«خادم» ایران را نجات خواهد داد/ طرحی پیرو دستور صریح اسلام
گروه سلامت: اجرای طرح خادم «خانواده آماده در مخاطرات» شاید یکی از معدود طرح های پیشگیرانه محور برای نجات جان مردم ایران باشد؛ طرحی که عمل صریح به دستور اسلام مبنی بر پیشگیری است.
به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا) مسئله مقدم بودن پیشگیری بر درمان در تمام ابعاد زندگی از واضح ترین مباحث مطرح شده در اسلام به عنوان سبک زندگی است. بر اساس آیات و احادیث واضح است که یک مسلمان هرگز نباید بنشیند تا بلایی طبیعی یا غیر طبیعی بروز کند و پس از آن با مصائب و مشکلات آن بلا مواجه شود. یک مسلمان همیشه باید آینده نگر، فکور و برنامه‌ریز باشد و جلوی حوادث غیر مترقبه را بگیرد. اما بحث پیشگیری در مسائل مختلف کشور از آسیب های اجتماعی گرفته تا پیشگیری از سیل و زلزله و ... جزو مسائلی که در مدیریت کشوری به راستی مورد غفلت قرار گرفته است و کمتر مدیری برای پیشگیری برنامه بلند مدت و بودجه مناسب در نظر می گیرد.
ایران یکی از بلاخیزترین کشورهای جهان است، از 10 آسیب و بلای طبیعی، ایران مستعد بروز هشت بلا در اقصی نقاط کشور است و در حالی‌که همه می دانیم کشوری مانند ژاپن باقدرت برنامه ریزی، آموزش و زیرسازی تا چه حد توانسته آسیب های بلایای طبیعی مانند زلزله را کاهش دهد، ایران به هیچ وجه در پیشگیری از بلایا و آموزش مردم برای پیشگیری و کاهش آسیب موفق نبوده است. همیشه یکی از مطالبات خبرنگاران از مسئولان برنامه ریزی برای پیشگیری و آموزش مردم بوده و هست تا اینکه اجرای طرح خادم «خانواده آماده در مخاطرات» از سوی مسئولان هلال احمر کشور اعلام شد. طرحی که بر اساس آن خانواده‌های ایرانی در خصوص چگونگی مواجهه با بلایا و مطالبه گری حقوق خود که آموزش نیز بخشی از آن است آگاه می‌شوند.
اما آیا این طرح هم به سرنوشت بسیاری از طرح‌های اجرا شده و نشده در کشور دچار خواهد شد؟ یا اینکه بالاخره یک طرح پیشگیری و آموزش همگانی برای پیشگیری و کاهش آسیب در کشور ما موفق خواهد شد؟ همین پرسش موجب شد به سراغ سیدحمید جمال‌الدینی، معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر برویم. کسی که بیش از همه با این طرح و ابعاد آن آشنا است و بپرسیم که آیا بالاخره پیشگیری که تا این حد در اسلام به آن تأکید شده است به درستی قرار است در کشور اجرایی شود یا خیر؟
مصاحبه صورت گرفته تلاشی است برای بررسی ابعاد مختلف یک طرح که بر پیشگیری و آموزش همگانی مبتنی است و تلاش شده ابعاد آن به دقت مورد پرسش قرار گیرد. به این امید که زوایای پیدا و پنهان طرح مطرح و زمینه ای برای روشنگری در این حوزه ایجاد شود.
طی چند دهه گذشته در آموزش همگانی در حوزه پیشگیری موفق نبوده‌ایم
این یک واقعیت است که «طی چند دهه گذشته در آموزش همگانی در حوزه پیشگیری موفق نبوده ایم» اولین مطلبی است که سیدحمید جمال‌الدینی، معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر در ابتدای مصاحبه بیان کرد و گفت: برای سنجش موفقیت در پیشگیری شاخص‌هایی وجود دارد که یکی از این شاخص ها کاهش GDP (سرانه درآمد ملی) است که برای حوادث و بلایای طبیعی هزینه می‌شود. این عدد در کشور ما در دو دهه گذشته کاهش پیدا نکرده است. البته می‌توان عنوان کرد که تغییرات اقلیم هزینه های مقابله با بلایا را افزایش داده است و طبیعی است که هزینه ها هم کاهش پیدا نکرده باشد ولی از سوی دیگر میزان مرگ و میر ما نسبت به حوادث کاهش پیدا نکرده است. یعنی اگر میزان مرگ و میر کاهش پیدا کرده بود می‌توانستیم ادعا کنیم که افزایش هزینه در فاز پاسخ بیشتر اتفاق افتاده است اما اینگونه نشده است.
وی به عنوان مثال گفت: اینکه در کشور ما هنوز هم هنگام صاعقه افراد به ارتفاع می‌روند، هنگام سیل به سطح کف می روند، علی رغم اخطار هواشناسس هنگام سیل در تفرجگاه هایی قرار می گیرند که خطرناک است و در حوادث انسان ساخت هم اشتباهات مشابه انجام می دهند، نشان می دهد که مردم بلد نیستند چگونه در حوادث رفتار و از آسیب پیشگیری کنند.
جمال‌الدینی در ادامه به تشریح مشکلات قانونی مربوط به آموزش همگانی و اینکه چه کسی مسئول این آموزش ها است پرداخت و گفت: نهادهای مختلفی در کشور مسئول آموزش هستند اما باید برنامه جامعی وجود داشته باشد و هر کسی بر اساس آن برنامه جایگاه خود را بداند، هماهنگی صورت گیرد و یک نهاد هم مسئول رصد و پایش باشد. آموزش همگانی باید یک بار تعریف شود و نشان دهیم که آموزش همگانی فقط کمک های اولیه نیست.
محو بخش آموزش همگانی هلال احمر/ هیچ کس هم خبردار نشد
وی ادامه داد: تا دو سال پیش بستر قانونی مشخصی که وجود داشت این بود که علی رغم ایجاد کارگروه آموزش همگانی در سازمان مدیریت بحران در برهه‌ای از زمان این کارگروه و سازمان امداد و نجات هلال احمر ادغام شدند و آموزش همگانی تحت عنوان امداد و نجات محور فعالیت شد و کم کم بخش آموزش همگانی هلال احمر محو شد و علی رغم مکاتبه ای که برای احیای کارگروه آموزش همگانی داشتیم، به خاطر اینکه قانون مدیریت بحران به پایان رسیده بود به ما گفتند در قانون جدید بازبینی انجام می شود. یعنی علی رغم اینکه در حوزه آموزش همگانی فعالیت های ما ثمر بخش نبوده متناظر با آن نه تنها زیرساخت های قانونی در این حوزه را توسعه ندادیم بلکه محدودتر هم کردیم.
معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر از وجود چند صدایی و عدم هماهنگی برای آموزش همگانی به دلیل این ادغام سخن گفت و با تأکید بر اینکه چند صدایی در آموزش همگانی باید کاهش پیدا کند چرا که بسیاری از نهادها به آموزش مردم اقدام می کنند اما هیچ نظارت و استانداردی در این خصوص اعمال نمی شود، گفت: ما قبول داریم آموزش همگانی موفق است که عین یک هایپر مارکت محصولات متنوع برای افراد متفاوت داشته باشد. هنر این است که همه افراد به این هایپر مارکت آورده شوند و این نیاز برای آنها به وجود بیاید که از محصولات استفاده کنند. اینکه گفته می شود تک صدایی یا هم صدایی منظور همصدایی برای بررسی، نظارت و ارزیابی شاخص ها است و این به معنای در نظر نگرفتن نیازها و اجتماعات مختلف نیست.
