گزارش ایکنا از مناظره چالشی در مورد مناسبات حوزه و انقلاب

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین رضا اسلامی، استاد و محقق حوزه علمیه امروز سوم آبان ماه در کرسی نقد ایده علمی «مناسبات حوزه و انقلاب اسلامی» در تالار امام مهدی(عج) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: روایتی از پیامبر(ص) نقل شده است که دو صنف از امت من وجود دارند که اگر صالح باشند امر امت من نیز اصلاح خواهد شد و اگر فاسد باشند امت نیز فاسد می‌شوند و این دو گروه امرا و فقها هستند.

وی افزود: کسانی که متکفل امر حکومت و شریعت و تبیین آن هستند براساس این روایت، دو گروه مهم محسوب می‌شوند البته عالم دینی مانند ولی‌فقیه گاهی به حاکمیت می‌رسد ولی باید این دو حیثیت امارت و عالم بودن را از هم جدا کنیم.

اسلامی با بیان اینکه حوزه علمیه، دستگاه پرورش‌دهنده عالم و ولی‌فقیه است و دولت و اعوان و انصار نیز حکومت را شکل می‌دهند تصریح کرد: ما وقتی از مناسبات حوزه در انقلاب صحبت می‌کنیم می‌توانیم بعد حاکمیتی نظام و ارتباط آن با حوزه را بررسی کینم زیرا حوزه باید نیازهای فکری و فرهنگی نظام اسلامی را تامین کند.

این محقق با اشاره به چارچوب نظری انقلاب اسلامی عنوان کرد:  حوزه هم باید در بعد نظری و هم در بعد حاکمیتی نظر بدهد و نرم‌افزار ارایه کند.

وی تاکید کرد: ما وقتی راجع به مناسبات سخن می‌گوییم ابتدا باید ابعاد و زوایای این دو عرصه را به خوبی بشناسیم وگرنه نخواهیم توانست نظریه ارایه کنیم به همین دلیل برخی  روحانیت و حوزه را یکی گرفته‌اند در حالی که آیا اگر در هر جایی روحانیت هست، به معنای حضور حوزه است؟ مثلا استاد مطهری وارد دانشگاه شد و موثر هم بود ولی آیا این به معنای حضور روحانیت در دانشگاه است.

اسلامی با اشاره به فعالیت جامعة المصطفی(ص) در کشورهای مختلف عنوان کرد: بخشی زیادی از آینده جهان، احتمالا منوط به طلاب همین نهاد خواهد بود اما باید بررسی کنیم که آیا این فعالیت، حضور حوزه است یا نیست که مسلما باید برای حوزه لحاظ کنیم؟

این محقق و استاد حوزه علمیه عنوان کرد: رصد حوزه باید رصد جامع، فراگیر و کامل باشد زیرا به خصوص در انقلاب اسلامی تاثیرات حوزه نوسان زیادی داشته است و امروز شکل تاثیرگذاری حوزه عوض شده است؛ بنده معتقدم تاثیر حوزه دائم رو به افزایش است و حتی این ارتقاء محسوس است؛ الان بخش زیادی از فضای مجازی توسط روحانیت در راستای تبلیغ دین فعال شده است بدون اینکه این افراد حقوقی بگیرند همچنین طیفی از مبلغان داریم که تعمدا نمی‌خواهند شناسایی شوند تا تاثیر کار آنان کم نشود.  

اسلامی با بیان اینکه تاثیرات انقلاب اسلامی حتی در محیط حوزه علمیه بسیار گسترده است تصریح کرد: اولین محصول مشترک مناسبات حوزه و انقلاب اسلامی قانون اساسی است که تاثیرات همین قانون را بررسی نکرده‌ایم در حالی که این قانون در برخی کشورهایی که بیداری اسلامی در آن رخ داده است مورد توجه قرار دارد ولی همین مسایل رصد نشده است.

اسلامی بیان کرد: نباید در تاثیرگذاری حوزه بر جامعه، یک شیخ و یک سید را ببینیم و آن را به منزله کل حوزه بدانیم بلکه باید بررسی میدانی و نمونه‌گیری درستی داشته باشیم گرنه خلوت بودن منبر یک روحانی به منزله از دست رفتن تاثیرگذاری روحانیت و حوزه نیست؛ متاسفانه داوری بر اساس رفتارهای موردی شکل می گیرد که درست نیست.

اسلامی تاکید کرد: باید در هر دو طرف یعنی حوزه و انقلاب اسلامی رصد کاملی از وضعیت صورت بگیرد و با مطالعات موردی، برای کل حوزه تعیین نظر نکنیم.

