حجت‌الاسلام پارسانیا گفت:
علم در ذات خود دینی و غیردینی نیست/ اثر متافیزیک بر علم
گروه اندیشه: حجت‌الاسلام پارسانیا معتقد است که علم در ذات خود دینی و غیردینی نیست و لازمه متافیزیک دینی علم دینی است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست «آسیب‌شناسی علوم اجتماعی اسلامی» با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ظهر امروز (29آذر) به همت گروه و انجمن علمی علوم اجتماعی اسلامی، برگزار شد.
در آغاز این نشست، پارسانیا با بیان اینکه پاسخ به اشکالات علوم اجتماعی اسلامی تقدیر از اشکال‌کنندگان است، گفت: اشکال کنندگان بر کسانی که فکر می‌کنند علوم اجتماعی نسبتی با حیات اسلامی‌شان دارد، منت نهاده‌اند و تشکر عملی از ایشان ورود به بحث در این زمینه است.
علم در ذات خود دینی و غیردینی نیست
وی ادامه داد: ما ورود مستقلی به آسیب‌شناسی علوم اجتماعی انسانی نداریم و می‌خواهیم برخی از اشکالات وارده را در سطح معرفتی مورد بررسی قرار دهیم. برای مطرح‌کنندگان نقد اجتماعی، بحث معرفتی ممکن است بی‌بها باشد. برعکس این قضیه هم وجود دارد و هر دو خطاست و هر دو دسته نقد معرفتی و اجتماعی، ممکن و قابل بررسی است و ارزش خودشان را دارند.
پارسانیا افزود: مجموعه‌ای حاوی بیست نقد برای بنده ارسال شد که جنگ‌وار است و برخی نقدها، ممکن است با نقدهای دیگر سازگار نباشد. مجموعه ده‌تایی دیگر هم برای بنده ارسال شد که پخته‌تر است و انسجام بیشتری دارد.
وی تصریح کرد: یکی از نقدها به کاربردن اندیشه تولید است، در حالی که علوم اجتماعی کالا نبوده و به طور کلی علم تولید شدنی نیست. یکی از مبانی که این نقد مبتنی بر آن است، جوهرگرایی است و اینکه علم ذات مشخصی دارد که در مقابل این فرض قرار می‌گیرد که علم را یک برساخت می‌داند.
عضو شواری عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه اگر ما برای علم ذات قائل نباشیم این نقد وارد نیست، گفت: اگر برای علم ذاتی قائل باشیم، عالم نمی‌تواند بگوید من چیزی را تولید کردم و باید بگوید من چیزی را یافته‌ام.
علم جنبه تولیدی نیز دارد
وی افزود: ذاتی بودن با بحث نفس‌الامر در ارتباط است اما ورود معرفت به جهان دوم و سوم حاصل تلاش انسان و تولید است.
پارسانیا ادامه داد:همه مفاهیم برساخته هستند اما به لحاظ ذات‌شان اینها ذات دارند. برخی اینها را کاملا برساخت دانسته‌اند، اما برخی مانند شلر و وبر، معرفت را دارای ذات دانسته و برای آن برساخت هم قائل هستند.
وی تصریح کرد: مبنای این اشکال درست است، اما علم برساخت هم است که به واسطه فرهنگ، ساخته و تولید می‌شود.
علم بدون جغرافیاست
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه اشکال دوم علم را متصف به جغرافیا، دین و فرهنگ خاص نمی‌داند، گفت: این اشکال نیز مبتنی بر معرفت‌شناسی خاصی است. قائلین به علوم انسانی اسلامی نیز باید برای علم ذات قائل باشند و غیر از این با دینداری سازگار نیست. اعتقادات دینی و قدسی دانستن دین، مبتنی بر ذات‌گرایی است.
وی افزود: علم شرقی و غربی ندارد تا به سکولار بودن و نبودن متصف شود. این اشکال وسیع‌تر هم عقل به دینی بودن متصف نمی‌شود گاهی قوی‌تر مطرح می‌شود، علم و عقل باید غیردینی و سکولار مطرح شود.
وی ادامه داد: بنده اصل این اشکال را قبول دارم، ذات علم ارائه حقیقت است و متصف به دین نمی‌شود. اما علم بر حسب ذات خود غیردینی و سکولار هم نیست. شناخت حقیقت نه دینی و نه غیردینی است. اگر معلوم سکولار باشد، علم سکولار و اگر معلوم مقدس باشد علم مقدس خواهد بود، به لحاظ معلوم، علم اعتبارا موصوف به صفتی می‌شود. علم ماتریالیستی و دینی همواره در مقابل هم بوده‌اند که حتما یکی از آنها درست است.