اولین گام تغییر ادبیات و نگاه برنامه ششم توسعه/ دستیابی به جامعه ایمن، آماده و تاب آور
وی به تشریح اقداماتی که هلال احمر برای اجرای طرح خادم انجام داده است، پرداخت و گفت: بخشی از کار هلال احمر در بستر قانونی در برنامه توسعه ششم انجام شد. برنامه ششم توسعه برای جمعیت هلال احمر هدف دارد که شامل دستیابی به جامعه ایمن، آماده و تاب آور است و راهکار دارد که استفاده از ظرفیت سرمایه اجتماعی هلال احمر است و اولویت آن هم پیشگیری است؛ منابع مالی آن هم دیده شده است. یعنی در برنامه ششم توسعه با یک تغییر نگاه ادبیات برنامه پنجم توسعه که فقط امداد و نجات و آموزش همگانی امداد بود تبدیل شده است به یک نگاه آمادگی و پیشگیری.
جمال‌الدینی ادامه داد: بخش دیگر اقدام ما گرفتن مصوبه جدید دولت در خصوص اصول مدیریت بحران در کلان شهرها است. وظیفه ای که در بند 11 این مصوبه مطرح شده تهیه برنامه جامع آموزش همگانی است که بر عهده هلال احمر قرار گرفته و سازمان مدیریت بحران به عنوان دستگاه همکاری هلال احمر در نظر گرفته شده است. همینکه ادبیات داخلی در حال تبدیل به ادبیات آموزشی است و کسی که خود متولی کار است توانسته تغییر ادبیات را در بدنه جمعیت ایجاد کند کار بزرگی صورت گرفته است. از سوی دیگر نقش اعتبارات در آموزش در حال پر رنگ شدن است یعنی اعتبارات آموزش همگانی در جمعیت در طول دو سال نزدیک به 5 برابر شده است و اکنون جایگاه دوم را بعد از امداد و نجات در دریافت اعتبارات دارد و وقتی می گوییم آموزش همگانی در حقیقت به نوعی پیشگیری را مطرح می کنیم و آموزش می دهیم.
آموزش مردم تنها 25 تا 30 درصد چرخه پیشگیری است که باید محقق شود
مسئول اجرای طرح خادم این مسئله را هم تشریح کرد که تنها آموزش در پیشگیری از آسیب ها و بلایا کافی نیست و افزود: باید دقت کنیم که در کشور ما با توجه به آسیب‌پذیری شهرها در مقابل مخاطرات شایع، نقش آموزش بیشتر از 25 تا 30 درصد در چرخه پیشگیری نیست. یعنی نمی‌توان یکجایی را نوسازی، مقاوم‌سازی و ... نکرد و گفت که مردم با آموزش تغییر رفتار داشته باشند و آسیب بروز نکند. آموزش بخشی از پروسه آمادگی است و ما تلاش داریم آن 25 تا 30 درصد آمادگی که باید در نتیجه آموزش رخ دهد را محقق کنیم.
وی خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که بخشی از این چرخه آموزش، آشنا کردن و ارتقای دانش در خصوص حقوقشان در زمینه پیشگیری از حوادث و بلایا است. یعنی وقتی دانش مردم افزایش پیدا می‌کند حقشان را مطالبه می‌کنند که منجر می‌شود به اینکه نهادهای زیربط آمادگی سازه‌ای خود را ارتقا دهند. این آموزش فقط آموزش یک دانش یا مهارت برای یک اقدام نیست بلکه بخشی از چرخه پیشگیری است. آموزش درصدی از پیشگیری است و این درصد در کشورهای مختلف متفاوت و متناسب با آسیب‌پذیری هر کشور تعیین می شود. اما در کشور ما می‌توان گفت آموزش 25 تا 30 درصد در چرخه پیشگیری نقش ایفا می‌کند.
جمال‌الدینی گفت: وقتی خانه‌ای مقاوم ساخته نشده باشد، سیستم اطفاع حریقی وجود نداشته باشد، پله های اضطراری درست تعبیه نشده باشد و ... به صرف آموزش مردم مشکل رفع نمی شود. در این طرح به مردم آموزش می دهیم که خطر را بشناسند و پیشگیری از خطر را از مسئولان مربوط به هر بخش مطالبه کنند، مثلاً ببینند آیا خانه آنها در معرض سیل ساخته شده است یا خیر.
مردم می‌آموزند حقشان را برای پیشگیری بخواهند
وی در پاسخ به این سؤال که آیا به راستی بعد از اجرای طرح خادم مردم مطالبه‌گری از حق خودشان را برای پیشگیری از آسیب ها و بلایا خواهند آموخت؟ گفت: بله حتماً. یکی از ملاک‌های ارزیابی برنامه‌های آموزش همگانی ما نگاه مدافعه‌گری و مطالبه‌گری است. تا ببینیم پس از اجرای طرح چه میزان قانون و دستورالعمل در راستای ایمنی مردم توسعه پیدا کرده است و چه میزان از مواردی که مربوط به ایمنی است با نگاه اغماض و چشم‌پوشی نگاه شده است. پس هدف یک برنامه جامع آموزش همگانی اساسی تغییر رفتار است اما تغییر رفتاری که منجر به اصلاح ساختار شود. اینکه گفته می‌شود در آموزش همگانی موفق نبودیم به این دلیل است که مدافعه‌گری ما و بستر قانونی این مسئله هم درست نبوده است. ما کارگروه آموزش همگانی مدیریت بحران را با امداد و نجات هلال احمر ادغام کردیم و اگر مطالبه‌گری وجود داشت اجازه نمی‌داد چنین اقدامی رخ دهد.
چه کسی بر ارائه آموزش های درست کمک های اولیه به مردم، نظارت می کند؟
سخنگوی جمعیت هلال احمر با انتقاد از اینکه نهادهای مختلفی به امر آموزش کمک‌های اولیه در کشور مشغول هستند، گفت: سؤال مردم این است که اعتباربخشی و نظارت بر این کلاس‌ها با چه کسی است و چطور باید به این کلاس‌ها اطمینان کرد که آموزش دریافتی آموزش صحیحی است. آموزش ناصحیح بدتر از آموزش نگرفتن است بر این همه کلاس‌های متنوع چه کسی نظارت می‌کند؟ البته هلال احمر برای بهبود قانون کسب و کار و اینکه مانعی برای فعالیت سایر نهادها ایجاد نکند بعد نظارتی خود را در تصویب شرکت‌ها حذف کرد. یعنی اگر شرکتی می‌خواهد برای آموزش همگانی ایجاد شود نیازی به مجوز هلال احمر ندارد و هنگام فعالیت هم مجوز نمی‌خواهد و هر کسی می‌تواند چنین آموزش‌هایی را برگزار کند و اکنون بسیاری از نهادها از شرکت‌های خصوصی گرفته تا نهادهای دولتی و آموزشی به این کار مشغول هستند.