در ادامه این نشست؛ عبدالوهاب فراتی با بیان اینکه من متوجه نشدم این بحث قرار است چه مشکلی را حل کند گفت: اینکه روحانیت نقش زیادی در انقلاب داشته و بسیار اثرگذار بوده مورد تردید اندیشمندان و حتی مستشرقان نیست  و از طرفی انقلاب اسلامی نیز روحانیت را از حاشیه به متن آورده است.

وی تاکید کرد: با این احوال، نمی‌توان گفت که روحانیت امروز تداوم روحانیت عصر آیت‌الله بروجردی است بلکه تفاوت اساسی پیدا کرده است.   

این محقق و استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: اگر مناسبات روحانیت و انقلاب اسلامی را در موضوع ریزتر یعنی مناسبات روحانیت با نظام سیاسی  بررسی کنیم صورت مسئله به طور کلی عوض خواهد شد.

وی با طرح این سؤال که آیا روحانیت امروز در قبال انقلاب وظیفه‌ای دارد یا خیر؟ ادامه داد: من معتقدم که روحانیت قبل از انقلاب، وجه انقلابی‌گری داشت و می‌توانست رسالت انقلابی خود را به خوبی انجام دهد ولی بعد از انقلاب، به شدت محافظه کار شده و روحیه انقلابی‌گری خود را از دست داده است.

فراتی ادامه داد: روحانیت بعد از انقلاب، دچار تغییر در فهم انقلابی‌بودن شده و از دید من حوزه امروز، انقلابی نیست؛ بنابراین باید میان مناسبات یک حوزه‌ای که انقلابی نیست و نظام اسلامی بحث کنیم.

همچنین اسلامی در ادامه در رد نظریات فراتی عنوان کرد: نقطه ثقل من این است که باید داوری هر دو طرف مناسبات را لحاظ کند؛ لذا نباید براساس یک مورد خاص، قضاوت و حکم کلی داشته باشیم لذا یکی از مشکلات ما، هم تقریر درست بحث است.

اسلامی اظهار کرد: ممکن است گفته شود بعد از انقلاب، امیر و فقیه یکی شده لذا فقیه نمی‌تواند بنشیند و موضع ناقد داشته باشد زیرا وقتی خودش مکلف است باید توجیه عملکرد کند و بگوید بهتر از این نمی شود ولی روحیه انقلابی‌گری می‌گوید حتی اگر فقیهی حاکم شود حیثیت فقاهت او از حیثیت حکومت او جداست به همین دلیل خود رهبر انقلاب خیلی از اوقات به کاستی‌ها اشاره کردند و از کاستی‌های ناشی از تقصیر هم گلایه دارند.

اسلامی عنوان کرد: اولین شاخصه انقلاب اسلامی، التزام به ولایت است؛ دیگر شاخصه، استکبارستیزی است یعنی کسی که دشمن را می‌شناسد و او را دوست نمی پندارد و با او مقابله می‌کند؛ اولین خصلت انقلابی‌گری همین مسئله است که بدانیم فرمانده ما و دشمن کیست.

این محقق و استاد حوزه علمیه تصریح کرد: حوزه در برابر انقلاب اسلامی با این شاخصه‌ها،  چه باید بکند که بگوییم انقلابی است یا نیست؟ حوزه باید در ولایتمداری، استکبارستیزی، نظام‌سازی و ... اثرگذار بوده و باشد که هست بنابراین این حوزه، انقلابی است.

وی با بیان اینکه سطحی از حوزه، مراجع و بعد استادان حرفه‌ای و مدرس حوزه هستند بیان کرد: برخی نیز در دانشگاه و خارج از حوزه تدریس می‌کنند بنابراین مرجعیت، پژوهشگری و تدریس نوعی از کار حوزه است و نوع دیگر نیز طیف تبلیغی اعم از تخصصی، مدارس، زندان، مبلغان داخل و خارج کشور و صدا و سیما و فضای مجازی و ... هستند و برخی کارهای حوزوی نیز مدیریت چه در داخل و چه در خارج حوزه است ضمن اینکه سازمان‌های مردم نهاد زیادی از سوی حوزویان ایجاد شده است که می‌توان آن را بخش خصوصی حوزه نامید.

اسلامی بیان کرد: طیف نیروهای حوزه بسیار وسیع است و وقتی ما نسبت به اثرگذاری حوزه حرف می‌زنیم دو نفری که در مجلس نماینده اصولگرا هستند و یا منبری معروف را کل حوزه ندانیم؛ الان همین پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی 500 اثر منتشر کرده است که عمدتا این آثار، در راستای تامین نیازهای انقلاب است اما ما متاسفانه رصد خوبی نداریم و در گزارشات دستاوردها را به خوبی نمی‌بینیم.

