دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه:
طرح مباحث حکومت در قرآن واگذاری جانشینی پیامبر(ص) به مردم را رد می‌کند
گروه حوزه‌های علمیه: دانشیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: یکی از مباحث مهم در زمینه مطالعات قرآنی، بحث سیاست و حکومت در قرآن است و بحث حکومت در قرآن و به طور خاص بحث خلافت در قرآن مکی بیان شده و طرح همین مباحث نشان می دهد که قرآن، واگذاری جانشینی پیامبر(ص) به مردم را رد می‌کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمود طیب حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه امروز 16 مردادماه در کرسی نقد «طرح خلافت از پیامبر(ص) در سوره مکی طه» که در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم برگزار شد گفت: شیعه معتقد است که منصب خلافت حاکمیت در جامعه اسلامی منصبی الهی است که خداوند آن را تعیین کرده و از میان اصحاب پیامبر(ص)، حضرت علی(ع) از طرف خداوند برای این منصب بعد از پیامبر(ص) انتخاب شده و غیر از ایشان کسی است که شایسته این منصب نبوده است.
وی افزود: برای اثبات این مسئله مفسران و متکلمان شیعه، به دلایل عقلی و قرآنی و روایی فراوانی استدلال کرده‌اند اما تاکنون برای اثبات این باور کمتر به سور مکی استدلال شده است و اگر استدلال شده است معمولا نزول آن آیات، مستثنای از سوره‌های نازل شده در مدینه است که بنده در مقاله‌ای تلاش کرده‌ام تا با توجه به مفاد سوره مبارکه طه ضمن اثبات خلافت و لزوم حاکمیت حضرت علی(ع) بعد از پیامبر بر کل جامعه اسلامی توجه خاص قرآن مکی به مسئله حکومت و پیوند ذاتی قرآن با سیاست نیز استدلال شود.
طیب‌حسینی به طرح چند مقدمه در این مسئله پرداخت و بیان کرد: به باور محققان هر سوره قرآن دارای یک غرض اصلی است که سایر آیات سوره با وجود آن که به طرح مباحث مختلف پرداخته و معارف متنوع و فراوانی راجع به دین الهی برای مخاطب و معتقدان به خود بیان می‌کند کاملا با آن موضوع و غرض اصلی نیز در ارتباط است؛ این غرض اصلی، شخصیت سوره را تشکیل می‌دهد.
این محقق و پژوهشگر عنوان کرد: یکی از مسایلی که همه مفسران اسلامی بر آن اتفاق نظر دارند این است که همه قصه‌ها و موضوعات تاریخی قرآن برخوردار از اغراض هدایتی و معرفتی است و قرآن مجید نیز غرض از بیان سرگذشت پیامبران را عبرت گرفتن خردمندان معرفی کرده و فرموده است بنابراین غرض از قصه‌هایی که در هر سوره قرآن بیان شده عبرت گرفتن پیروان قرآن برای دست یافتن به هدایت الهی و سعادتمند شدن است.
طیب حسینی با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های قرآن، در نقل قصه‌های پیامبران و تکرار این قصه‌ها در سوره‌های مختلف است عنوان کرد: پژوهشگران معتقدند در طرح قصه‌های قرآن همیشه آن بخش از مواد قصه در هر سوره گزینش و طرح می‌شود که کاملا با غرض اصلی آن سوره مرتبط باشد؛ فرضا اگر قصه حضرت موسی(ع) در حدود 30 سوره قرآن طرح شده در هر سوره آن بخش از قصه موسی انتخاب و نقل شده که با غرض آن سوره ارتباط و همسویی داشته باشد در نتیجه یک قصه قرآن در یک سوره با هدفی خاص و متناسب با غرض آن سوره آمده و در سوره‌ای دیگر همان قصه از زوایه‌ای دیگر و متناسب با غرض این سوره آمده است.