وی تصریح کرد: هدف ما تصدی گری در بخش آموزش های همگانی نیست بلکه منظور ما این است که هلال احمر باید استاندار‌ها را در این خصوص ارائه و به کلاس‌ها اعتبار بخشی کند. محتوای علمی استاندارد و به روز باید به مردم آموزش داده شود، مربی که آموزش می‌دهد باید صلاحیت‌های لازم را داشته باشد، زیرساختی که آموزش گیرنده در آن آموزش‌ها را می‌بیند باید حداقل امکانات را داشته باشد و فردی که آموزش می‌گیرد در نهایت باید مشاهده کنیم که آیا توانمند شده و توانایی اجرا دارد یا خیر چرا که موضوع صرف دریافت یک گواهی نباشد؛ که البته با وزارت اقتصاد برای تحقق مسئله نظارت هلال احمر مکاتبه کرده‌ایم.
بازار 10 هزار میلیارد تومانی حوادث طبیعی در کشور/ وارد این بازار شوید
جمال‌الدینی اعلام کرد: 10هزار میلیارد تومان بازار حوادث طبیعی در کشور است که بخش خصوصی، NGO ها، جوانان و ... می توانند وارد این بازار شوند. فعلاً کسی در این بازار نیست و خلا‌ئی در این حوزه وجود دارد. هم تهیه تجهیزات آن انحصاری است و هم در حوزه آموزش آن باید افراد مختلف حضور داشته باشند و مردم هم این خدمات را می‌خواهند. نیاز به حضور بخش خصوصی در حوزه تولید تجهیزات و محتواهای متنوع برای گروه‌های هدف متنوع داریم. مثلاً برای یک خانم خانه‌دار، برای یک مغازه‌دار، برای یک دانشجو و ... برنامه آموزشی متناسب با آنها برای کمک های اولیه، امداد و نجات و ... نداریم.
وی افزود: بخش خصوصی و سایر نهادها هر کدام می تواند در خانه به افراد آموزش دهند، کتاب تولید کنند، برنامه آموزشی بسازند و ... و هلال احمر هم بر استانداردهای این آموزش‌ها نظارت کرده آنها را رتبه‌بندی و برای فعالیت این مجموعه‌ها شاخص تعریف می کند. البته باید بسیار مراقب باشیم و اول دقیقاً مشخص کنیم که چه می خواهیم و این خواسته را به صورت درست به بخش خصوصی منتقل کنیم و در نهایت محصول درست تحویل بگیریم. اول باید این مارکت را نشان دهیم و برای حضور علاقه ایجاد کنیم. ما نمی‌توانیم به نوآوری جهت‌دهی کنیم و بگوییم فقط در مسیر استارتاپ یا کرسی آزاداندیشی، یا در بستر قانونی و ... باید کار صورت گیرد. ما اعلام می کنیم چنین بازار بزرگی برای کار وجود دارد تا محصولات مربوط به آمادگی برای مقابله با بحران‌ها تولید شود.
جمال الدینی با خاطرنشان کردن این مسئله که ضریب خطر در کشور ما از 10، هشت است و میزان آمادگی ما 9.3 از 100 است، گفت: باید شاخص صحیح آموزش به مردم ارائه شود تا مردم اموزش های غلط یا ناکافی دریافت نکنند. البته موضوع فقط مردمی نیستند که می خواهند از خود در برابر حوادث مراقبت کنند، ما در کشور گروه هایی را داریم که زلزله و مرگ در اثر آن نه دغدغه بلکه راه حل آنها برای خلاص شدن است. ما باید در چنین محل هایی هم مداخله کنیم یعنی آموزش پیشگیری موضوعی تک بعدی نیست.
فقر آسیب پذیری را زیاد می کند
در ادامه جمال الدینی خود به نقد نظر خود در خصوص ارائه خدمت به گروه های آسیب دیده اجتماعی و حاشیه نشین ها پرداخت گفت: ممکن است کسی مطرح کند که گروه های آسیب پذیر از لحاظ سازه ای کمتر در بحران هستند چون سازه آنها سبک است اما نکته این است که فقر آسیب پذیری را زیاد می کند چون ممکن است در زمان حادثه مشکلی برای این گروه پیش نیاید ولی بعد از حادثه دچار مشکلات بهداشتی، پناه گیری، خانوادگی و ... بیشتر می شوند.
آموزش مقابله با زلزله در خرمشهر و آبادان که در معرض زلزله نیستند!
وی در پاسخ به این سؤال که به طور دقیق در طرح خادم کدام گروه ها هدف آموزش هستند؟ به تشریح آسیب هایی که تاکنون در آموزش داشته ایم پرداخت و گفت: اکنون در حال ایجاد دغدغه هستیم. تعاریف ما تعارف مشخصی نبودند، رصد مشخصی هم نداشتیم، وضعیت مناسبی هم نبوده. نمی گویم منابع مالی ما کم بوده اگر کل منابع مالی آموزش همگانی را در نظر بگیریم به نظر عدد کمی نیست. شاخص، ارزیابی، رصد و همگرایی مهم است که تاکنون نداشته ایم. نقشه آسیب پذیری، تکالیف قانونی و ... هم نداریم و همه این ها جزو مشکلات ما است. مثلاً در خرمشهر و آبادان آموزش مقابله با زلزله ارائه کرده ایم. یعنی دو شهری که در معرض زلزله نیستند اما در این شهرها آموزش کاهش آسیب در برابر ریزگردها را نداده ایم. همین است که می گوییم باید نقشه آموزش همگانی داشته باشیم. ما در شروع کار هستیم و هر چه پیش تر می رویم با ابعاد جدیدتری از این مسئله مواجه می شویم.
ادبیات اصلاح شد، شاخص ها تعیین شد
سخنگوی هلال احمر از اصلاح ادبیات و حتی شعارهای هلال احمر خبر داد و گفت: بخشی از نقش هلال احمر اجرایی، بخشی مدافعه گری و بخشی حمایتی است. قسمتی که اجرایی بود را ریل گذاری کردیم که بر اساس آن دیدیم ادبیات و جملاتی که ما استفاده کرده ایم در چشم انداز کشور قرار نمی گیرد. مثلاً این شعار مطرح شد که «هر خانواده یک امدادگر» با توجه به پولی که داریم و وضعیت و توان موجود بیش از 100 سال طول می کشد که (اگر همه علاقه مند باشند) از هر خانواده یک نفر امدادگر را تربیت کنیم. اگر حتی بودجه آموزش هلال احمر چندین برابر هم شود باز هم توان آموزش حداکثر یک میلیون نفر وجود دارد و توان 25 میلیون خانوار ایرانی را نداریم. ما ادبیات را درست کردیم. مسئله دوم این بود که مبنای شاخصه آمادگی ما چه مقدار است و میزان مطلوب آن کجاست؟ پس از مطالعات به این نتیجه رسیدیم که تمامی شاخص ها بخشی دانشی و بخشی مهارتی است و به شاخص وزارت بهداشت با عنوان شاخص آمادگی خانوار اعتماد کریم که15 شاخص است که بخشی دانشی و بخشی مهارتی است.
خانواده به عنوان گروه هدف انتخاب شد
وی اضافه کرد: نکته بعدی در اجرای طرح خادم این بود که باید اجتماعات خاصی را انتخاب کنیم. بر اساس مطالعات صلیب سرخ و مطالعات کشورمان اولویت را اجتماع خانواده قرار دادیم. الگوی آموزش را نیز بنا به دلیل عدم موفقیت سایر الگوها در دو دهه گذشته الگوی رودر رو و چهره به چهره انتخاب کردیم.
معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر در پاسخ به این سؤال که بسیاری از کشورها توانسته اند طی چند سال شاخص آمادگی خود در برابر بلایا را بالا ببرند، در ایران چند سال طول خواهد کشید که این شاخص افزایش یابد؟ گفت: اگر این مسئله دغدغه همه ما بشود، همه بنشینیم و حاضر باشیم با هم همکاری کنیم، اساس نامه را ببینیم و نقش ها و وظایفمان را بررسی کنیم، نقشه طراحی کنیم، منیت‌ها را بشکنیم و به ما تبدیل شویم امکان پذیر است اما اگر قرار باشد جزیره ای حرکت کنیم و اعتقاد داشته باشیم من بلدم و بقیه بلد نیستند و دغدغه مردم هم نباشد امکان پذیر نیست.
وی ادامه داد: در طرح خادم داوطلبان هلال احمر به درب منازل مردم مراجعه می کنند 12 بار، هر ماه یک بار و 15 شاخص را به مردم آموزش می دهند که هر آموزش 5 تا 10 دقیقه زمان لازم دارد و در این مدت به مردم حق و حقوقشان را می گویند؛ یکی از شاخص ها وجود فرد آموزش دیده کمک های اولیه در منزل است .آن فرد در یک خانواده یا وجود دارد یا ندارد اگر ندارد به شعبه های هلال احمر معرفی می شوند تا دوره های آموزش های کمک های اولیه را دریافت کنند. یکی از شاخص های داشتن کیف اضطرار در خانه است که به هر خانواده گفته می شود که داخل کیف اضطرار چه چیزهایی وجود دارد. (فقط کمک های اولیه نیست) رادیو، غذا، اسناد و ... است. یا پناه گیری ساده به مردم آموزش داده می شود.
جمال الدینی یادآوری کرد: در زلزله ورزقان بیش از 60 درصد مردم در هنگام زلزله به معابر عمومی رفته بودند که باعث سد معبر شد و فقط 11 درصد مردم پناه گیری انجام دادند، در صورتی که بالای 70 درصد از همان مردم چیزهایی از پناهگیری می دانستند. اما اضطرار باعث حرکت و رفتار اشتباه آنها شده بود. البته نکته مهم در زمینه آموزش این است که تا زمانی که آموزش در جامعه ارزش اجتماعی نباشد به صورت گسترده مطرح نمی شود، از سوی دیگر تا زمانی که مردم کوتاه فکر می کنند پروژه 20 ساله آموزشی شکل نمی گیرد.
وی نکته مهم دیگر در ارائه اموزش به مردم را «تهدید خودکارآمدی» عنوان و اظهار کرد: اگر ترس بیش از حد به مردم داده شود، باعث بی توجهی و کتمان مردمی می شویم. باید در مردم ترس آگاهانه ایجاد کنیم به نحوی که بفهمند چرا می ترسند و این ترس را برطرف کنند با حرکت. بر اساس طرح خادم 250 هزار خانوار در کشور پایلوت شده‌اند چون جغرافیای استان ها متفاوت است پایلوت را کشوری در نظر گرفتیم. اکنون برخی استان ها در مرحله هشت قرار دارند. از دو هفته قبل هم پوشش 250 هزار خانوار دوم را به استان ها اعلام کردیم و هدف پوشش یک میلیون خانوار است و کم کم یافته هایی از پایلوت ها به دست می آوریم که بر اساس این یافته ها شیوه نظارت را تغییر داده ایم و در حال اعمال تغییرات در فرم ها هستیم و برخی بخش ها هم ادغام شده اند. به ازار هر 50 خانوار دو داوطلب در این طرح فعال هستند.
این مسئول طرح خادم در خصوص معایبی که تاکنون در اجرای این طرح با آن مواجه شده اند، گفت: یکی از نقاطی که باید تقویت شود، بین ایده ستاد و اجرا در برخی از استان ها انحراف وجود دارد که در حال درست کردن این انحراف هستیم. بخشی از این انحراف به دلیل مشکل آموزش و بخشی به دلیل عدم ارائه سیستم نظارت آنلاین است که در حال اصلاح هستیم و باید ابزارهای نظارتی را تقویت کنیم و بخشی هم خود آموزش است و مفاهیم را برای مردم باید مدام تکرار کنیم و بازآموزی هم داشته باشیم تا پیوستگی وجود داشته باشد. به هر حال این طرح قابل ارزیابی و قابل رصد است.
وی بار دیگر به نقد سخنان خود پرداخت و خود این سؤال را مطرح کرد که: «ممکن است بگویند مبنای اقتصادی این طرح چیست؟» و سپس تشریح کرد: ما 25 میلیون خانوار در کشور داریم که هزینه اجرای این طرح برای هر خانوار 100 هزار تومان است که در جمع می شود دو هزار و 500 میلیارد تومان هزینه اجرای این طرح در طی دوره پنج ساله. کشوری که ده هزار میلیارد ریال هزینه سالیانه در حوادث صرف می کند یک چهارم این هزینه با آموزش قابل کاهش است منوط به اینکه 500 تا 800 میلیارد هزینه کنیم تا یک تا چهار واحد کاهش هزینه داشته باشیم. اگر 5 سال این رقم را هزینه کنیم می توانیم عدد هزینه ها را کاهش دهیم.
طرح در حال اجرا است اما بودجه نداریم/ سایر بخش ها ورود کنند
جمال الدینی در پاسخ به این سؤال که آیا تامین طرح خارم در توان بودجه ای هلال احمر هست؟ گفت: خیر. چون هیچ جای قانون نوشته نشده متولی آموزش همگانی فقط هلال احمر است. این یک برنامه است که در حال پایلوت است این الگو را ما ارائه کرده ایم و همه نهادها، خیرین، بنگاه های اقتصادی و ... که دغدغه مردم را دارند می توانند به این طرح توجه کنند. اعتقاد داریم باید بخش خصوصی وارد اجرای این طرح شود و بخشی را نیز بیمه ها بر عهده بگیرند. بیمه ها فقط نباید در حوزه پاسخ، پاسخگو باشند، باید وارد حوزه آموزش هم شوند. باید خانه ای که آمادگی خود را بالا می برد و ریسک خطر را پایین می آورد، هزینه بیمه کمتری داشته باشد.
بخشی از مأموریت دانشگاه‌ها نجات جان مردم است
وی به وظایف دانشگاه‌ها در رفع مشکلات مردم هم اشاره کرد و گفت: دانشگاه ها هم بخشی از فعالیت های خود را باید بر روی مسئولیت‌های اجتماعی بگذارند. یعنی باید بررسی سیلاب، سامانه هشدار و ... را طراحی کنند وقتی از دانشگاه‌ها چنین کارهایی را می خواهیم، می‌گویند ما مأموریت های خودمان را داریم و اگر کسی می خواهد این کارها را انجام دهیم باید هزینه آن را پرداخت کند. بخشی از مأموریت دانشگاه ها نجات جان مردم است. مسئله مهم این است که گاهی دانش هست اضطراب مانع اجرا است، گاهی دانش نیست و افراد به روش های مختلف رفتار اشتباه نشان می دهد؛ افراد مختلف‌اند و نیاز به آموزش با روش های مختلف دارند و به همین دلیل آموزش همگانی یکی از پیچیده ترین مسائل است.
