مروری بر شخصیت جابر بن عبدالله انصاری/لزوم تأمل در جایگاه علمی جابر

به گزارش ایکنا از خوزستان، حجت الاسلام و المسلمين محمدرضا هدایت پناه عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم در دومین نشست از سلسله نشست‌های مجموعه فرهنگی آیت الله معزی دزفول که شب گذشته 9 آبان برگزار شد، درباره نقش جابر بن عبدالله انصاری در تمدن شیعی و میراث سیره نگاری او سخن گفت.

وی در ابتدا برگزاری چنین جلساتی را در محافل علمی حوزه و دانشگاه بی مانند دانست و در ارتباط با موضوع جلسه اظهار کرد: لازم است در اینجا چند بحث طرح شود، بحث اول در ارتباط با شخصیت جابر است. بعد جایگاه علمی جابر و به خصوص جایگاه او در سیره نگاری و به ویژه سیره نبوی باید تبیین شود.

هدایت پناه در ارتباط با شخصیت جابر گفت: ابوعبدالرحمن جابر بن عبدالله انصاری در سال 16 قبل از هجرت متولد شد و بنا بر روایتی ایشان در جنگ بدر یا احد هجده ساله بوده است. بنابر نقل مشهور در جنگ احد شرکت نداشته است ولی در پیمان عقبه دوم و حتی پیمان عقبه اول که پیش از هجرت انجام شد حضور داشت. 

هدایت پناه ادامه داد: در جنگ‌های بدر و احد شرکت نداشت ولی در روایت دیگری هست که از آب رسانان جنگ بدر بوده است و مطابق اولین فهرست کهن درباره صحابه حاضر در جنگ بدر و احد نام ایشان ذکر شده است. در خندق و دیگر غروات نیز شرکت داشته است.

این محقق تاریخ گفت: یکی از نکات بسیار زیبایی که در جنگ خندق رخ داده که تنها راوی آن خود جابر است، مبارزه حضرت امیرمؤمنان با عمربن عبدود است. او مثل یک گزارش‌گر حرفه‌ای می‌خواست قضایا را از نزدیک ببیند از این رو می‌گوید من تنها کسی بودم که همراه امیرالمومنین وقتی از تپه مشرف بر میدان پایین آمد، وارد میدان شدم و همه قضایا را گزارش داده است که این جنگ را به نبرد داود و جالوت تشبیه کرده است. شاهد این صحنه جابر بن عبدالله انصاری بود که بقیه صحابه از او نقل می‌کنند.

عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم افزود: جابر در جنگ بنی  قریظه از طرف پیامبر(ص) مامور می‌شود خمره‌های شراب بنی قریظه را بشکند. در حدیبیه جزء بیعت رضوان بوده است. نزد اهل سنت کسانی که در این بیعت شرکت داشتند از صحابه ممتاز هستند. در خیبر کشته شدن مرحب به دست امیرالمومنین را گزارش کرده است که از نظر حاکم نیشابوری خبر متواتر است. در فتح مکه روایت می‌کند امیرالمومنين برای شکستن بت‌های کعبه بر شانه های پیامبر بالا رفت.

هدایت پناه بیان کرد: ببینید در تمام این گزارشات، جابر حقیقتا مثل یک صاحب سِرّ یا فرد خاص با یک گزارشگر حرفه‌ای در همه نقاط حساس عصر نبوی حضور دارد. در غزوه طائف حدیث نجوی را ذکر کرد. در تبوک شرکت داشت و در لحظات آخر زندگی پیامبر(ص) بالای سر ایشان بوده است. او از نزدیک ترین افراد به پیامبر بود.

این مدرس دانشگاه با اشاره به زندگی جابر بن عبدالله انصاری در دوران خلفا گفت: او بعد از سقیفه جزء چند نفری بود که کنار امیرالمومنین بود و بیعت هم نکرد. ابن قدامه که از علمای اهل تسنن است می گوید حق جابر  بر امامیه مانند سلمان و مقداد و ابوذر و عمار است که به علی اقتدا کردند. او در زمان خلیفه دوم بزرگ قبیله خود و رابط آنها با خلیفه بود. در جنگ با روم جزء کسانی بود که از سوی خالد بن ولید در کنار بزرگان صحابه برای مذاکره با رومی ها می رود. بنا بر این او یک بُعد فرهنگی و سیاسی و یک عقل سیاسی دارد که در این گفتگو ها حضور داشته است. در قادسیه، فتح مصر و دمشق حضور داشت و در جریان قتل عثمان، عثمان ایشان را به همراه یک هیئت 50 نفره برای صحبت کردن با مخالفان فرستاد.

