تفسیری اجتماعی و انقلابی از قرآن
گروه ادب ــ کتاب تفسیر سوره «برائت» در قالب تفسیری اجتاعی و انقلابی از قرآن کریم نوشته شده است.
به گزارش ایکنا؛ به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی انتشارات انقلاب اسلامی، کتاب تفسیر سوره «برائت» برگرفته از سخنان حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مد ظله العالی)، تفسیری از قرآن در شرایط امنیتی پیش از انقلاب است. ایمان به معارف قرآن کریم و عمل همه جانبه به آن، متضمن سعادت افراد و جوامع و متعارض با منافع حاکمان ستمگر است؛ از این رو آنان همواره تلاش کرده‌اند جوامع اسلامی و آحاد ملت مسلمان را در بی‌خبری از مفاهیم عمیق و نجات‌بخش قرآن کریم قرار دهند. پادشاهان منحوس و دین‌ستیز پهلوی نیز از این قاعده مستثنا نبودند.
بر این اساس یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های انقلابی و مبارزاتی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و در سخت‌ترین شرایط امنیتی حاکم بر جامعه آن روزگار، برگزاری جلسات تفسیر و بیان مفاهیم معرفتی قرآن کریم برای عموم مردم به خصوص نسل جوان طلبه و دانشجو بود. این جلسات بارها توسط مأموران امنیتی رژیم طاغوت پهلوی مورد تهدید و تعطیلی قرار گرفت، اما با عزم و مجاهدت معظم‌له و اشتیاق مخاطبان آن، ادامه یافت و رنج دستگیری و تجربه زندان شاهنشاهی در این عزم، خللی وارد نکرد.
زمان و شرایط برگزاری جلسات تفسیر سوره برائت
از پاییز سال ۱۳۵۰ جلسات تفسیر آیت‌الله خامنه‌ای برای طلاب در مدرسه میرزا جعفر مشهد آغاز شد. این جلسات از همان ابتدا نگرانی رژیم را برانگیخته بود به طوری که در اسناد ساواک، از ایشان به عنوان فردی ناراحت و غیرقابل اصلاح که بالاخره باید از حوزه علمیه طرد شود یاد شده است.
در این جلسات سوره‌های مبارکه مائده، انفال، برائت و آیاتی از سوره مبارکه یونس مورد تفسیر و تبیین قرار گرفت. تفسیر سوره مبارکه برائت از اوایل سال ۱۳۵۱ آغاز شد و حدوداً تا بهمن ۱۳۵۱ - برابر با محرم الحرام ۱۳۹۳ هجری قمری - ادامه یافت.
این درس تفسیر که یکی از دو درس تفسیر در حوزه علمیه مشهد در آن روزگار بود، به طور معمول در روزهای تعطیلی دروس رسمی حوزه یعنی پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها در مدرسه میرزا جعفر از مدارس علمیه در محدوده حرم مطهر و بعدها در مسجدی در «پایین خیابان» و سپس مسجد قبله، برگزار می‌شد.
این جلسات که در فضای خفقان و اختناق شاهنشاهی برگزار می‌شد، واجد مضامینی اجتماعی و هدایتی، شورانگیز و انقلابی، غنی و سرشار از نکات تربیتی ناب بود که دل و جان مشتاق طلاب جوان را از زلال معارف ناب قرآنی سیراب می‌کرد و به مانند سایر درس‌ها و سخنرانی‌های ایشان در آن صرفاً به بیان مطالب و معارف فرعی اسلام بسنده نمی‌شد، بلکه آموزه‌های مهم دینی چون لزوم حاکم شدن دین بر جامعه و مبارزه با طاغوت در آنها تبیین و تصریح می‌شد. نتیجه حضور افراد در این جلسات، اعتقاد مستحکم آنان به لزوم مبارزه با رژیم شاهنشاهی و براندازی آن و جایگزین کردن حکومتی بر پایه دین بود.
نظارت ساواک بر جلسات تفسیر
مأمور ساواک در گزارشی درباره جلسات درس و سخنرانی معظم‌له برای دانشجویان در مسجد امام حسن(ع) می‌نویسد: «این گروه به طور مدام آموزش می‌بیند و تبلیغات آن چنان مؤثر است که جوانان را به صورت گلوله آتش درآورده و از هیچ چیز ترس ندارند. مبلغین گروه به عناوین مختلف ثابت می‌کنند که در حال حاضر، دستگاه دولتی از حکومت یزید پلیدتر و بدتر است و گفته می‌شود که شماها مانند امام حسن(ع) وعلی اکبر حسین (ع) هستید؛ دستگیری و احیاناً مرگ برایتان افتخار است و تمام اعضای وابسته، با ایمان راسخ این ادعا را قبول دارند.» شاید انتخاب سوره‌هایی با مضامین اجتماعی مثل سوره برائت نیز به همین دلیل بوده است.
مراحل آماده‌سازی کتاب تفسیر سوره برائت
آنچه از جلسات درس تفسیر سوره برائت باقی است دو نوشته است؛ نخست متن واصل از پیاده‌سازی نوار صوتی دروس که همان زمان توسط جناب حجت‌الاسلام والمسلمین حسن ربانی‌راد فردوسی، ضبط و پیاده‌سازی شده است. دیگر، یادداشت‌های جناب حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر داوودی که در جلسه درس در دفتری می‌نگاشته است.
روند آماده‌سازی این اثر به همت جناب حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر فرزانه، رئیس دانشگاه علوم اسلامی رضوی و حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمصباح عاملی، مدیر حوزه علمیه خراسان و با پیگیری علمی دو نفر از فضلای درس تفسیر آغاز شد. متون باقیمانده از آن جلسات تجمیع شد و پس از تنقیح، در اختیار سه نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛ حجج‌الاسلام جواد ایروانی، علی خیاط و رضا حق‌پناه قرار گرفت و پس از اصلاح، منبع‌یابی و تیترگذاری، ویرایش مختصری شد، ولی تلاش شد ساختار و جمله‌بندی عبارات به شکل اصلی باقی بماند. از آنجا که متن تفسیر سوره برائت، صورت گزارش گونه‌ای از جلسات درس تفسیر داشت، قالبی متناسب با کتاب‌های تفسیری می‌طلبید تا بهره‌مندی خوانندگان از آن افزون شود. بدین منظور، کار پژوهش و ویرایش آن به مرکز پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی سپرده شد.
پیش از این و در سال ۱۳۹۳ مجموعه مبانی و قواعد تفسیری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای برگرفته از متون این جلسات تفسیری به صورت کتابی مستقل، استخراج و با عنوان «مروری بر مبانی، روش و قواعد تفسیری حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در تفسیر سوره توبه» توسط انتشارات انقلاب اسلامی منتشر شده است. برای تتمیم فایده، آن کتاب به ابتدای متن تفسیر سوره مبارکه برائت افزوده شده است.
انتهای پیام
