واکاوی عوامل صبر و پایداری در آیات قرآن کریم

به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام محمد سروش محلاتی در نشستی که به مناسبت فرا رسیدن ایام اربعین حسینی(ع) روز پنج‌شنبه 3 آبان‌ماه برگزار شد پیرامون ریشه‌های صبر به ایراد سخن پرداخت و در آغاز عنوان کرد: خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛ اگر صبر كنيد و پرهيزگارى نماييد اين [ايستادگى] حاكى از عزم استوار [شما] در كارهاست» (ال‌عمران/186).
وی افزود: به دلیل اینکه این ایام مقارن است با ایام اسارت اهل‌بیت امام حسین(ع) که در حقیقت سخت‌ترین مرحله در جریان حرکت امام حسین(ع) بوده است عرایضم به نحوی مرتبط با این دوران سخت و دشوار و پرمرامت است. چگونه ممکن است انسان در مقابل چنین صحنه‌های سخت و دشواری مقاومت و تحمل خود را حفظ کند آنگونه که حضرت زینب(س) و دیگر خاندان امام حسین(ع) توانستند از خود خویشتن‌داری نشان دهند. رمز و راز این استقامت در چیست؟
استاد حوزه علمیه ادامه داد: در داستان موسی و خضر، حضرت خضر مطلبی حکیمانه به موسی آموخت. اول به موسی گفت تو نمی‌توانی با من صبر و تحمل داشته باشی. ثانیا وقتی موسی اصرار کرد که می‌توانم، جناب خضر این جمله را در پاسخ به او گفت: «وَكَيْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا؛ و چگونه مى‏‌توانى بر چيزى كه به شناخت آن احاطه ندارى صبر كنى» (کهف/68). از این آیه استفاده می‌کنیم که ریشه بسیاری از بی‌صبری‌ها بی‌خبری ما انسان‌ها است و علم زمینه صبر و تحمل را فراهم می‌کند. زینب کبری(س) عالمه بود، می‌دانست که چه می‌گذرد و چه اتفاقی خواهد افتاد. چون آینده را می‌دید تحمل مصیبت برای او سخت و دشوار نبود.
سروش محلاتی ادامه داد: سوال این بود که ریشه صبر انسان در برابر مشکلات چیست. در قرآن کریم دعوت به صبر فراوان است. مرحوم علامه طباطبایی در جلد اول المیزان می‌فرماید نزدیک 70 مورد در قرآن دعوت به صبر تکرار شده است و خداوند وقتی 70 بار درباره یک موضوع سخن می‌گوید نشان‌دهنده اهمیت فوق‌العاده این موضوع است. ولی این صبر را باید در کجا جست‌وجو کرد؟ چگونه است برخی افراد این فضیلت را کسب می‌کنند و برخی دیگر از آن محروم می‌مانند؟
وی اظهار کرد: خداوند صبر را با یک حقیقت دیگری گره زده است و ریشه صبر را در آنجا نشان می‌دهد. آن حقیقت دوم عبارت است از «عزم». آیات قرآن این ارتباط را بین صبر و عزم نشان می‌دهد. مثلا جناب لقمان وقتی حکمت‌هایی را برای فرزندش بیان می‌کند می‌فرماید: «يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛ اى پسرك من نماز را برپا دار و به كار پسنديده وادار و از كار ناپسند باز دار و بر آسيبى كه بر تو وارد آمده است‏ شكيبا باش اين [حاكى] از عزم [و اراده تو در] امور است» (لقمان/17).
محلاتی عنوان کرد: یک بحثی مفسرین دارند که آیا عبارت «إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ» به همه دستورات اشاره دارد که از عزم ناشی می‌شود یا در خصوص صبر است. مرحوم علامه در المیزان می‌فرمایند این عبارت این تعلیل برای صبر است و ریشه صبر را نشان می‌دهد. ریشه صبر در عزم و اراده است. کسی می‌تواند اهل صبر و مقاومت باشد که از اراده قوی برخوردار باشد.
وی ادامه داد: مشابه این مطلب در سوره آل‌عمران هم هست نسبت به عموم مسلمان‌ها: « لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ وَلَتَسْمَعُنَّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلِكُمْ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا أَذًى كَثِيرًا وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛ قطعا در مالها و جانهايتان آزموده خواهيد شد و از كسانى كه پيش از شما به آنان كتاب داده شده و [نيز] از كسانى كه به شرك گراييده‏ اند [سخنان دل]آزار بسيارى خواهيد شنيد و[لى] اگر صبر كنيد و پرهيزگارى نماييد اين [ايستادگى] حاكى از عزم استوار [شما] در كارهاست» (ال‌عمران/186). در سوره شورا با یک تعبیر غلیظ‌تر و شدیدتر آمده است: «وَلَمَنْ صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛ و هر كه صبر كند و درگذرد مسلما اين [خويشتن‌دارى حاكى] از اراده قوى [در] كارهاست» (شورا/43).
حجت‌الاسلام سروش محلاتی در ادامه گفت: حالا عزم چیست و رابطه آن با صبر چیست؟ عزم را تفسیر به اراده و تصمیم می‌کنند. عزم، تصمیم قطعی است که در آن خلل و ضعفی نباشد. ملاصدرا که در این مباحث دقت نظر دارد عزم را اینطور تفسیر می‌کند: تصمیم قطعی که شخص می‌گیرد و بعد از این تصمیم قطعی چیزی جلوی انجام کار را نمی‌گیرد. باید توجه داشت که این عزم و اراده چیز کمیابی است.
وی افزود: در قرآن کریم در مورد حضرت آدم مطالب زیادی بیان شده است که بسیاری با رمز و راز همراه است. یکجا حق تعالی گوش آدم ابوالبشر را حسابی پیچانده است: «وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا؛ و به يقين پيش از اين با آدم پيمان بستيم و[لى آن را] فراموش كرد و براى او عزمى [استوار] نيافتيم» (طه/115). معنای آیه این است آدم ابوالبشر آن عزمی که ما توقع داشتیم را دارا نبود. نکته دیگر در این آیه این است که مگر فراموشی گناه است؟ فراموشی غیر اختیاری است و گناه تلقی نمی‌شود. مواخذه بر نسیان قبح عقلی دارد و خداوند عادل است و نسبت به این موارد مواخذه نمی‌کند. پاسخ این است که اگر کسی صاحب عزم و اراده باشد فراموش نمی‌کند. ما چیزی را فراموش می‌کنیم که نسبت به آن اهمیتی قائل نمی‌شویم.
انتهای پیام