که از پیامبر شنیدم علی(ع) مثال سوره توحید است و هر کس به زبان، او را دوست داشته باشد و حمایت کند، یک سوم دینش کامل شده؛ آن‌کس که با زبان و قلبش، او را دوست داشته باشد، دو سوم دینش کامل است و هر کس با زبان و قلب و عمل از او حمایت کند همه دینش کامل شده است.
این استاد و محقق حوزه ادامه داد: ببینید در اینجا پیامبر(ص) بدون این مقدمه‌چینی و این نوع برخورد هم می‌توانست این چند مفهوم بسیار عمیق و والا را در ذهن مخاطب تصویر کند اما طوفان فکری به پا کرد و با روشی جذاب هم فضیلت امام علی(ع) و هم ارزش وضو در هنگام خواب، قرائت سوره توحید و روزه‌داری را بیان فرمود. حضرت این نوع مفاهیم را غالبا در قالب مسابقه و مناظره و ... عنوان می‌کردند و تاثیرگذاری آن نیز زیاد بود ولی این روش‌های جذاب کمتر در نظام آموزشی و تبلیغی حوزه دیده می‌شود البته اجرایی کردن آن در حوزه نیاز به تتبع و شناسایی دقیق و داشتن برنامه و طرح تدوین شده است.
زادهوش در پاسخ به این سؤال که حوزه برای پرداختن بیشتر به این مسئله چه کارهایی باید انجام دهد تصریح کرد: نظام آموزشی حوزه نیازمند طرحی جدی در این زمینه است که البته به نظر من مقدمات آن الان فراهم نیست و باید ابتدا زیرساخت فراهم شود. الان ما ابزار کمک آموزشی و طرح و برنامه لازم برای شناسایی و انتقال بهترین روش‌های تبلیغی و آموزشی را در حوزه نداریم البته اتفاقات اندکی افتاده است ولی باید در بدنه آموزش و پژوهش حوزه دیده شود.
استخراج روش پیامبر(ص) در آموزش قرآن
وی در پاسخ به این سؤال که در مورد آموزش قرآن کریم هم، چنین وضعیتی وجود دارد تاکید کرد: آموزش قرآن نیز مستثنی از این مسئله نیست و باید سیره پیامبر(ص) در این مسئله نیز استخراج و تدوین شود و آن را با توجه به نیازهای روز در بدنه آموزشی و پژوهشی حوزه اجرایی کنیم.
زادهوش بیان کرد: دروس آموزشی در حوزه بیشتر به صورت کلاسیک و رسمی آموزش داده می‌شود که طبیعتا کمتر از جذابیت‌های تبلیغی برخوردار است البته کارهایی نیز صورت گرفته از جمله ایجاد برخی مراکز تبلیغی و فن خطابه به صورت جنبی ولی همان طور که عرض شد طرح تدوین شده برای استفاده سیستمی موجود نیست.
علی فرج زاده
