حجت‌الاسلام بهجت‌پور تشریح کرد:
قرائت‌های سه‌گانه از جمع‌آوری قرآن در صدر اسلام
گروه حوزه‌های علمیه ــ نویسنده تفسیر تنزیلی قرآن کریم با ارائه گزارشی از نحوه جمع‌آوری قرآن در منابع تاریخی به بررسی دیدگاه آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی پرداخت و گفت: ایشان از دوره پیامبر تا خلیفه سوم سهمی در جمع قرآن قائل شده که کار اصلی یعنی چیدن آیات در سوره و ترتیب سور در دوره پیامبر(ص) بود.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام‌والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، مدیر حوزه‌های علمیه خواهران، شامگاه چهارشنبه، هفتم آذر، در ششمین پیش نشست بررسی دیدگاه‌های قرآنی آیت‌الله العظمی فاضل لنکرانی در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با بیان اینکه مسئله جمع قرآن در ضمن مباحث تاریخ قرآن و در ذیل مجموعه علوم قرآنی مطرح می‌شود گفت: به دلیل اتفاقی که در دوره مرحوم حاجی نوری رخ داد و البته اساتید وی هم زمینه‌ساز آن بودند مسئله تاریخ قرآن به سلسله مباحث کلامی و اصولی حوزه‌های علمی وارد شد.
وی افزود: ایشان با طرح مسئله تحریف، بحث منبعیت و حجیت ظواهر را به چالش کشیدند و در نتیجه علما و به خصوص اصولیون تلاش کردند تا پاسخ شایسته‌ای به این شبهه بدهند.
بهجت‌پور تصریح کرد: حاجی نوری حدوداً 12 دلیل بر مسئله تحریف به نقیصه بیان کرد؛ از جمله مسئله تاریخ جمع‌آوری قرآن، تاریخی که در آن قرائت و گزارش اهل سنت از گردآوری قرآن مطرح است؛ این قرائت می‌گوید که در زمان پیامبر(ص) قرآن جمع‌آوری نشده بود و مجموعه‌های پراکنده به صورت نوشته و شفاهی بود و اولین جامع خلیفه اول بود که بعد از جنگ آذربایجان به سفارش خلیفه دوم توصیه به این کار شد.
وی ادامه داد: روش کار هم این بود که زیدبن‌ثابت که جوانی 20 ساله بود در مسجد نشست و گفت آیات قرآنی را بیاورید و دو شاهد برای هر آیه هم باید می‌آوردند. لذا اگر کسی آیه را با شاهد می‌آورد ثبت و ضبط می‌شد و نقل شده اگر عمر شاهدی بر آیه منسوب به خودش داشت آن را به عنوان سوره ثبت می‌کرد؛ بنابراین هر کسی چنین جمع‌آوری را بپذیرد، مخصوصاً با توجه به نزاع میان اصحاب، طبیعی است که در ذهنش مسئله تحریف به نقیصه ظهور یابد.
نویسنده تفسیر تنزیلی قرآن بیان کرد: آیات عظام خویی و فاضل لنکرانی و دیگران تلاش کردند تا پاسخ این شبهه تحریف را بدهند و برای پاسخ به تاریخ قرآن پرداخته‌اند؛ آیت‌الله فاضل فرمودند اگر به این گزارش‌ها مراجعه کنیم، چند اشکال جدی دارد؛ از جمله تناقض و تکذیب ذاتی دارد و تاریخ یکدستی هم ارائه نکرده است. لذا ناچار باید یا همه را رد یا داوری کنیم؛ ایشان همچنین فرمودند اخباری داریم که جمع قرآن را مربوط به دوره پیامبر می‌دانند که روایات معتبر در شیعه و سنی است و این روایات معارض آن دسته قبلی است. ضمن اینکه ایشان قرآن را به دلیل تواتر حجیت‌آور و بدون تحریف می‌داند.
چندمرحله بودن جمع‌آوری قرآن
مدیر حوزه خواهران بیان کرد: روایات و آیاتی وجود دارند که قاطعانه و محکم از حیثیت قرآن و عدم تحریف آن دفاع کرده‌اند. بنابراین از دید آنها جمع قرآن با حضور شاهد مبنایی ندارد؛ ایشان بعد از اینکه شدت و حدت تمرکز بر روی روایات را کنار می‌زنند در مقام حل قضیه وارد شده و جمع قرآن را چندمرحله‌ای می‌دانند.
بهجت‌پور اظهار کرد: ایشان قرائت شیعی را اصل قرار داده است و برای هر یک از خلفا و صحابه سهمی تعیین کرده و فرموده در زمان پیامبر آیات در سوره‌ها منظم و مرتب شد و با دستور و نظر ایشان سوره‌ها از نظر ترتیب تعیین تکلیف شد و صحابه در تدوین قرآن پیامبر را همراهی کردند؛ منتهی گردآوری در دوره پیامبر دو شأن داشت که یک شأن تدوین مصحف مجرد و دیگری گردآوری مصحف همراه با تفسیر و تأویل و سبب نزول و دیگر شئون قرآن کریم بود؛ بر این اساس، تدوین اول از سوی پیامبر و گردآوری دوم مخصوص امام علی(ع) بود.