وی تاکید کرد: البته در این تحلیل باید بر این مسئله نیز تاکید کنیم که به مقتضای اعجاز قرآن، گزینش واژگان در هر قصه نیز به طور شگفت‌انگیزی در خدمت اغراض آن سوره بوده و از یک سوره به سوره دیگر تغییر می کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: یکی از مباحث مهم در زمینه مطالعات قرآنی، بحث سیاست و حکومت در قرآن است؛ بحث حکومت در قرآن و به طور خاص بحث خلافت در قرآن مکی از دو جهت اهمیت فراوانی دارد: نخست اینکه زیربنای بسیاری از نگرش‌ها، و آموزه‌ها در زمینه رویکرد اسلام به حاکمیت و سیاست است و دوم اینکه اثبات طرح مسایل مربوط به قدرت و حکومت در قرآن مکی به ویژه طراحی حاکمیت دینی برای دوره بعد از پیامبر این مبنا را که موضوع جانشینی پیامبر به امت واگذار شده است با چالش جدی مواجه می‌سازد.
طیب حسینی با بیان اینکه سوره طه، مطابق روایات ترتیب نزول بعد از سوره مریم و یا فاطر و پیش از سوره واقعه در مکه نازل شده است تصریح کرد: ویژگی‌های آیات و سوره‌های مکی از قبیل کوتاه و آهنگین بودن آیات، طرح معارف اعتقادی و ... بر این سوره سایه انداخته و بخش‌های مختلف سوره کاملا بهم پیوسته، یکنواخت و به هم مرتبط است؛ آغاز و انجام این سوره خطاب به پیامبر بوده و وظایف ایشان در دعوت و یادآوری و انذار و بشارت به مردم را بیان می کند و بعضی مفسران با توجه به این که نزول این سوره را در حدود سال پنجم بعثت دانسته‌اند.
وی اظهار کرد: برای سوره طه در روایات ترتیب نزول، زمانی تعیین نشده ولی میان اهل سنت مشهور است که اندکی قبل از اسلام خلیفه دوم نازل شده است و اهل سنت مسلم گرفته‌اند که اسلام عمر به دنبال نزول آیات این سوره بوده است.
وی افزود: اگر روایات تفسیری ذیل آیات این سوره در فضیلت اهل بیت(ع) را بررسی کنیم می‌توانیم نظریه وحدت موضوعی سور را اثبات کنیم.
وی اظهار کرد: قطعا پیامبر در راه تبلیغ وحی خود را به مشقت می‌انداختند ولی در این سوره شریفه مشقت امر خاص‌تری است که در سوره‌های دیگر نیز به آن اشاره شده و موید این بحث است. این مشقت از دید من دغدغه و اندیشناکی پیامبر نسبت به طرحی است که در ذهن داشتند و در آیه هفتم این سوره بیان شده است.
این محقق بیان کرد: دست اعجاز الهی چنان آیات را تنظیم کرده است که در سیاق معنای خاص خود را دارد و اگر از سیاق هم بیرون بیاوریم می‌توان از آن معنای مستقل دیگری نیز گرفت.
وی افزود: البته بنده 12 دسته روایت را جمع کرده‌ام .که همسو با محور اصلی این سوره است همچنین کلمه«اهل» در آیه آخر سوره، به معنای خانواده پیامبر و زنان و خاندان از سوی مفسران گرفته شده است ولی بهترین تفسیر از اهل را علامه طباطبایی ارایه داده و فرموده منظور از اهل، حضرت خدیجه، امام علی و برخی دختران پیامبر است و استدلال علامه این است که در زمان نزول این آیه، امام علی و حضرت خدیجه و برخی دختران ازدواج نکرده پیامبر یعنی حضرت فاطمه(س) در منزل پیامبر بودند لذا منظور از اهل این سه بزرگوار بودند.