پارسانیا تصریح کرد: ذات علم، سکولار و دینی نیست، اما عالمان تعارضاتی با هم دارند. برخی از جهانی سخن می‌گویند که دنیوی است و برخی از جهانی سخن می‌گویند که الهی است. یکی از این دانشمندان می‌توانند صادق باشند.
وی با بیان اینکه اگوست کنت از این لحاظ علوم را از حیث موضوع به دینی و غیردینی می‌داند و گفت: البته او علم دینی را غلط و مربوط به دوران کودکی بشر می‌دانست. از حیث تجویزی، متافیزیکی و شخص عالم هم می‌توان دین را به دینی و غیردینی تقسیم کرد.
لازمه متافیزیک دینی، علم دینی است
پارسانیا اشکال را طرح این مسئله دانست که علم متقدم بر متافیزیک است، گفت: اگر علم متصف به سکولار و دینی بودن می‌شود، مجازی است از حیث موضوع، مبنای متافیزیک و ... خیلی‌ها از حیث متافیزیک وارد شده‌اند و معتقدند علم بدون متافیزیک ممکن نیست و بر اساس متافیزیک خاص علم خاص خواهیم داشت.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: با الهی دانستن موضوع، همه علوم دینی خواهند بود. نگاه متافیزیکی به ساختار علوم بستگی دارد. فرایند تجربی فرایندی متفاوت است یک حلقه وینی معنا را امری تجربی می‌داند و خودشان هم متوجه شدند که نمی‌توان معنا را به حس محدود کرد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: آیا عینیت جهان خارج ما حاصل حس است؟ علم تجربی روی این مبناست. نظریه ابطال‌پذیری پوپر نیز مبتنی بر اصل امتناع اجتماع نقیضین است که تجربی نیست. علم مبتنی به ارزش‌های اجتماعی، متافیزیکی و ... است. این اشکال مبتنی است به اینکه علم مستقل از متافیزیک است در حالی که علم در مسیری که رشد کرده است نشان داده است که از فلسفه آغاز کرده است و لازمه متافیزیک دینی علم دینی است و اگر شما به متافیزیک دینی معتقد باشید علم دینی خواهید داشت.
گزارش: میثم قهوه‌چیان
در آغاز این نشست، پارسانیا با بیان اینکه پاسخ به اشکالات علوم اجتماعی اسلامی تقدیر از اشکال‌کنندگان است، گفت: اشکال کنندگان بر کسانی که فکر می‌کنند علوم اجتماعی نسبتی با حیات اسلامی‌شان دارد، منت نهاده‌اند و تشکر عملی از ایشان ورود به بحث در این زمینه است.
علم در ذات خود دینی و غیردینی نیست
وی ادامه داد: ما ورود مستقلی به آسیب‌شناسی علوم اجتماعی انسانی نداریم و می‌خواهیم برخی از اشکالات وارده را در سطح معرفتی مورد بررسی قرار دهیم. برای مطرح‌کنندگان نقد اجتماعی، بحث معرفتی ممکن است بی‌بها باشد. برعکس این قضیه هم وجود دارد و هر دو خطاست و هر دو دسته نقد معرفتی و اجتماعی، ممکن و قابل بررسی است و ارزش خودشان را دارند.
پارسانیا افزود: مجموعه‌ای حاوی بیست نقد برای بنده ارسال شد که جنگ‌وار است و برخی نقدها، ممکن است با نقدهای دیگر سازگار نباشد. مجموعه ده‌تایی دیگر هم برای بنده ارسال شد که پخته‌تر است و انسجام بیشتری دارد.
وی تصریح کرد: یکی از نقدها به کاربردن اندیشه تولید است، در حالی که علوم اجتماعی کالا نبوده و به طور کلی علم تولید شدنی نیست. یکی از مبانی که این نقد مبتنی بر آن است، جوهرگرایی است و اینکه علم ذات مشخصی دارد که در مقابل این فرض قرار می‌گیرد که علم را یک برساخت می‌داند.
عضو شواری عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه اگر ما برای علم ذات قائل نباشیم این نقد وارد نیست، گفت: اگر برای علم ذاتی قائل باشیم، عالم نمی‌تواند بگوید من چیزی را تولید کردم و باید بگوید من چیزی را یافته‌ام.
