کاربست دستاوردهای زبان‌شناسی در مطالعات کتب مقدس
گروه اندیشه ــ نرجس توکلی، پژوهشگر قرآنی، با تأکید بر توجه مراکز علمی دنیا به علم زبان‌شناسی و مطالعات بین ادیانی در حوزه قرآن و کتاب مقدس، دو حوزه را موضوعات مغفول‌مانده مطالعات قرآنی کشور دانست که می‌توان با توجه به آن‌ها به فهم بهتر و دقیق‌تر آموزه‌های قرآن و حدیث دست یافت.
نرجس توکلی محمدی، دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر قرآنی است؛ از جمله آثار علمی او تألیف مقالاتی با عناوین «رویکردهای معنایی به وقوع مجاز در متون روایی و تأثیر آن در فهم و ترجمه صحیح روایات»، «سید رضی، المجازات النبویة و روش‌شناسی آن»، «تحلیل انتقادی دیدگاه‌ها درباره چیستی مفهوم مجاز و اقسام آن»، «بررسی تحلیلی پراکندگی بیانات تشریعی در قرآن کریم»، «روش سیدرضی در مواجهه با مجازات روایی در المجازات النبویة» است. وی در گفت‌وگو با ایکنا؛ ضمن معرفی آثار تألیفی و پژوهشی خود، به ارزیابی کیفیت فعالیت‌های قرآنی بانوان قرآن‌پژوه در کشور پرداخت:
ایکنا: فعالیت قرآنی شما از چه سالی آغاز شد و مشوّق شما در این مسیر که بود؟
متولد 1363 و ساکن تهران هستم. در دبیرستان رشته ریاضی فیزیک را انتخاب کردم و دیپلم گرفتم، اما به دلیل علایق شخصی و زمینه‌های خانوادگی رشته علوم و حدیث را در کنار رشته تخصصی‌ام، که ریاضی فیزیک بود، انتخاب کردم و سال 81 پذیرفته شدم. مقطع کارشناسی ارشد را در دانشگاه تهران در رشته علوم قرآن و حدیث گذراندم. از دوره کارشناسی ارشد به شکل تخصصی مشغول تحقیقات قرآنی شدم و در دوره دکتری به صورت تخصصی‌تر در این زمینه پژوهش کردم و موضوع رساله دکتری‌ام قرآن و مستشرقان بود.
ایکنا: درباره سوابق علمی و آثار پژوهشی‌تان توضیح دهید.
در دوره کارشناسی با معدل نوزده و نیم رتبه نخست دانشگاه را کسب کردم. در مقطع کارشناسی ارشد از سهمیه استعداد درخشان استفاده کردم. عنوان پایان‌نامه کارشناسی ارشدم «بررسی مجاز در روایات با تأکید بر المجازات النبویه (ص) سیدرضی» بود که در سال 89 در جشنواره فارابی، بخش جوان، شایسته تقدیر شد. بنده اولین برگزیده جوان جشنواره فارابی بودم و تا چهارمین دوره‌ای که جشنواره برگزار می‌شد برگزیده‌ای در بخش جوان نداشت. در دوره دکتری نیز به خاطر مقالات پژوهشی که داشتم از سهمیه استعداد درخشان استفاده کردم و در 1391 در دانشگاه تهران پذیرفته شدم.
عنوان رساله دکتری‌ام «تحلیل انتقادی مبانی و روش نیل رابینسون در مورد پیوستگی متن قرآن» بود. مقاله‌ای هم با عنوان «واکاوی کارکرد تحلیل گفتمان در اثبات پیوستگی متن قرآن کریم با تأکید بر رهیافت نیل رابینسون» از رساله استخراج کردم که در فصلنامه «مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی» منتشر و پربازدیدترین مقاله شد و از پایان‌نامه کارشناسی ارشدم حدود 5 مقاله منتشر کردم. در حوزه مطالعات قرآنی مستشرقان و پژوهش‌های بینامتنی میان قرآن و متون مقدس در دوره دکتری نیز مقالاتی داشته‌ام که به تازگی منتشر شده است. مقاله اخیرم که امسال با عنوان «سفینه» در مجله «معرفت ادیان» منتشر شد مربوط به مطالعه تطبیقی اصطلاح سفینه در قرآن و کتاب مقدس است.