این محقق تاریخ درباره زندگی جابر در دوران امیرالمومنین گفت: مرگ ایشان بنابر نقل مشهور در مدینه بود و در مقبره قبیله خود یعنی بنی سلمه دفن شده است. در ارتباط با مذهب جابر، اگر در روایات او تامل کنیم نه تنها تشیع جابر را می توانیم به خوبی اثبات کنیم بلکه بالاتر امامی بودن او را هم می توانیم اثبات کنیم. چون بحث مهدویت در روایات او آمده است. 

هدایت پناه ادامه داد: جابر حدیث لوح آسمانی نصّ بر دوازده امام را نقل می کند. مصاحبت با شش معصوم او را از برجسته ترین اصحاب امامیه قرار داده است و مسلما این مصاحبت طولانی یکی از علل و عوامل اصلی اندوخته های عظیم علمی جابر است.

او با تاکید بر لزوم تامل در جایگاه علمی و امامتی جابر بن عبدالله انصاری اظهار کرد: روایات فضایل امیرالمومنین و اهل بیت در سخنان جابر چنان است که اگر جمع آوری شود یک کتاب قطور می شود. او از راویان حدیث غدیر و حجه الوداع است. روایات جابر نشانگر ارتباط بسیار نزدیک او به اهل بیت و همچنین جایگاه علمی او است. جابر از معتقدین خلافت بلافصل حضرت علی(ع) و جزء شرطه الخمیس نام برده شده و در جنگ جمل و صفین و نهروان در کنار امیرالمومنین بود. 

عضو هیئت علمی گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه قم با اشاره به دوره زندگی جابر در عصر ائمه تا امام محمد باقر(ع) گفت: امام محمد باقر (ع) وثاقت و شفاعت او را تایید و ضمانت کرده است و امام صادق(ع) در حدیثی جابر را از خواص اهل بیت و جزء هفت نفری شمرده است که به آیه مودت وفا کرده اند. آیا هنور می توانیم در امامتی بودن جابر شک کنیم؟ امام صادق(ع) دوستی کسانی چون جابر را واجب شمرده است.

وی در پایان گفت: شاخص ترین روایتی که در ارتباط با جابر و اهل بیت است، سلام پیامبر اسلام(ص) به امام باقر است که به دو سه شکل روایت شده است. او در مسجد پبغمبر می نشست و می گفت: «این الباقر، این الباقر؟» که مردم مدینه می گفتند او به خاطر سن بالا، مشاعرش را از دست داده است.  او می گفت: به خدا مشاعرم را از دست نداده ام، پیامبر مرا به ایشان وعده داده است. لذا وقتی او امام باقر را شناخت، دست و پای او را بوسید و حتی در روایت داریم که او نزد امام باقر می رفت و معارف یاد می گرفت و مردم مدینه بر او عیب می گرفتند که یک صحابی پیر نزد یک نوجوان علم یاد می گیرد. اما امام باقر مساله را به خاطر حفظ شان جابر بر عکس کرد. البته این نکته هم هست که در افکار عموم مردم امام باقر جزء صحابه نبود و اگر می خواست از رسول خدا(ص) سخنی بگوید حدیث مرسل می شد، اما اگر می گفت از جابر شنیدم دیگر مشکلی از جهت سند نبود. لذا ایشان پیش جابر می رفت و احادیث را از ایشان می شنید.

در جلسه بعدی این نشست، دکتر هدایت پناه درباره تلاش‌های جابر در سیره نگاری و ثبت رویدادهای زندگی رسول خدا(ص) سخن خواهد گفت.

یادآور می شود؛ نشست های علمی مجموعه فرهنگی آیت الله معزی دزفول از 8 تا 17 آبان همزمان با دهه آخر ماه صفر در سالن ولایت دزفول واقع در ضلع جنوبی مصلای این شهر برگزار می شود. 

در جلسات آینده این سلسه نشست، آقایان دکتر هدایت پناه، دکتر مصطفی صادقی و دکتر عبدالحسین طالعی در باره موضوعاتی مانند: نگاه تحلیلی به کتاب لهوف، آشنایی با عیون اخبار الرضا علیه السلام، تحلیل تاریخی سقیفه، نظریه خلافت، نقد خیر کشتار یهود بنی قریظه و جایگاه تاریخی جابر بن عبدالله انصاری در سیره نگاری رسول خدا نتایج تحقیقات و یافته های پژوهشی خود را ارائه خواهند کرد.

انتهای پیام