علم جنبه تولیدی نیز دارد
وی افزود: ذاتی بودن با بحث نفس‌الامر در ارتباط است اما ورود معرفت به جهان دوم و سوم حاصل تلاش انسان و تولید است.
پارسانیا ادامه داد:همه مفاهیم برساخته هستند اما به لحاظ ذات‌شان اینها ذات دارند. برخی اینها را کاملا برساخت دانسته‌اند، اما برخی مانند شلر و وبر، معرفت را دارای ذات دانسته و برای آن برساخت هم قائل هستند.
وی تصریح کرد: مبنای این اشکال درست است، اما علم برساخت هم است که به واسطه فرهنگ، ساخته و تولید می‌شود.
علم بدون جغرافیاست
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه اشکال دوم علم را متصف به جغرافیا، دین و فرهنگ خاص نمی‌داند، گفت: این اشکال نیز مبتنی بر معرفت‌شناسی خاصی است. قائلین به علوم انسانی اسلامی نیز باید برای علم ذات قائل باشند و غیر از این با دینداری سازگار نیست. اعتقادات دینی و قدسی دانستن دین، مبتنی بر ذات‌گرایی است.
وی افزود: علم شرقی و غربی ندارد تا به سکولار بودن و نبودن متصف شود. این اشکال وسیع‌تر هم عقل به دینی بودن متصف نمی‌شود گاهی قوی‌تر مطرح می‌شود، علم و عقل باید غیردینی و سکولار مطرح شود.
وی ادامه داد: بنده اصل این اشکال را قبول دارم، ذات علم ارائه حقیقت است و متصف به دین نمی‌شود. اما علم بر حسب ذات خود غیردینی و سکولار هم نیست. شناخت حقیقت نه دینی و نه غیردینی است. اگر معلوم سکولار باشد، علم سکولار و اگر معلوم مقدس باشد علم مقدس خواهد بود، به لحاظ معلوم، علم اعتبارا موصوف به صفتی می‌شود. علم ماتریالیستی و دینی همواره در مقابل هم بوده‌اند که حتما یکی از آنها درست است.
پارسانیا تصریح کرد: ذات علم، سکولار و دینی نیست، اما عالمان تعارضاتی با هم دارند. برخی از جهانی سخن می‌گویند که دنیوی است و برخی از جهانی سخن می‌گویند که الهی است. یکی از این دانشمندان می‌توانند صادق باشند.
وی با بیان اینکه اگوست کنت از این لحاظ علوم را از حیث موضوع به دینی و غیردینی می‌داند و گفت: البته او علم دینی را غلط و مربوط به دوران کودکی بشر می‌دانست. از حیث تجویزی، متافیزیکی و شخص عالم هم می‌توان دین را به دینی و غیردینی تقسیم کرد.
لازمه متافیزیک دینی، علم دینی است
پارسانیا اشکال را طرح این مسئله دانست که علم متقدم بر متافیزیک است، گفت: اگر علم متصف به سکولار و دینی بودن می‌شود، مجازی است از حیث موضوع، مبنای متافیزیک و ... خیلی‌ها از حیث متافیزیک وارد شده‌اند و معتقدند علم بدون متافیزیک ممکن نیست و بر اساس متافیزیک خاص علم خاص خواهیم داشت.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: با الهی دانستن موضوع، همه علوم دینی خواهند بود. نگاه متافیزیکی به ساختار علوم بستگی دارد. فرایند تجربی فرایندی متفاوت است یک حلقه وینی معنا را امری تجربی می‌داند و خودشان هم متوجه شدند که نمی‌توان معنا را به حس محدود کرد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: آیا عینیت جهان خارج ما حاصل حس است؟ علم تجربی روی این مبناست. نظریه ابطال‌پذیری پوپر نیز مبتنی بر اصل امتناع اجتماع نقیضین است که تجربی نیست. علم مبتنی به ارزش‌های اجتماعی، متافیزیکی و ... است. این اشکال مبتنی است به اینکه علم مستقل از متافیزیک است در حالی که علم در مسیری که رشد کرده است نشان داده است که از فلسفه آغاز کرده است و لازمه متافیزیک دینی علم دینی است و اگر شما به متافیزیک دینی معتقد باشید علم دینی خواهید داشت.
گزارش: میثم قهوه‌چیان