این مفسر قرآن اظهار کرد: از دیدگاه آیت‌الله فاضل مواد اولیه که قرآن را بر روی آن می‌نوشتند استخوان، سنگ، چوب و کاغذ بود و گردآوری منظم مربوط به دوره ابوبکر و اتمام آن در دوره عمر است؛ بنابراین جمع قرآن از سوی خلفا صرفاً گردآوری قرآن از مواد مختلف و استنساخ در یک مجموعه کاغذی است. در واقع کار پیچیده‌ای در جمع قرآن نبود و صرفاً استنساخ بود.
مدیر حوزه‌های علمیه خواهران تصریح کرد: از دید ایشان عثمان مردم را بر قرائت واحد جمع کرد نه اینکه نسخه‌ای از قرآن را ارائه دهد؛ در برابر این قرائت قرائتی از اهل شیعه هست که سعی می‌کرد منکر نقش خلفا شود، ولی ایشان (آیت‌الله فاضل) به هر دوره سهمی داده که سهم اصلی مربوط به دوره پیامبر(ص) است. البته این قرائت در برابر قرائت مستشرقان هم قرار گرفته است.
قرائت شیعه از جمع قرآن
وی با بیان سه رویکرد در جمع قرآن گفت: قرائت اول از شیعه است که اعتقاد دارد جمع قرآن در دوره پیامبر(ص) تمام شد؛ رویکرد دوم اینکه در دوره ابوبکر تمام شد و قرائت سوم، که در میان مستشرقان باب شده و دلیلش هم این است که تا 15 یا 20 سال قرآنی نبوده و بعداً مسلمین آن را تدوین کردند، جمع را به دوره عثمان محول می‌کند.
بهجت‌پور اظهار کرد: محصف امام علی(ع) همان مصحفی بود که در سه روز آماده شد و کار گردآوری را کامل کرد؛ البته ایشان ترتیب نزول را مد نظر قرار دادند.
وی تأکید کرد: در مسئله جمع قرآن یکسری متغیرات دیگری هم می‌تواند مد نظر باشد تا به قرائت تفصیلی‌‌تری دست یابیم؛ اینکه می‌توان تصور کرد صحابه مصاحفی را به صورت شخصی و یا تعلیمی از پیامبر داشتند و این مصاحف همراه با تبیین و تفاسیر رسول الله بود و در مصحف خود آن را ذکر می‌کردند از جمله در تفسیر ابن مسعود نام علی در ذیل آیه غدیر آمده است.
این قرآن‌پژوه ادامه داد: می‌توان تصور کرد مصحف امام علی(ع) دو عدد بود؛ یکی تفسیر جامع شش ماهه و مصحف سه روزه و یا شش روزه که نوشته‌های پیامبر بود و دیگری مصحف مجرد و مصحف تعلیمی و تفسیری یا می‌توان تصور کرد مصحف مستند شده به ابوبکر و عمر شخصی بوده‌اند یا می‌توان تصور کرد که در دوره عثمان مصحفی گردآوری شد که مصحفی رسمی شد و مصحفی مجرد بود و به تعبیر علامه عسکری جردالقرآن شعار آن دوره شد و توضیحات تعلیمی و تفسیری پیامبر را از قرآن خارج کردند.
انتهای پیام
وی افزود: ایشان با طرح مسئله تحریف، بحث منبعیت و حجیت ظواهر را به چالش کشیدند و در نتیجه علما و به خصوص اصولیون تلاش کردند تا پاسخ شایسته‌ای به این شبهه بدهند.
بهجت‌پور تصریح کرد: حاجی نوری حدوداً 12 دلیل بر مسئله تحریف به نقیصه بیان کرد؛ از جمله مسئله تاریخ جمع‌آوری قرآن، تاریخی که در آن قرائت و گزارش اهل سنت از گردآوری قرآن مطرح است؛ این قرائت می‌گوید که در زمان پیامبر(ص) قرآن جمع‌آوری نشده بود و مجموعه‌های پراکنده به صورت نوشته و شفاهی بود و اولین جامع خلیفه اول بود که بعد از جنگ آذربایجان به سفارش خلیفه دوم توصیه به این کار شد.
وی ادامه داد: روش کار هم این بود که زیدبن‌ثابت که جوانی 20 ساله بود در مسجد نشست و گفت آیات قرآنی را بیاورید و دو شاهد برای هر آیه هم باید می‌آوردند. لذا اگر کسی آیه را با شاهد می‌آورد ثبت و ضبط می‌شد و نقل شده اگر عمر شاهدی بر آیه منسوب به خودش داشت آن را به عنوان سوره ثبت می‌کرد؛ بنابراین هر کسی چنین جمع‌آوری را بپذیرد، مخصوصاً با توجه به نزاع میان اصحاب، طبیعی است که در ذهنش مسئله تحریف به نقیصه ظهور یابد.