این محقق و استاد حوزه علمیه ادامه داد: حوزه قم از فضای امنی برای فعالیت برخوردار است در حالی که مثلا در نجف، نا امنی روی حوزه اثر می‌گذارد و این از خدمات انقلاب به حوزه است ضمن اینکه پشتیبانی‌های مالی نظام نیز می‌توان از حوزه انجام شود که هیچ مشکلی در استقلال حوزه ندارد و این حمایت، لازم و ضروری است البته حمایت به معنای دخالت نباید باشد.

اسلامی عنوان کرد: امروز حتی بستر برخی از تدریس‌های حوزه مبتنی بر نیازهای نظام است یعنی انقلاب به صورت خود به خود، حوزه را در این مسیر برده است همچنین انقلاب با دنیا مرتبط است و بسیاری از نیازهای داخل و خارج کشور از طریق دولت، نظام و حاکمیت به حوزه منتقل می‌شود و اگر حوزه به آن پاسخ داد معلوم می‌شود که حوزه، انقلابی است.

وی تاکید کرد: اگر حوزه امروز را با حوزه 50 سال پیش مقایسه کنیم خواهیم دید که  امروز قوا از حوزه انتظار تولید نرم‌افزار دارند و متعاقب آن مراکزی مانند مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، مرکز تحقیقات قوه قضائیه و ... ایجاد شده که همه این‌ها نشانه تاثیر حوزه و انقلابی بودن آن است.

اسلامی اظهار کرد: در مناسبات حوزه و انقلاب، لایه‌های بسیار عمیقی وجود دارد  که باید همه آن‌ها را مطالعه کنیم وگرنه قضاوت درستی نخواهیم داشت.   

فراتی در سخنان مجدد و در نقد این نظریات گفت: ما منکر خدمات حوزه و انقلاب به یکدیگر نیستیم و اگر روحانیت هزاران بار هم سجده شکر کند که انقلاب خدمات زیادی به حوزه داده است باز هم کم است ولی شهید مطهری در آثار خود پیرامون خدمات انقلاب تحلیل کرده که روحانیت شیعه همیشه در طول تاریخ نهاد مدنی بوده و همواره از حقوق مردم در مقابل حاکمیت دفاع کرده و بر خلاف روال علمای اهل سنت که به نظام‌ها وابسته بوده‌اند.

وی ادامه داد: مطهری معتقد بود که روحانیت قبل از انقلاب دو مشکل دارد یکی اینکه امرار معاش به واسطه تبلیغ دین او را به مردم وابسته کرده و از طرف دیگر نیز به فلسفه سیاسی اسلام نپرداخته است؛ ما طبق این تحلیل می‌توانیم استنباط کنیم که روحانیت شیعه بعد از انقلاب به جای اتحاد با جامعه در اتحاد با حاکمیت است و چنین نهادی، محافظه کار شده و روحیه انقلابی‌گری خود را از دست داده است؛ البته بر خلاف نظر آقای مطهری، حوزه امروز، به فلسفه سیاسی هم تا حد زیادی می‌پردازد و آن هم در توجیه کاری است که خود کرده است.

وی تاکید کرد: روحانیت امروز مشغول مبانی شده لذا از وجه انقلابی خود تهی شده است؛ امروز اگر یک نفر در این حوزه، نظریه در عرض حاکمیت ارایه کند در داخل حوزه بایکوت خواهد شد و صدای بقیه هم در نمی‌آید. این خطری است که روحانیت کنونی ما در مناسبات خود با انقلاب وارد فاز جدیدی شده است البته در بخشی از لایه‌های حوزه کارهای خوبی می‌شود و وظیفه حوزه هم هست که به انقلاب کمک کند.

فراتی بیان کرد: حوزه بیش از 120 هزار نیرو دارد ولی همه طلاب محقق و مدیر را جمع کنیم بیش از هزار نفر نخواهد شد و فضای کار این طلاب به سمت و سویی است که در راستای نیازهای انقلاب نیست ضمن اینکه برخی در داخل همین حوزه، آنقدر علاقه دارند که مرجعیت سکولار بماند که دولت کار خود را بکند و رئیس جمهور مجبور نشود به قم رفت و آمد کند.

وی تاکید کرد: یکبار در دوره میرزای شیرازی، ایشان فتوا داد و همه نظام آن دوره را تحت تاثیر قرار داد ولی بیش از 60 بار مراجع امروز ما در مورد جریمه دیرکرد حرف زده‌اند ولی از سوی دولت، ترتیب اثر داده نشده است. 

وی با اشاره به خاستگاه طبقاتی روحانیت افزود: با پیروزی انقلاب، به علت درآمدهای زاید بر شهریه روحانیت در درون حوزه دچار تضاد طبقاتی شده؛ الان طلبه ای داریم که با 800 هزار تومان به زور زنگی می کند و طلبه ای است که 10 تا 15 میلیون درامد دارد و زی طلبگی نیز کمتر شده است.