اقتصاد مقاومتی در حوزه نشر/ از برون‌سپاری نمایشگاه کتاب تا توسعه روابط تجاری
گروه ادب: قائم‌مقام رئیس حوزه هنری با تشریح برخی اقدامات برای توسعه اقتصاد مقاومتی در حوزه نشر، تاکید کرد: محصولات فرهنگی، مخاطبان بسیاری دارند و برای یک جغرافیای خاص تولید نمی‌شوند. باید شرایطی ایجاد کرد که از مرزها عبور کنند و جامعه هشتاد میلیونی به یک و دو میلیارد تبدیل شود که به بازار یک محصول کمک کند و عمق ببخشد.
محمد حمزه‌زاده، عضو شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب که 14 دوره، مدیریت انتشارات سوره مهر را نیز برعهده داشته و هم‌اکنون قائم‌مقام رئیس و معاون سینمایی حوزه هنری است، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به بررسی مشکلات حوزه نشر به‌ویژه نمایشگاه کتاب که به‌تازگی آن را پشت سر گذاشتیم و مباحثی که درباره واگذاری آن به ناشران وجود دارد پرداخت و گفت: نمایشگاه کتاب تهران دارای ابعاد و سابقه و هزینه و بهای تمام‌شده و حساسیت‌هایی است که سبب شده این رویداد به یکی از مقاطع فرهنگی کشور بدل شود. در این باره می‌توان گفت که دولت، بدنه ناشران، فعالان حوزه نشر و نویسندگان، همگی درگیر این نمایشگاه و از آن ذی‌نفع بودند. همین گستردگی و حساسیتی که در حول و حوش نمایشگاه وجود داشته است نشان می‌دهد که بحث واسپاری و خروج دولت از تصدی‌گری و مشارکت در برگزاری نمایشگاه کتاب تهران کار ساده‌ای نیست.
وی در ادامه این مطلب افزود: من به عنوان فعال حوزه نشر، به دلیل ابعادی که نمایشگاه کتاب تهران داشته و حساسیت‌هایی که وجود دارد، زمان واگذاری کامل این نمایشگاه به صنف را دور می‌بینم. اگر بخواهیم مهم‌ترین دلایل این حوزه را بیان کنیم که چرا نمایشگاه کتاب تهران نمی‌تواند به صنف واگذار شود، باید به بهای تمام‌شده نمایشگاه اشاره کنیم که با توجه به اعداد و ارقام اعلام شده، علی‌رغم صرفه‌جویی‌های صورت گرفته، به هیچ عنوان در توان صنف نیست و نمی‌تواند آن را تامین کند.
حمزه‌زاده عنوان کرد: در این باره به وجود یک ابربرنامه فرهنگی تجاری که فقط باید از طریق مشارکت و کمک همگانی در همه ادارات و اعضای صنف برنامه‌ریزی و اجرا شود نیاز است. واقعیت این است که برگزاری نمایشگاه هر چند می‌تواند با مشارکت ناشران انجام شود، کتاب خیلی ربطی به ناشران ندارد. از نظر فنی و حرفه‌ای کار ناشر در انبار چاپخانه تمام می‌شود. کار ناشر از مرحله تولید تا سفارش، تحویل محتوا و فعالیت فنی و ادبی روی آن، تا کارهای گرافیک، صفحه‌آرایی و چاپ است. بعد از این مرحله، وظیفه موزعان شروع می‌شود که کتاب را تحویل بگیرند تا به انبار کتابفروش ارائه دهند. فروش کتاب به مصرف‌کننده نهایی نیز برعهده کتابفروشان است. بر اساس همین تعریف حرفه‌ای متوجه نمی‌شوم که ناشران چرا باید درگیر برگزاری نمایشگاهی شوند که اساساً ربطی به وظایف آنها ندارد؛ چرا که نمایشگاه یک رویداد توأم با فروش است که ربطی به این وظایف ندارد.
وی اظهار کرد: با این وجود این سوال پیش می‌آید که آیا نمایشگاه برگزار شود یا خیر، چه کسی آن را برگزار کند و با توجه به آن مشکلاتی که وجود دارد باید از نمایشگاه چشم بپوشیم؟ که جواب قطعاً منفی است. اگر قرار باشد روزی نمایشگاه به دست‌اندرکاران نشر سپرده شود، که ارتباط مستقیم با مصرف‌کننده نهایی دارد باید گفت که این کار باید یا باید به کتابفروشان و یا موزعان داده شود؛ البته موزعان کلان‌فروش و عمده‌فروش هستند و باز هم کمتر به آنها ارتباط دارد.
