مجازات تخریب‌کنندگان محیط زیست در اسلام/ جریمه شکار یوز ایرانی تنها 2 میلیون!

حجت‌الاسلام عزیزالله فهیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم و دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه قم در گفت‌و‌گو با ایکنا؛ به تشریح مبانی فکری و حقوقی محیط زیست از دیدگاه اسلام پرداخت و با اشاره به اینکه از دیدگاه اسلام محیط زیست امانتی در دست مردم است که نحوه رفتار و عملکرد در خصوص آن مورد سؤال خداوند قرار می‌گیرد، گفت: همانطور که اعضای بدن ما امانت هستند و خداوند در خصوص آنها از ما سؤال و بازخواست می‌کند، محیط زیست هم امانت است و مالک حقیقی آن خداست.  

وی در ادامه به بیان آیه، روایت و سیره عملی از ائمه در خصوص محیط زیست پرداخت و گفت: بر اساس آیه 29 سوره بقره خداوند می‌فرماید: «هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا؛ اوست آن كسى كه آنچه در زمين است همه را براى شما آفريد» و حضرت علی(ع) فرمود: و شما مورد سؤال واقع می‌شوید حتی در زمینه زمین‌ها و کوه‌ها(همین کوه‌هایی که می‌شکافیم و صاف می‌کنیم و حیواناتی که داریم نسلشان را از بین می‌بریم).

حیوان‌آزارها به بهشت نمی‌روند

نویسنده کتاب «مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست در فقه و حقوق ایران (مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه و اسناد بین‌المللی») ادامه داد:  امام رضا(ع) وقتی می‌بینند که فردی سیبی را گاز زده و بقیه را دور انداخته می‌فرمایند مصداق عینی اسراف همین است و باید از نعمت الهی به خوبی استفاده کرد. در مورد حقوق حیوانات رسول اکرم (ص) فرمودند فلان پیرزن هیچوقت به بهشت نمی‌رود چون گربه‌ای را زندانی کرده و آن گربه از گرسنگی مرده است. این فرد چون به یک حیوان ظلم کرده است روی بهشت را نخواهد دید.

وی افزود: حضرت علی(ع) وقتی عازم جنگ صفین بودند از محلی عبور کردند که فاضلاب در کوچه جاری بود دستور دادند که وقتی بازمی‌گردم باید اینها اصلاح شده باشد والا شما را مجبور خواهم‌کرد که این کار را انجام دهید. نگاه اسلام به محیط زیست نگاه ارزشی است و ارزش آن هم ارزش ذاتی است نه ابزاری. یعنی اگر به محیط زیست احترام می‌گذارد چون امانت و نعمت خدا است نه اینکه محیط زیست ابزاری باشد صرفاً برای استفاده و بهره‌برداری.

دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه قم در پاسخ به این سؤال که عدم توجه به محیط زیست و آسیب به محیط زیست از چه زمانی و از چه دیدگاهی آغاز شد؟ گفت: از دیدگاه مسیحیت شاخه «رم» آغاز شد. مسیحیت شاخه یونان به اسلام نزدیک بوده و برای محیط زیست احترام قائل است اما در شاخه رم طبق تعلیمات انحرافی عنوان کرده‌اند که طبیعت دشمن ما است و باید بر طبیعت غلبه کرده و طبیعت سرکش را کنترل کنیم و این دیدگاه کم کم موجب نگاه خصمانه به محیط زیست شد و از آنجایی که برخی از آموخته‌های ما هم از آموخته‌های غربی سرچشمه می‌گرفت به ایران هم تسری پیدا کرد. این یک دیدگاه غربی است و با اسلام سازگار نیست.

آیا اسلام برای تخریب کنندگان محیط زیست مجازات تعیین کرده است؟

وی در پاسخ به این سؤال که آیا اسلام برای تخریب کنندگان محیط زیست مجازات تعیین کرده است؟ گفت: کتاب «مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست در فقه و حقوق ایران (مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه و اسناد بین‌المللی» را در جواب همین سؤال نوشتیم. یعنی این بحث به حدی مهم است که می‌توان کتاب‌های مختلفی در همین زمینه نوشت. اگر اکنون به قوانین مراجعه کنیم برای قطع انگشت یک فرد 10 شتر باید دیده دهید. اما اگر فردی فاضلاب کارخانه خود را در یک رودخانه وارد کند و هزاران ماهی را بکشد جریمه این گناه تعیین نشده است ولی اصل مطلب که این اقدام جرم است تعیین شده و تعیین میزان جرم و مجازات هم بر عهده حاکم شرع و متناسب با جرم باید جریمه تعیین شود.