جمال الدینی نکته آخر سخنان خود را اینگونه بیان کرد: اگر از من سؤال شود آیا تضمین می دهید اجرای این طرح آمادگی خانوار را قطعاً در همه جا بالا ببرد؟ می گویم نه. چون آدم ها ماشین نیستند هزاران عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی ، امنیتی بر روی مشارکت مردم تأثیر دارد اما آنچه مهم است این است که ما مطالعات را درست انجام داده و بهترین الگوها را استفاده کنیم، نقد پذیر و انطاف پذیر باشیم تا خداوند هم کمک کند تا نتیجه خوب به دست بیاید.
ایران یکی از بلاخیزترین کشورهای جهان است، از 10 آسیب و بلای طبیعی، ایران مستعد بروز هشت بلا در اقصی نقاط کشور است و در حالی‌که همه می دانیم کشوری مانند ژاپن باقدرت برنامه ریزی، آموزش و زیرسازی تا چه حد توانسته آسیب های بلایای طبیعی مانند زلزله را کاهش دهد، ایران به هیچ وجه در پیشگیری از بلایا و آموزش مردم برای پیشگیری و کاهش آسیب موفق نبوده است. همیشه یکی از مطالبات خبرنگاران از مسئولان برنامه ریزی برای پیشگیری و آموزش مردم بوده و هست تا اینکه اجرای طرح خادم «خانواده آماده در مخاطرات» از سوی مسئولان هلال احمر کشور اعلام شد. طرحی که بر اساس آن خانواده‌های ایرانی در خصوص چگونگی مواجهه با بلایا و مطالبه گری حقوق خود که آموزش نیز بخشی از آن است آگاه می‌شوند.
اما آیا این طرح هم به سرنوشت بسیاری از طرح‌های اجرا شده و نشده در کشور دچار خواهد شد؟ یا اینکه بالاخره یک طرح پیشگیری و آموزش همگانی برای پیشگیری و کاهش آسیب در کشور ما موفق خواهد شد؟ همین پرسش موجب شد به سراغ سیدحمید جمال‌الدینی، معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر برویم. کسی که بیش از همه با این طرح و ابعاد آن آشنا است و بپرسیم که آیا بالاخره پیشگیری که تا این حد در اسلام به آن تأکید شده است به درستی قرار است در کشور اجرایی شود یا خیر؟
مصاحبه صورت گرفته تلاشی است برای بررسی ابعاد مختلف یک طرح که بر پیشگیری و آموزش همگانی مبتنی است و تلاش شده ابعاد آن به دقت مورد پرسش قرار گیرد. به این امید که زوایای پیدا و پنهان طرح مطرح و زمینه ای برای روشنگری در این حوزه ایجاد شود.
طی چند دهه گذشته در آموزش همگانی در حوزه پیشگیری موفق نبوده‌ایم
این یک واقعیت است که «طی چند دهه گذشته در آموزش همگانی در حوزه پیشگیری موفق نبوده ایم» اولین مطلبی است که سیدحمید جمال‌الدینی، معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر در ابتدای مصاحبه بیان کرد و گفت: برای سنجش موفقیت در پیشگیری شاخص‌هایی وجود دارد که یکی از این شاخص ها کاهش GDP (سرانه درآمد ملی) است که برای حوادث و بلایای طبیعی هزینه می‌شود. این عدد در کشور ما در دو دهه گذشته کاهش پیدا نکرده است. البته می‌توان عنوان کرد که تغییرات اقلیم هزینه های مقابله با بلایا را افزایش داده است و طبیعی است که هزینه ها هم کاهش پیدا نکرده باشد ولی از سوی دیگر میزان مرگ و میر ما نسبت به حوادث کاهش پیدا نکرده است. یعنی اگر میزان مرگ و میر کاهش پیدا کرده بود می‌توانستیم ادعا کنیم که افزایش هزینه در فاز پاسخ بیشتر اتفاق افتاده است اما اینگونه نشده است.
وی به عنوان مثال گفت: اینکه در کشور ما هنوز هم هنگام صاعقه افراد به ارتفاع می‌روند، هنگام سیل به سطح کف می روند، علی رغم اخطار هواشناسس هنگام سیل در تفرجگاه هایی قرار می گیرند که خطرناک است و در حوادث انسان ساخت هم اشتباهات مشابه انجام می دهند، نشان می دهد که مردم بلد نیستند چگونه در حوادث رفتار و از آسیب پیشگیری کنند.
جمال‌الدینی در ادامه به تشریح مشکلات قانونی مربوط به آموزش همگانی و اینکه چه کسی مسئول این آموزش ها است پرداخت و گفت: نهادهای مختلفی در کشور مسئول آموزش هستند اما باید برنامه جامعی وجود داشته باشد و هر کسی بر اساس آن برنامه جایگاه خود را بداند، هماهنگی صورت گیرد و یک نهاد هم مسئول رصد و پایش باشد. آموزش همگانی باید یک بار تعریف شود و نشان دهیم که آموزش همگانی فقط کمک های اولیه نیست.
محو بخش آموزش همگانی هلال احمر/ هیچ کس هم خبردار نشد
وی ادامه داد: تا دو سال پیش بستر قانونی مشخصی که وجود داشت این بود که علی رغم ایجاد کارگروه آموزش همگانی در سازمان مدیریت بحران در برهه‌ای از زمان این کارگروه و سازمان امداد و نجات هلال احمر ادغام شدند و آموزش همگانی تحت عنوان امداد و نجات محور فعالیت شد و کم کم بخش آموزش همگانی هلال احمر محو شد و علی رغم مکاتبه ای که برای احیای کارگروه آموزش همگانی داشتیم، به خاطر اینکه قانون مدیریت بحران به پایان رسیده بود به ما گفتند در قانون جدید بازبینی انجام می شود. یعنی علی رغم اینکه در حوزه آموزش همگانی فعالیت های ما ثمر بخش نبوده متناظر با آن نه تنها زیرساخت های قانونی در این حوزه را توسعه ندادیم بلکه محدودتر هم کردیم.
معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر از وجود چند صدایی و عدم هماهنگی برای آموزش همگانی به دلیل این ادغام سخن گفت و با تأکید بر اینکه چند صدایی در آموزش همگانی باید کاهش پیدا کند چرا که بسیاری از نهادها به آموزش مردم اقدام می کنند اما هیچ نظارت و استانداردی در این خصوص اعمال نمی شود، گفت: ما قبول داریم آموزش همگانی موفق است که عین یک هایپر مارکت محصولات متنوع برای افراد متفاوت داشته باشد. هنر این است که همه افراد به این هایپر مارکت آورده شوند و این نیاز برای آنها به وجود بیاید که از محصولات استفاده کنند. اینکه گفته می شود تک صدایی یا هم صدایی منظور همصدایی برای بررسی، نظارت و ارزیابی شاخص ها است و این به معنای در نظر نگرفتن نیازها و اجتماعات مختلف نیست.
