تبیین مفهوم «صدق لسان» و «حسن نیت» در قرآن کریم

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین عابدی، محقق و پژوهشگر حوزه علمیه در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با اشاره به روایتی از امام موسی کاظم(ع) مبنی بر اینکه «مَنْ صَدَقَ لِسَانُهُ زَکَى عَمَلُهُ وَ مَنْ حَسُنَتْ نِیَّتُهُ زِیدَ فِی رِزْقِهِ وَ مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِإِخْوَانِهِ وَ أَهْلِهِ مُدَّ فِی عُمُرِهِ» گفت: در این روایت چندین تعبیر در مورد حسن نیست و صدق لسان وجود دارد که دارای مؤیدات قرآنی است و می‌توان تبیین قرآنی از آن ارائه کرد.

وی اظهار کرد: سه برداشت از صدق لسان وجود دارد؛ برخی گفته‌اند مراد از صدق لسان این است که انسان زبان خود را طوری تربیت کند که دروغ از آن صادر نشود و زبانش آلوده نباشد که افرادی مانند ملاصالح مازندرانی این برداشت را در شرح کافی دارند و امام خمینی(ره) نیز در سرالصلوة از مصباح‌الشریعة فرموده است که انسان باید زبانش را طوری تربیت کند که صدق لسان تبدیل به صفای باطنی در وجود او شود.

این محقق و پژوهشگر با بیان اینکه علامه مجلسی نیز در آثار خود چنین برداشتی را مطرح فرموده است، عنوان کرد: دومین برداشت از این روایت زیبا و تعبیر صدق لسان این است که حرف انسان مطابق با آنچه واقع است باشد و فرد با اعتقاد به واقع حرفی را بر زبان جاری کند نه اینکه صرفا لغلغه زبان او باشد.

وی افزود: در قرآن کریم منافقان با این صفت شناخته شده‌اند و خداوند فرموده است «إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ(منافقون/1)» یعنی کسی که حرفش مطابق با واقع نیست و فرد حرفی می زند که به آن اعتقاد ندارد در زبان قرآن، منافق است و منافقان هم همان دروغگویان هستند.

عابدی با اشاره به برداشت سوم از صدق لسان مبنی بر «من جعل لنفسه لسان صدق» ایجاد لسان صدق در وجود آدمی را نوع دیگری از برداشت‌ها در مورد این تعبیر برشمرد و عنوان کرد: اگر بخواهیم به بهترین برداشت از میان این برداشت‌ها برسیم باید به آیات قرآن کریم رجوع کنیم؛ آیات قرآن در دو مورد به لسان صدق اشاره کرده است.

وی ادامه داد: قرآن در سوره مبارکه شعراء دعایی را از زبان حضرت ابرهیم به کار برده که ایشان از خداوند درخواست فرمود به من لسان صدق در میان مردمی که بعدا خواهند آمد بده؛ مفسران یاد و نام نیک و الگوبودن را مهمترین مصداق «لسان صدق فی الآخرین» برشمرده‌اند که از جمله در تفسیر کنزالدقائق و در قاموس این مسئله بیان شده است.

این محقق و پژوهشگر حوزه علمیه با اشاره به آیه دوم در این زمینه عنوان کرد: در سوره مبارکه مریم نیز این مسئله بیان شده است و از طرفی در سوره ممتحنه حضرت ابراهیم الگو و اسوه مطرح شده‌اند که موید برداشت الگوبودن از تعبیر قرآنی لسان صدق است.

عابدی با بیان اینکه حوزه علمیه امروز و روحانیت بیش از هر دوره دیگر به این الگوبودن و لسان صدق نیاز دارند تاکید کرد: روحانیت باید سعی کنند تا به این مقام برسند و الگوی عملی برای سایر مردم باشند تا مردم با دیدن روحانیت به یاد خدا و نیکی‌ها و فضایل بیفتند زیرا انبیاء و اولیاء بیش و پیش از هر کسی به آموزه‌های وحی معتقد بوده و به آن عمل می‌کردند.

وی ادامه داد: در ادامه این روایت داشتن لسان صدق را سبب تزکیه عمل انسان بر شمرده است؛ زیرا لسان صدق سبب تزکیه و رشد خود انسان و اعمال او خواهد شد. بنابراین اگر انسان کاری کند که دیگران از آن بهره‌مند شوند مادامی که مردم به آن سنت حسنه عمل کنند هم مردم و هم فردی که بنیانگذار آن عمل بوده از ثواب آن بهره‌مند خواهند شد.

 عابدی با بیان اینکه در دعای عرفه نیز صراحت دارد که لسان صدق، ماندگاری نام و یاد و مکتب است به بخش دوم روایت در مورد حسن نیت اشاره و تصریح کرد: حسن نیت نیز در تعابیر رسیده از معصومین(ع) همان اخلاص و خلوص بیان شده است و  تعبیر دقیق‌تری نیز در روایات داریم که کسی سعی کند مشکلات خود و دیگران را حل کند و نتیجه این مسئله هم افزایش رزق و روزی او است.

عابدی با بیان اینکه تا سخن از رزق به میان می‌آید فورا اذهان به سمت رزق مادی پیش می رود عنوان کرد: مفهوم رزق در روایات بسیار گسترده تر از چیزی است که در ذهن ما وجود دارد به همین دلیل در ادعیه می خوانیم که «اللهم ارزقنا توفیق الطاعة و بعد المعصیة» و توفیق عبادت و دوری از گناه به عنوان بزرگترین رزق برای انسان محسوب شده است.

این محقق و پژوهشگر حوزه و از شاگردان آیت‌الله هادوی تهرانی اظهار کرد: نشستن در مجالسی که ذکر قرآن و معارف اهل بیت است و انسان در حضور علما از آنان بهره‌مند شود از مصادیق بارز رزق و روزی معنوی و از بهترین رزق‌هاست.

عابدی به بخش سوم روایت مبنی بر اینکه اگر کسی نیکی با اهل خود یعنی خانواده، اقربا و برادران و خواهران دینی خود داشته باشد طول عمر خواهد داشت اظهار کرد: می‌توان طول عمر را به معنای برکت در عمر هم تلقی کرد که مویداتی نیز وجود دارد زیرا بسیاری از افراد با عمر طولانی بوده‌اند که عمرشان بی‌برکت بوده و برعکس کسانی عمر کوتاه اما با برکت داشته‌اند.