جریمه محیط زیست باید متناسب با جرم باشد/ کشتن یوزپلنگ دو میلیون!!

حجت‌الاسلام فهیمی با تأکید بر اینکه باید جریمه متناسب با جرم باشد و اگر میزان جریمه کم باشد افراد به راحتی جرایم مربوط به محیط زیست را مرتکب می‌شوند، گفت: جریمه کشتن یوزپلنگ ایرانی دو میلیون تعیین شده است در جلسه‌ای مسئولان محیط زیست عنوان می‌کردند که ارزش یک دندان یوزپلنگ دو میلیون می‌ارزد و فرد به راحتی یوز را شکار و پوستش را صادر می‌کند و این جریمه ناچیز را می‌دهد. اسلام برای مخربان محیط زیست مجازات مشخص تعیین نکرده کما اینکه در بسیاری از موارد هم جریمه را تعیین نکرده اما جرم را اعلام کرده است و این حاکم شرع است که بر اساس اقتضائات زمان باید میزان جریمه و مجازات را تعیین کند.

نویسنده کتاب «اندیشه‌های حقوقی» در پاسخ به این سؤال که آیا در زمینه محافظت از محیط زیست خلاء قانونی داریم؟ گفت: اولاً قوانینی که داریم جدی گرفته نمی‌شود دلیل آن هم این است که یک طرف دعوا دولت است و طرف دیگر افراد حقیقی و بخش خصوصی. و معمولاً در چنین دعاویی از سوی دولت افراد ضعیفی برای دفاع فرستاده می‌شود و وکلا کارکشته‌ نیستند. قضات هم خیلی داعیه این را ندارند که افراد را به شدت مجازات کنند و اکثراً این دعاوی با شکست مواجه می‌شود.

باید قوانین ویژه محیط زیست با نگاه متفاوت تعیین شود

وی ادامه داد: از سوی دیگر باید قوانین ویژه‌ای در این زمینه با نگاهی متفاوت تنظیم شود. تا مدتی مطرح می‌شد که اگر عابری با ماشینی تصادف کند باید عابر ثابت کند که ماشین مقصر است و همین مسئله موجب می‌شد که بسیاری از افرادی که تصادف می‌کردند نمی‌توانستند دیه یا هزینه درمان خود را دریافت کنند تا اینکه دولت قانون را عوض و اعلام کرد اصل بر این است که راننده‌ای که به عابر تصادف کرده 100 درصد مقصر است مگر اینکه خلاف آن را ثابت کند. در مورد قوانین محیط زیست هم چنین تغییر اصولی باید صورت گیرد.  

دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه قم تصریح کرد: باید مبنای حقوقی عوض شود و باید گفته شود که تخریب‌کنندگان محیط زیست مقصر هستند مگر اینکه بتوانند خلاف آن را ثابت کنند. جریمه‌های ما برای تخریب محیط زیست جریمه‌های سبک و کمی است در حالی که نگاه اسلام اصلاً اینگونه نیست و قوانین سختگیرانه است.

و فهیمی در بیان راهکار اسلام در شرایطی کنونی در حوزه آب، خاک، هوا، ریزگردها و ... را مطرح و اظهار کرد: چارچوب‌های اصلی و کلی را اسلام ارائه کرده است و تطبیق آن را اکنون باید قانونگذاران انجام دهد. اما در مجلس تعداد کمی از نمایندگان در زمینه محیط زیست تخصص دارند و اساتید این حوزه باید مورد مشورت قانونگذاران قرار گیرند.

وی تصریح کرد: «قاعده لاضرر» اسلام می‌گوید حکومت باید از رسیدن ضرر به شهروندان خود جلوگیری کند. یکی از زیان‌ها ریزگردها، آلوده بودن هوای تهران، کم‌آبی و ... است که باید راهکارها را پیدا کنیم.

فهیمی در پایان هشدار داد: تمام جنگ سوریه ریشه محیط زیستی دارد. ترکیه بر روی رود دجله سد زد و آب را بست در شهر درعای سوریه جوانان اعتراض کردند و ارتش وارد شده و معترضان را سرکوب کرد و همانجا بود که داعش در این شهر لانه کرد و جوانان معترض را دور خود جمع و این مشکل بزرگ را برای منطقه به وجود آورد؛ بسیار مطرح می‌شود که جنگ‌های آینده نه تنها بین کشورها بلکه بین استان‌ها هم به دلیل آب و مسائل محیط زیستی خواهدبود.

انتهای پیام