اولین گام تغییر ادبیات و نگاه برنامه ششم توسعه/ دستیابی به جامعه ایمن، آماده و تاب آور
وی به تشریح اقداماتی که هلال احمر برای اجرای طرح خادم انجام داده است، پرداخت و گفت: بخشی از کار هلال احمر در بستر قانونی در برنامه توسعه ششم انجام شد. برنامه ششم توسعه برای جمعیت هلال احمر هدف دارد که شامل دستیابی به جامعه ایمن، آماده و تاب آور است و راهکار دارد که استفاده از ظرفیت سرمایه اجتماعی هلال احمر است و اولویت آن هم پیشگیری است؛ منابع مالی آن هم دیده شده است. یعنی در برنامه ششم توسعه با یک تغییر نگاه ادبیات برنامه پنجم توسعه که فقط امداد و نجات و آموزش همگانی امداد بود تبدیل شده است به یک نگاه آمادگی و پیشگیری.
جمال‌الدینی ادامه داد: بخش دیگر اقدام ما گرفتن مصوبه جدید دولت در خصوص اصول مدیریت بحران در کلان شهرها است. وظیفه ای که در بند 11 این مصوبه مطرح شده تهیه برنامه جامع آموزش همگانی است که بر عهده هلال احمر قرار گرفته و سازمان مدیریت بحران به عنوان دستگاه همکاری هلال احمر در نظر گرفته شده است. همینکه ادبیات داخلی در حال تبدیل به ادبیات آموزشی است و کسی که خود متولی کار است توانسته تغییر ادبیات را در بدنه جمعیت ایجاد کند کار بزرگی صورت گرفته است. از سوی دیگر نقش اعتبارات در آموزش در حال پر رنگ شدن است یعنی اعتبارات آموزش همگانی در جمعیت در طول دو سال نزدیک به 5 برابر شده است و اکنون جایگاه دوم را بعد از امداد و نجات در دریافت اعتبارات دارد و وقتی می گوییم آموزش همگانی در حقیقت به نوعی پیشگیری را مطرح می کنیم و آموزش می دهیم.
آموزش مردم تنها 25 تا 30 درصد چرخه پیشگیری است که باید محقق شود
مسئول اجرای طرح خادم این مسئله را هم تشریح کرد که تنها آموزش در پیشگیری از آسیب ها و بلایا کافی نیست و افزود: باید دقت کنیم که در کشور ما با توجه به آسیب‌پذیری شهرها در مقابل مخاطرات شایع، نقش آموزش بیشتر از 25 تا 30 درصد در چرخه پیشگیری نیست. یعنی نمی‌توان یکجایی را نوسازی، مقاوم‌سازی و ... نکرد و گفت که مردم با آموزش تغییر رفتار داشته باشند و آسیب بروز نکند. آموزش بخشی از پروسه آمادگی است و ما تلاش داریم آن 25 تا 30 درصد آمادگی که باید در نتیجه آموزش رخ دهد را محقق کنیم.
وی خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که بخشی از این چرخه آموزش، آشنا کردن و ارتقای دانش در خصوص حقوقشان در زمینه پیشگیری از حوادث و بلایا است. یعنی وقتی دانش مردم افزایش پیدا می‌کند حقشان را مطالبه می‌کنند که منجر می‌شود به اینکه نهادهای زیربط آمادگی سازه‌ای خود را ارتقا دهند. این آموزش فقط آموزش یک دانش یا مهارت برای یک اقدام نیست بلکه بخشی از چرخه پیشگیری است. آموزش درصدی از پیشگیری است و این درصد در کشورهای مختلف متفاوت و متناسب با آسیب‌پذیری هر کشور تعیین می شود. اما در کشور ما می‌توان گفت آموزش 25 تا 30 درصد در چرخه پیشگیری نقش ایفا می‌کند.
جمال‌الدینی گفت: وقتی خانه‌ای مقاوم ساخته نشده باشد، سیستم اطفاع حریقی وجود نداشته باشد، پله های اضطراری درست تعبیه نشده باشد و ... به صرف آموزش مردم مشکل رفع نمی شود. در این طرح به مردم آموزش می دهیم که خطر را بشناسند و پیشگیری از خطر را از مسئولان مربوط به هر بخش مطالبه کنند، مثلاً ببینند آیا خانه آنها در معرض سیل ساخته شده است یا خیر.
مردم می‌آموزند حقشان را برای پیشگیری بخواهند
وی در پاسخ به این سؤال که آیا به راستی بعد از اجرای طرح خادم مردم مطالبه‌گری از حق خودشان را برای پیشگیری از آسیب ها و بلایا خواهند آموخت؟ گفت: بله حتماً. یکی از ملاک‌های ارزیابی برنامه‌های آموزش همگانی ما نگاه مدافعه‌گری و مطالبه‌گری است. تا ببینیم پس از اجرای طرح چه میزان قانون و دستورالعمل در راستای ایمنی مردم توسعه پیدا کرده است و چه میزان از مواردی که مربوط به ایمنی است با نگاه اغماض و چشم‌پوشی نگاه شده است. پس هدف یک برنامه جامع آموزش همگانی اساسی تغییر رفتار است اما تغییر رفتاری که منجر به اصلاح ساختار شود. اینکه گفته می‌شود در آموزش همگانی موفق نبودیم به این دلیل است که مدافعه‌گری ما و بستر قانونی این مسئله هم درست نبوده است. ما کارگروه آموزش همگانی مدیریت بحران را با امداد و نجات هلال احمر ادغام کردیم و اگر مطالبه‌گری وجود داشت اجازه نمی‌داد چنین اقدامی رخ دهد.
چه کسی بر ارائه آموزش های درست کمک های اولیه به مردم، نظارت می کند؟
سخنگوی جمعیت هلال احمر با انتقاد از اینکه نهادهای مختلفی به امر آموزش کمک‌های اولیه در کشور مشغول هستند، گفت: سؤال مردم این است که اعتباربخشی و نظارت بر این کلاس‌ها با چه کسی است و چطور باید به این کلاس‌ها اطمینان کرد که آموزش دریافتی آموزش صحیحی است. آموزش ناصحیح بدتر از آموزش نگرفتن است بر این همه کلاس‌های متنوع چه کسی نظارت می‌کند؟ البته هلال احمر برای بهبود قانون کسب و کار و اینکه مانعی برای فعالیت سایر نهادها ایجاد نکند بعد نظارتی خود را در تصویب شرکت‌ها حذف کرد. یعنی اگر شرکتی می‌خواهد برای آموزش همگانی ایجاد شود نیازی به مجوز هلال احمر ندارد و هنگام فعالیت هم مجوز نمی‌خواهد و هر کسی می‌تواند چنین آموزش‌هایی را برگزار کند و اکنون بسیاری از نهادها از شرکت‌های خصوصی گرفته تا نهادهای دولتی و آموزشی به این کار مشغول هستند.
وی تصریح کرد: هدف ما تصدی گری در بخش آموزش های همگانی نیست بلکه منظور ما این است که هلال احمر باید استاندار‌ها را در این خصوص ارائه و به کلاس‌ها اعتبار بخشی کند. محتوای علمی استاندارد و به روز باید به مردم آموزش داده شود، مربی که آموزش می‌دهد باید صلاحیت‌های لازم را داشته باشد، زیرساختی که آموزش گیرنده در آن آموزش‌ها را می‌بیند باید حداقل امکانات را داشته باشد و فردی که آموزش می‌گیرد در نهایت باید مشاهده کنیم که آیا توانمند شده و توانایی اجرا دارد یا خیر چرا که موضوع صرف دریافت یک گواهی نباشد؛ که البته با وزارت اقتصاد برای تحقق مسئله نظارت هلال احمر مکاتبه کرده‌ایم.