ایکنا: به نظر شما مراسمی که برای تکریم از بانوان قرآن‌پژوه برگزار می‌شود چه تأثیری بر افزایش انگیزه جامعه قرآنی، به ویژه بانوان قرآن‌پژوه، خواهد گذاشت؟
طبیعتاً انجام چنین فعالیت‌ها و برگزاری جشنواره‌هایی در این زمینه موجب تشویق افرادی می‌شود که در این حوزه به صورت تخصصی کار می‌کنند و به آن‌ها برای فعالیت‌های بیشتر و ورود به حوزه‌های تخصصی‌تر انگیزه می‌دهد و برای دانشجویان این رشته یا افرادی که سال‌هاست در این حوزه فعالیت می‌کنند اقدامی انگیزه‌بخش و مؤثر است.
ایکنا: نحوه آشنایی شما با همایش بانوان قرآن‌پژوه چگونه بود؟ شرکت در این همایش چه تأثیری بر افزایش انگیزه شما در حوزه فعالیت‌های قرآنی آتی خواهد داشت؟
از سال‌ها قبل با این همایش آشنا شدم. زمانی که دانشجوی کارشناسی ارشد بودم فراخوان‌هایی را که برای ثبت‌نام در این همایش منتشر می‌شد مشاهده می‌کردم. مضاف بر آن با برخی از برگزیدگان همایش آشنا بودم و برخی از آن‌ها دوستانم بودند. در مجموع از برگزاری این همایش و اهداف آن از نزدیک آشنایی داشتم.
وقتی فردی در رقابت‌هایی از این دست شرکت می‌کند و برگزیده می‌شود، قطعاً سوای دغدغه‌ها علمی‌ای که هر فرد برای خودش دارد، انگیزه مضاعفی را در او به وجود می‌آورد. شرکت در این همایش‌ها و برگزیده شدن در آن محرک قوی‌ای است که به کمک فرد می‌آید و انگیزه ادامه این مسیر را با قدرت بیشتری به فرد اعطا می‌کند.
ایکنا: آیا این نوع تشویق‌ها و تکریم‌ها کافی است؟ شما چه تشویق‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
قطعاً کافی نیست. بهتر است تشویق‌ها با پشتوانه‌های علمی همراه باشد؛ مشابه کارهایی که در بنیاد نخبگان انجام می‌شود و جوایزی در راستای حمایت علمی از فرد و قرار گرفتن او در مسیری بهتر اهدا می‌شود. از زمانی که به عضویت بنیاد نخبگان درآمدم مشاهده کردم جوایز یا تسهیلات نخبگان صبغه علمی خود را حفظ کرده است. بهتر است تکریم‌های جامعه قرآنی بدین صورت باشد و در راستای تکمیل فعالیت پژوهشی و آموزشی برگزیدگان باشد.
ایکنا: به نظر شما نقاط ضعف و قوت مراکز قرآن‌پژوهی چیست؟
بیشتر فعالیت‌هایم در حوزه دانشگاهی بوده و با مراکز فرهنگی ارتباط زیادی نداشته‌ام. با وجود این، فکر می‌کنم نگاهی غیرتخصصی در بعضی مراکز حاکم است که مانع رشد و پیشرفت آن‌هاست. طبعاً مخاطبان نگاه عقل‌مدار را می‌پسندند و با گذر زمان رشد عقل بشر بیشتر خواهد شد و تعقلی که مورد انتظار است در همه مخاطبان پررنگ‌تر می‌شود. به همین خاطر اگر از نگاه‌های عوامانه فاصله بگیریم و به سمت تعقل و تدبر بیشتر در حوزه مطالعات قرآنی گام برداریم، این مؤسسات مخاطبان بیشتر و فعالیت اثربخش‌تری خواهند داشت.