این فعال حوزه نشر ادامه داد: سال گذشته پیشنهادی به شورای سیاستگذاری نمایشگاه ارائه شد که بر مبنای آن، یک سالن فروشگاهی به سالن‌های موجود اضافه شود تا در آن کتاب‌ها نه بر اساس نام ناشران که بر اساس موضوع و عنوان، چیدمان شوند تا از سردرگمی مخاطبان در یافتن کتاب جلوگیری شود، ولی این طرح با جمع‌آوری نمایشگاه مصلی و اجرای آن در فضای فعلی همزمان شد و کمبود فضا و وقت مانع از اجرای این موضوع شد. لازم است علاوه بر مکانیسمی که در سالن یاس است، آثار را در سالنی دیگر با همین نحوه ارائه کنیم. اینکه ناشران به صورت موضوعی جمع شوند، قابل اجرا نیست چون عمده آنها فعالیت تخصصی در موضوع خاص ندارند و در هر شاخه‌ای که رونق داشته باشد، فعالیت می‌کنند.
حمزه‌زاده در ادامه این مطلب افزود: اینکه چون نمایشگاهی هست که به این شیوه تقسیم‌بندی می‌شود، پس ناشران روش کار را تغییر دهند شاید منطقی نباشد، ولی اینکه ناشر، محوری را برای فعالیت اصلی خود در نظر بگیرد و کار تخصصی کند و بازار و مخاطبان خود را بشناسد و به درجه‌ای از کیفیت برسد که به آن صفت شناخته شود، حرف درستی است. ولی ناشران به دلیل چالش‌هایی که کتابخوانی با آن مواجه است، ترجیح می‌دهند که در همه زمینه‌ها فعالیت کنند. ناشرانی هستند که در بیش از یک یا چند شاخه فعالیت می‌کنند، ولی حضورشان در نمایشگاه کتاب کودک و نوجوان به صورت تخصصی است. امیدوارم که ناشران کشور به این نتیجه برسند که این چندگونگی در تولید محتوا علاوه بر اینکه ممکن است کمکی به عمق بخشیدن به کیفیت کار آنها نداشته باشد، در چنین بزنگاه‌هایی دردسرهایی برای آنها ایجاد کند و بهتر است به این سمت بروند.
وی درباره برپایی نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب و مشکلات ناشران در این باره نیز بیان کرد: این فضا برای برگزاری نمایشگاه ساخته شده که نسخه پیشرفته فضای نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران است. دسترسی‌ها، سالن‌ها و فضاهای حاشیه‌ای و رفاهی که مورد نیاز یک نمایشگاه بزرگ و بین‌المللی است. در شهر آفتاب برخی از زیرساخت‌ها فراهم است و سال گذشته هم که نمایشگاه کتاب در آن برگزار شد، این رویکرد وجود داشت. باید نمایشگاه شهر آفتاب را با فضای نمایشگاه بین‌المللی مقایسه کرد.
حمزه‌زاده ادامه داد: مصلی مزایای بسیار برای ناشران و مخاطبان داشت که یک تکه بودن فضای سالن شبستان برای ناشران عمومی یکی از آنها بود. البته ناشرانی هم در زیر چادر بودند که در فضای ناایمن حضور داشتند. بخشی از مشکلات در نمایشگاه شهر آفتاب رفع شده، ولی بخش قابل توجهی مانده است و آن کمبود سالن ایمن و استانداردی است که ناشران باید در آن جمع شوند که وجود ندارد و تعدادی زیر چادر هستند. با توجه به وجود مترو و وجود نمایشگاه در خارج از شهر، فضای فعلی نمایشگاه کتاب تهران را برای برگزاری هر نمایشگاهی مناسب‌تر می‌دانم، از جمله نمایشگاه کتاب تهران.
مدیرعامل سابق انتشارات سوره مهر یادآور شد: نمایشگاه‌ها به طور کلی چند هدف را دنبال می‌کنند که یکی ارائه نمونه محصولات جدید و پیشرفت حوزه محتوایی و فناوری در هر حوزه‌ای است. نوآوری، تازگی و پیشرفت جزء مهم‌ترین وجوه نمایشگاه‌های صنعتی، تجاری و علمی در دنیاست. تکرار و ارائه محصولات گذشته برای نمایشگاه‌ها سم مهلک است. نمایشگاه کتاب تهران هم اگر بخواهد به سمت نمایشگاه مطلوب حرکت کند، باید مرکز و محل ارائه نوآوری حوزه نشر باشد و نه محصولاتی که دوره سه یا پنج ساله را شامل می‌شود. یکی از دلایل این است که نمایشگاه توأم با فروش است که چنین اقدامی صورت می‌گیرد.