بازار 10 هزار میلیارد تومانی حوادث طبیعی در کشور/ وارد این بازار شوید
جمال‌الدینی اعلام کرد: 10هزار میلیارد تومان بازار حوادث طبیعی در کشور است که بخش خصوصی، NGO ها، جوانان و ... می توانند وارد این بازار شوند. فعلاً کسی در این بازار نیست و خلا‌ئی در این حوزه وجود دارد. هم تهیه تجهیزات آن انحصاری است و هم در حوزه آموزش آن باید افراد مختلف حضور داشته باشند و مردم هم این خدمات را می‌خواهند. نیاز به حضور بخش خصوصی در حوزه تولید تجهیزات و محتواهای متنوع برای گروه‌های هدف متنوع داریم. مثلاً برای یک خانم خانه‌دار، برای یک مغازه‌دار، برای یک دانشجو و ... برنامه آموزشی متناسب با آنها برای کمک های اولیه، امداد و نجات و ... نداریم.
وی افزود: بخش خصوصی و سایر نهادها هر کدام می تواند در خانه به افراد آموزش دهند، کتاب تولید کنند، برنامه آموزشی بسازند و ... و هلال احمر هم بر استانداردهای این آموزش‌ها نظارت کرده آنها را رتبه‌بندی و برای فعالیت این مجموعه‌ها شاخص تعریف می کند. البته باید بسیار مراقب باشیم و اول دقیقاً مشخص کنیم که چه می خواهیم و این خواسته را به صورت درست به بخش خصوصی منتقل کنیم و در نهایت محصول درست تحویل بگیریم. اول باید این مارکت را نشان دهیم و برای حضور علاقه ایجاد کنیم. ما نمی‌توانیم به نوآوری جهت‌دهی کنیم و بگوییم فقط در مسیر استارتاپ یا کرسی آزاداندیشی، یا در بستر قانونی و ... باید کار صورت گیرد. ما اعلام می کنیم چنین بازار بزرگی برای کار وجود دارد تا محصولات مربوط به آمادگی برای مقابله با بحران‌ها تولید شود.
جمال الدینی با خاطرنشان کردن این مسئله که ضریب خطر در کشور ما از 10، هشت است و میزان آمادگی ما 9.3 از 100 است، گفت: باید شاخص صحیح آموزش به مردم ارائه شود تا مردم اموزش های غلط یا ناکافی دریافت نکنند. البته موضوع فقط مردمی نیستند که می خواهند از خود در برابر حوادث مراقبت کنند، ما در کشور گروه هایی را داریم که زلزله و مرگ در اثر آن نه دغدغه بلکه راه حل آنها برای خلاص شدن است. ما باید در چنین محل هایی هم مداخله کنیم یعنی آموزش پیشگیری موضوعی تک بعدی نیست.
فقر آسیب پذیری را زیاد می کند
در ادامه جمال الدینی خود به نقد نظر خود در خصوص ارائه خدمت به گروه های آسیب دیده اجتماعی و حاشیه نشین ها پرداخت گفت: ممکن است کسی مطرح کند که گروه های آسیب پذیر از لحاظ سازه ای کمتر در بحران هستند چون سازه آنها سبک است اما نکته این است که فقر آسیب پذیری را زیاد می کند چون ممکن است در زمان حادثه مشکلی برای این گروه پیش نیاید ولی بعد از حادثه دچار مشکلات بهداشتی، پناه گیری، خانوادگی و ... بیشتر می شوند.
آموزش مقابله با زلزله در خرمشهر و آبادان که در معرض زلزله نیستند!
وی در پاسخ به این سؤال که به طور دقیق در طرح خادم کدام گروه ها هدف آموزش هستند؟ به تشریح آسیب هایی که تاکنون در آموزش داشته ایم پرداخت و گفت: اکنون در حال ایجاد دغدغه هستیم. تعاریف ما تعارف مشخصی نبودند، رصد مشخصی هم نداشتیم، وضعیت مناسبی هم نبوده. نمی گویم منابع مالی ما کم بوده اگر کل منابع مالی آموزش همگانی را در نظر بگیریم به نظر عدد کمی نیست. شاخص، ارزیابی، رصد و همگرایی مهم است که تاکنون نداشته ایم. نقشه آسیب پذیری، تکالیف قانونی و ... هم نداریم و همه این ها جزو مشکلات ما است. مثلاً در خرمشهر و آبادان آموزش مقابله با زلزله ارائه کرده ایم. یعنی دو شهری که در معرض زلزله نیستند اما در این شهرها آموزش کاهش آسیب در برابر ریزگردها را نداده ایم. همین است که می گوییم باید نقشه آموزش همگانی داشته باشیم. ما در شروع کار هستیم و هر چه پیش تر می رویم با ابعاد جدیدتری از این مسئله مواجه می شویم.
ادبیات اصلاح شد، شاخص ها تعیین شد
سخنگوی هلال احمر از اصلاح ادبیات و حتی شعارهای هلال احمر خبر داد و گفت: بخشی از نقش هلال احمر اجرایی، بخشی مدافعه گری و بخشی حمایتی است. قسمتی که اجرایی بود را ریل گذاری کردیم که بر اساس آن دیدیم ادبیات و جملاتی که ما استفاده کرده ایم در چشم انداز کشور قرار نمی گیرد. مثلاً این شعار مطرح شد که «هر خانواده یک امدادگر» با توجه به پولی که داریم و وضعیت و توان موجود بیش از 100 سال طول می کشد که (اگر همه علاقه مند باشند) از هر خانواده یک نفر امدادگر را تربیت کنیم. اگر حتی بودجه آموزش هلال احمر چندین برابر هم شود باز هم توان آموزش حداکثر یک میلیون نفر وجود دارد و توان 25 میلیون خانوار ایرانی را نداریم. ما ادبیات را درست کردیم. مسئله دوم این بود که مبنای شاخصه آمادگی ما چه مقدار است و میزان مطلوب آن کجاست؟ پس از مطالعات به این نتیجه رسیدیم که تمامی شاخص ها بخشی دانشی و بخشی مهارتی است و به شاخص وزارت بهداشت با عنوان شاخص آمادگی خانوار اعتماد کریم که15 شاخص است که بخشی دانشی و بخشی مهارتی است.
خانواده به عنوان گروه هدف انتخاب شد
وی اضافه کرد: نکته بعدی در اجرای طرح خادم این بود که باید اجتماعات خاصی را انتخاب کنیم. بر اساس مطالعات صلیب سرخ و مطالعات کشورمان اولویت را اجتماع خانواده قرار دادیم. الگوی آموزش را نیز بنا به دلیل عدم موفقیت سایر الگوها در دو دهه گذشته الگوی رودر رو و چهره به چهره انتخاب کردیم.
معاون آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر در پاسخ به این سؤال که بسیاری از کشورها توانسته اند طی چند سال شاخص آمادگی خود در برابر بلایا را بالا ببرند، در ایران چند سال طول خواهد کشید که این شاخص افزایش یابد؟ گفت: اگر این مسئله دغدغه همه ما بشود، همه بنشینیم و حاضر باشیم با هم همکاری کنیم، اساس نامه را ببینیم و نقش ها و وظایفمان را بررسی کنیم، نقشه طراحی کنیم، منیت‌ها را بشکنیم و به ما تبدیل شویم امکان پذیر است اما اگر قرار باشد جزیره ای حرکت کنیم و اعتقاد داشته باشیم من بلدم و بقیه بلد نیستند و دغدغه مردم هم نباشد امکان پذیر نیست.