ایکنا: حوزه‌های مغفول‌مانده در زمینه فعالیت قرآنی کدام است که بانوان قادر به فعالیت در آن‌ها باشند؟
آنچه مسئله روز است و از نظر فرهنگی خیلی جای کار دارد و به آن توجه نشده، حوزه مطالعات قرآن و کتاب مقدس است. حوزه دیگر مطالعات زبان‌شناسی بر مبنای قرآن و حدیث است. این دو حوزه از مسائل روز دنیای علم است و معتبرترین دانشگاه‌های غربی به این موضوعات توجه دارند. البته پیوند عمیقی میان مطالعات زبان‌شناسی و مطالعات بین ادیانی وجود دارد. وقتی در حال نگارش رساله دکتری خود بودم متوجه اهمیت این موضوعات شدم. اکنون بحث مجاز، استعاره و مسائل زبان‌شناسی جدیدی در دانشگاه‌های دنیا درباره کتب مقدس مثل تورات و انجیل انجام می‌شود. خیلی خوب است که در کشور خودمان به این سمت حرکت کنیم و با روش‌های علمی که در دنیا مرسوم است ایده‌ها و افکار علمی خود را بیان کنیم.
زبانی که کتب مقدس به آن زبان نگاشته شده‌اند از خانواده زبان سامی هستند. نتیجه اینکه این دو حوزه به ما کمک می‌کند تا فهم بهتر و بیشتری از مفاهیم قرآنی و اسلامی داشته باشیم. اگر به برداشت‌های درست‌تری از آیات قرآن دست پیدا کنیم، فرهنگ‌سازی بهتری در جامعه روی خواهد داد. به هر حال بسیاری از آیات قرآن خطاب به اهل کتاب است و به تعاملات بین ادیانی اشاره دارد که به دلیل هم‌نشینی مسلمانان با مسیحیان و یهودیان از زبان پیامبر(ص) بیان شده است. وقتی حوزه مطالعات قرآن و کتب مقدس را مدنظر قرار دهیم و به مباحث زبان‌شناسی توجه کنیم، به درک و فهم بهتر و جدیدتری از مفاهیم قرآنی دست می‌یابیم که شناخت ما را از اسلام ناب ارتقا می‌دهد.
ایکنا: راهکاری ماندگاری و افزایش تأثیر فعالیت‌های قرآنی در زندگی اجتماعی مردم چیست؟
باید آنچه را می‌خواهیم در قالب معارف دینی و قرآنی به جامعه تزریق کنیم و با پشتوانه محکم علمی همراه باشد. کسی که می‌خواهد وارد این حوزه شود نخست پیش از همه و قبل از هر چیزی باید پشتوانه محکم علمی داشته باشد. منظورم صرف داشتن مدرک تحصیی نیست، بلکه مقصود فهم درست و کافی از هر مسئله‌ای است که فرد می‌خواهد آن را ارائه و ترویج دهد. اگر قرار باشد بی‌پروا و بدون تحقیق هر مطلبی را بگوییم و بعد مشخص شود آن مسئله اشتباه است، قطعاً نه تنها به هدف خودمان که تعمیق باورهای دینی است دست نیافته‌ایم، بلکه از آن دورتر هم شده‌ایم.
ایکنا: موانع کاربردی‌سازی مطالعات قرآنی در کشور چیست؟
به نظرم برای کاربردی‌سازی ابتدا باید تعریف دقیقی از آن ارائه شود. یک‌سری رشته‌ها و مسائلی هستند که اساساً نظری و ناظر به فرهنگ و اندیشه مردم هستند. نمی‌دانم تعریف درستی از کاربردی‌سازی این رشته‌ها می‌توان ارائه داد یا خیر، ولی به نظر من اول از همه نهادهای بالادستی کشور باید در این حوزه وارد شوند. اگر دغدغه کاربردی‌سازی در حکم دغدغه‌ای پررنگ مطرح شود و برای آن برنامه‌ریزی اصولی و اساسی انجام شود، آنگاه می‌توانیم انتظار و توقع داشته باشیم که نهادها و فعالان قرآنی انتظار کاربردی‌سازی را برآورده کنند. به نظر من تا زمانی که در این زمینه سیاست‌گذاری کلان انجام نشود، حجم انبوه پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی برای سالیان متمادی بدون استفاده در کتابخانه‌ها باقی خواهند ماند.
انتهای پیام