این کارشناس حوزه نشر ضمن اشاره به موضوع اقتصاد مقاومتی گفت: نکته دیگر در نمایشگاه مطلوب این است که اساساً اگر اسم این فعالیت را نمایشگاه می‌گذاریم، فروش به این معنی که الان اتفاق می‌افتد آن را از این حالت خارج می‌کند. شبکه توزیع شکل نگرفته و نمایشگاه کتاب تهران بار توزیع را به دوش می‌گیرد که تبعاتی را به همراه دارد. در یک نمایشگاه مطلوب، راهنمایی مراجعان و عملیات ترویج و تبلیغ و اقناع بازدیدکنندگان درباره انتخاب و خرید یک محصول اصل مهم و قابل توجه است. کسانی که در نمایشگاه‌های حرفه‌ای شرکت می‌کنند با این هدف می‌روند که آثار جدید را ارائه کنند و در وهله بعد مخاطبان را قانع کنند که در وضعیت بهتری نسبت به رقبا هستیم و بتوانند محصولات را به نحو درست به بازدیدکنندگان معرفی کنند. این مهم، یعنی ترویج و اقناع بازدیدکننده، ظرفیت زمانی و مکانی و نیروی انسانی را می‌طلبد که وضعیت کنونی چنین اجازه‌ای نمی‌دهد.
حمزه‌زاده در توضیح بیشتر افزود: شرکت‌کننده در نمایشگاه باید لوازم ترویج، تبلیغ و اقناع بازدیدکننده را فراهم کرده باشد و اطلاعات جانبی، کاتالوگ و فیلم مابقی اقلام ترویجی را در اختیار مخاطبان بگذارد. در وضعیت فعلی، ناشران با نمایشگاه کتاب تهران به عنوان یک بازار برخورد می‌کنند و در طول سال برای معرفی آثار جدید و اقناع بازدیدکنندگان و تولید محتوای جانبی و پشتیبان برنامه خاصی ندارند و کمتر غرفه‌ای از نمایشگاه جزوه و کاتالوگی دارد که با خواندن و دیدن آن بتوانید اطلاعات قانع کننده‌ای درباره محصولاتشان پیدا کنید. سال‌ها در انتشارات سوره مهر این اقدام را انجام دادیم و فرازهای مهم کتاب و آثار گذشته نویسندگان و نسبت آن کتاب با کتب دیگر را ارائه کردیم. بخشی از انرژی تولیدکننده باید برای معرفی آثار گذاشته شود.
وی در ارائه راهکار
اجرای اقتصاد مقاومتی در حوزه نشر تاکید کرد: نکته دیگر که در نمایشگاه کتاب مطلوب
باید اتفاق بیفتد، ایجاد و توسعه ارتباطات تجاری است که باید بین ناشران داخلی و خارجی
به‌وقوع بپیوندد. به خاطر عدم تناسب بین اهداف برگزاری نمایشگاه که عمدتاً اهداف فروشگاهی
است، این اتفاق مهم هم شکل نمی‌گیرد. ناشران باید در فضای آرام در کنار هم نشسته و
حق انتشار بخرند، بفروشند و مشارکت کنند و از امکانات هم اطلاع یابند و راهی برای بازار
بین‌الملل باز کنند.
قائم‌مقام رئیس حوزه هنری تصریح کرد: محصولات فرهنگی، مخاطبان بسیاری دارند و برای یک جغرافیای خاص تولید نمی‌شوند. باید شرایطی ایجاد کرد که از مرزها عبور کنند و جامعه هشتاد میلیونی به یک و دو میلیارد تبدیل شود که به بازار یک محصول کمک کند و عمق ببخشد. این اتفاق در نمایشگاه فعلی نمی‌افتد. راهنمایی بازدیدکنندگان به خاطر کم‌کاری ناشران در تبلیغ کتب روی نمی‌دهد. فروش مستقیم به دیگر بخش‌های صنعت نشر که توزیع کننده و فروشندگان هستند نیز لطمه می‌زند. امروزه نمایشگاه‌ها به سمت تخصصی شدن می‌روند. باید نمایشگاه کتابی داشته باشیم که فقط با موضوع روانشناسی، سبک زندگی، خانواده و ... برگزار شود. اینکه مخاطب به نمایشگاهی برود که با طوماری از موضوعات مواجه شود، نشان دهنده نمایشگاه مطلوب نیست.