همچنین حجت‌الاسلام و المسلمین پورطباطبایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سخنانی گفت: اگر این مطلب که ارایه‌دهنده بحث گفتند ثابت شود برخلاف نظریات که نظریه صرف است ثمره جدی در پاسخ به خاورشناسان دارد که منکر حکومت پیامبر در مکه هستند زیرا مستشرقان می گویند پیامبر نمی دانست که نبوتش فراگیر و نظام سیاسی شکل خواهد گرفت.
همچنین حجت‌الاسلام و المسلمین سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در نقد ارایه دهنده نظریه گفت: انواع دلالت‌ها و نشانه‌هایی که نظریه پرداز برای اثبات بحث خود استدلال کرده است هیچکدام کافی و لازم نیست و نمی تواند این ادعای ایشان را اثبات کند.
بهمنی افزود: در اینجا صرفنظر از صحت و سقم، ادعای نظریه شده است و نه بیان نظریه، ضمن اینکه مباحث گذشته وحدت موضوعی ایشان نیز قانع کننده نبوده است.
این محقق و پژوهشگر تصریح کرد: ایشان صورت‌بندی نظریه را با تفنن و در 15 شکل، بیان کرده است که اغتشاش مفهومی زیادی در این مسئله وجود دارد به عنوان مثال در واژگان اندیشناکی و نگرانی و وزارت و ملک و ... این مسئله به وضوح دیده می‌شود.
عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی عنوان کرد: ایشان از 135 آیه طه به چهار مورد از مفردات اشاره کرده است و محتوای آن‌ها را به یکدیگر پیوند زده‌اند که جز تخیل چیزی دیگری نیست و اگر گزاره‌ای قرار است بر یک معرفت تطبیق کند باید تام باشد زیرا ده‌ها مفرد در سوره طه وجود دارد ولی ایشان به چند مفرد و چند آیه و آیه انتهایی استناد کرده است.
بهمنی اظهار کرد: اضطراب و تردید مکرر در متن وجود دارد و روش تفسیر برخلاف گفته ایشان که ادبی است، ادبی نیست و بنابر تحلیل ابوزید، تفسیر ایشان یکی از انواع تفسیر موضوعی یعنی تفسیر براساس وحدت موضوعی است و بیشتر پیش‌فرض‌های نویسنده نیز مبتنی بر روایات است و از باب جری و تطبیق مورد استفاده قرار گرفته که تفسیر محسوب نمی‌شود.
این استاد و محقق حوزه با بیان این که مفروضات ارایه‌دهنده هفت مورد است عنوان کرد: تردید در بیان ایشان زیاد است همچنین تنظیم سوره‌ها باید توقیفی باشد تا بتوان استدلال ایشان مورد استفاده قرار گیرد.
وی با بیان اینکه نظریات سه سطح یعنی جهانشمول، متوسط و خرد دارند عنوان کرد: معمولا به این سطح از نظریه، رای و دیدگاه در مورد یک مطلب گفته می‌شود و نمی‌توان نام آن را نظریه دانست زیرا برای نظریه‌پردازی ترجمه کلمات و ... نیاز نیست زیرا تفسیر برای عوام نوشته نمی‌شود بلکه وقتی از نظریه صحبت می‌شود رای ما برای افراد خاص است.
حجت الاسلام طیب حسینی در سخنان مجددی گفت: با تامل در سوره طه به این نتیجه می رسیم که برای پیامبر بسیار مهم بوده است که بعد از آن حضرت، چه کسی در راس جامعه اسلامی قرار می گیرد و اقتدار سیاسی نهایی را در دست خواهد گرفت و شاهد این نگرانی ایشان نیز در آیه دوم و هفتم این سوره وجود دارد.
وی تاکید کرد: ایشان در کنار مشکلاتی که بر سر راه رسالت ایشان بوده است و آشکارا در برابر آن موضع می گرفته بعضی مسایل نیز در دل و ذهن ایشان وجود داشته است و مسایلی نیز مرتبط با رسالت به ذهن آن حضرت خطور می کرده که موجب دل مشغولی ایشان بوده است.