وی ادامه داد: در طرح خادم داوطلبان هلال احمر به درب منازل مردم مراجعه می کنند 12 بار، هر ماه یک بار و 15 شاخص را به مردم آموزش می دهند که هر آموزش 5 تا 10 دقیقه زمان لازم دارد و در این مدت به مردم حق و حقوقشان را می گویند؛ یکی از شاخص ها وجود فرد آموزش دیده کمک های اولیه در منزل است .آن فرد در یک خانواده یا وجود دارد یا ندارد اگر ندارد به شعبه های هلال احمر معرفی می شوند تا دوره های آموزش های کمک های اولیه را دریافت کنند. یکی از شاخص های داشتن کیف اضطرار در خانه است که به هر خانواده گفته می شود که داخل کیف اضطرار چه چیزهایی وجود دارد. (فقط کمک های اولیه نیست) رادیو، غذا، اسناد و ... است. یا پناه گیری ساده به مردم آموزش داده می شود.
جمال الدینی یادآوری کرد: در زلزله ورزقان بیش از 60 درصد مردم در هنگام زلزله به معابر عمومی رفته بودند که باعث سد معبر شد و فقط 11 درصد مردم پناه گیری انجام دادند، در صورتی که بالای 70 درصد از همان مردم چیزهایی از پناهگیری می دانستند. اما اضطرار باعث حرکت و رفتار اشتباه آنها شده بود. البته نکته مهم در زمینه آموزش این است که تا زمانی که آموزش در جامعه ارزش اجتماعی نباشد به صورت گسترده مطرح نمی شود، از سوی دیگر تا زمانی که مردم کوتاه فکر می کنند پروژه 20 ساله آموزشی شکل نمی گیرد.
وی نکته مهم دیگر در ارائه اموزش به مردم را «تهدید خودکارآمدی» عنوان و اظهار کرد: اگر ترس بیش از حد به مردم داده شود، باعث بی توجهی و کتمان مردمی می شویم. باید در مردم ترس آگاهانه ایجاد کنیم به نحوی که بفهمند چرا می ترسند و این ترس را برطرف کنند با حرکت. بر اساس طرح خادم 250 هزار خانوار در کشور پایلوت شده‌اند چون جغرافیای استان ها متفاوت است پایلوت را کشوری در نظر گرفتیم. اکنون برخی استان ها در مرحله هشت قرار دارند. از دو هفته قبل هم پوشش 250 هزار خانوار دوم را به استان ها اعلام کردیم و هدف پوشش یک میلیون خانوار است و کم کم یافته هایی از پایلوت ها به دست می آوریم که بر اساس این یافته ها شیوه نظارت را تغییر داده ایم و در حال اعمال تغییرات در فرم ها هستیم و برخی بخش ها هم ادغام شده اند. به ازار هر 50 خانوار دو داوطلب در این طرح فعال هستند.
این مسئول طرح خادم در خصوص معایبی که تاکنون در اجرای این طرح با آن مواجه شده اند، گفت: یکی از نقاطی که باید تقویت شود، بین ایده ستاد و اجرا در برخی از استان ها انحراف وجود دارد که در حال درست کردن این انحراف هستیم. بخشی از این انحراف به دلیل مشکل آموزش و بخشی به دلیل عدم ارائه سیستم نظارت آنلاین است که در حال اصلاح هستیم و باید ابزارهای نظارتی را تقویت کنیم و بخشی هم خود آموزش است و مفاهیم را برای مردم باید مدام تکرار کنیم و بازآموزی هم داشته باشیم تا پیوستگی وجود داشته باشد. به هر حال این طرح قابل ارزیابی و قابل رصد است.
وی بار دیگر به نقد سخنان خود پرداخت و خود این سؤال را مطرح کرد که: «ممکن است بگویند مبنای اقتصادی این طرح چیست؟» و سپس تشریح کرد: ما 25 میلیون خانوار در کشور داریم که هزینه اجرای این طرح برای هر خانوار 100 هزار تومان است که در جمع می شود دو هزار و 500 میلیارد تومان هزینه اجرای این طرح در طی دوره پنج ساله. کشوری که ده هزار میلیارد ریال هزینه سالیانه در حوادث صرف می کند یک چهارم این هزینه با آموزش قابل کاهش است منوط به اینکه 500 تا 800 میلیارد هزینه کنیم تا یک تا چهار واحد کاهش هزینه داشته باشیم. اگر 5 سال این رقم را هزینه کنیم می توانیم عدد هزینه ها را کاهش دهیم.
طرح در حال اجرا است اما بودجه نداریم/ سایر بخش ها ورود کنند
جمال الدینی در پاسخ به این سؤال که آیا تامین طرح خارم در توان بودجه ای هلال احمر هست؟ گفت: خیر. چون هیچ جای قانون نوشته نشده متولی آموزش همگانی فقط هلال احمر است. این یک برنامه است که در حال پایلوت است این الگو را ما ارائه کرده ایم و همه نهادها، خیرین، بنگاه های اقتصادی و ... که دغدغه مردم را دارند می توانند به این طرح توجه کنند. اعتقاد داریم باید بخش خصوصی وارد اجرای این طرح شود و بخشی را نیز بیمه ها بر عهده بگیرند. بیمه ها فقط نباید در حوزه پاسخ، پاسخگو باشند، باید وارد حوزه آموزش هم شوند. باید خانه ای که آمادگی خود را بالا می برد و ریسک خطر را پایین می آورد، هزینه بیمه کمتری داشته باشد.
بخشی از مأموریت دانشگاه‌ها نجات جان مردم است
وی به وظایف دانشگاه‌ها در رفع مشکلات مردم هم اشاره کرد و گفت: دانشگاه ها هم بخشی از فعالیت های خود را باید بر روی مسئولیت‌های اجتماعی بگذارند. یعنی باید بررسی سیلاب، سامانه هشدار و ... را طراحی کنند وقتی از دانشگاه‌ها چنین کارهایی را می خواهیم، می‌گویند ما مأموریت های خودمان را داریم و اگر کسی می خواهد این کارها را انجام دهیم باید هزینه آن را پرداخت کند. بخشی از مأموریت دانشگاه ها نجات جان مردم است. مسئله مهم این است که گاهی دانش هست اضطراب مانع اجرا است، گاهی دانش نیست و افراد به روش های مختلف رفتار اشتباه نشان می دهد؛ افراد مختلف‌اند و نیاز به آموزش با روش های مختلف دارند و به همین دلیل آموزش همگانی یکی از پیچیده ترین مسائل است.
جمال الدینی نکته آخر سخنان خود را اینگونه بیان کرد: اگر از من سؤال شود آیا تضمین می دهید اجرای این طرح آمادگی خانوار را قطعاً در همه جا بالا ببرد؟ می گویم نه. چون آدم ها ماشین نیستند هزاران عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی ، امنیتی بر روی مشارکت مردم تأثیر دارد اما آنچه مهم است این است که ما مطالعات را درست انجام داده و بهترین الگوها را استفاده کنیم، نقد پذیر و انطاف پذیر باشیم تا خداوند هم کمک کند تا نتیجه خوب به دست بیاید.