نویسنده تفسیر تنزیلی قرآن بیان کرد: آیات عظام خویی و فاضل لنکرانی و دیگران تلاش کردند تا پاسخ این شبهه تحریف را بدهند و برای پاسخ به تاریخ قرآن پرداخته‌اند؛ آیت‌الله فاضل فرمودند اگر به این گزارش‌ها مراجعه کنیم، چند اشکال جدی دارد؛ از جمله تناقض و تکذیب ذاتی دارد و تاریخ یکدستی هم ارائه نکرده است. لذا ناچار باید یا همه را رد یا داوری کنیم؛ ایشان همچنین فرمودند اخباری داریم که جمع قرآن را مربوط به دوره پیامبر می‌دانند که روایات معتبر در شیعه و سنی است و این روایات معارض آن دسته قبلی است. ضمن اینکه ایشان قرآن را به دلیل تواتر حجیت‌آور و بدون تحریف می‌داند.
چندمرحله بودن جمع‌آوری قرآن
مدیر حوزه خواهران بیان کرد: روایات و آیاتی وجود دارند که قاطعانه و محکم از حیثیت قرآن و عدم تحریف آن دفاع کرده‌اند. بنابراین از دید آنها جمع قرآن با حضور شاهد مبنایی ندارد؛ ایشان بعد از اینکه شدت و حدت تمرکز بر روی روایات را کنار می‌زنند در مقام حل قضیه وارد شده و جمع قرآن را چندمرحله‌ای می‌دانند.
بهجت‌پور اظهار کرد: ایشان قرائت شیعی را اصل قرار داده است و برای هر یک از خلفا و صحابه سهمی تعیین کرده و فرموده در زمان پیامبر آیات در سوره‌ها منظم و مرتب شد و با دستور و نظر ایشان سوره‌ها از نظر ترتیب تعیین تکلیف شد و صحابه در تدوین قرآن پیامبر را همراهی کردند؛ منتهی گردآوری در دوره پیامبر دو شأن داشت که یک شأن تدوین مصحف مجرد و دیگری گردآوری مصحف همراه با تفسیر و تأویل و سبب نزول و دیگر شئون قرآن کریم بود؛ بر این اساس، تدوین اول از سوی پیامبر و گردآوری دوم مخصوص امام علی(ع) بود.
این مفسر قرآن اظهار کرد: از دیدگاه آیت‌الله فاضل مواد اولیه که قرآن را بر روی آن می‌نوشتند استخوان، سنگ، چوب و کاغذ بود و گردآوری منظم مربوط به دوره ابوبکر و اتمام آن در دوره عمر است؛ بنابراین جمع قرآن از سوی خلفا صرفاً گردآوری قرآن از مواد مختلف و استنساخ در یک مجموعه کاغذی است. در واقع کار پیچیده‌ای در جمع قرآن نبود و صرفاً استنساخ بود.
مدیر حوزه‌های علمیه خواهران تصریح کرد: از دید ایشان عثمان مردم را بر قرائت واحد جمع کرد نه اینکه نسخه‌ای از قرآن را ارائه دهد؛ در برابر این قرائت قرائتی از اهل شیعه هست که سعی می‌کرد منکر نقش خلفا شود، ولی ایشان (آیت‌الله فاضل) به هر دوره سهمی داده که سهم اصلی مربوط به دوره پیامبر(ص) است. البته این قرائت در برابر قرائت مستشرقان هم قرار گرفته است.
قرائت شیعه از جمع قرآن
وی با بیان سه رویکرد در جمع قرآن گفت: قرائت اول از شیعه است که اعتقاد دارد جمع قرآن در دوره پیامبر(ص) تمام شد؛ رویکرد دوم اینکه در دوره ابوبکر تمام شد و قرائت سوم، که در میان مستشرقان باب شده و دلیلش هم این است که تا 15 یا 20 سال قرآنی نبوده و بعداً مسلمین آن را تدوین کردند، جمع را به دوره عثمان محول می‌کند.
بهجت‌پور اظهار کرد: محصف امام علی(ع) همان مصحفی بود که در سه روز آماده شد و کار گردآوری را کامل کرد؛ البته ایشان ترتیب نزول را مد نظر قرار دادند.
وی تأکید کرد: در مسئله جمع قرآن یکسری متغیرات دیگری هم می‌تواند مد نظر باشد تا به قرائت تفصیلی‌‌تری دست یابیم؛ اینکه می‌توان تصور کرد صحابه مصاحفی را به صورت شخصی و یا تعلیمی از پیامبر داشتند و این مصاحف همراه با تبیین و تفاسیر رسول الله بود و در مصحف خود آن را ذکر می‌کردند از جمله در تفسیر ابن مسعود نام علی در ذیل آیه غدیر آمده است.
این قرآن‌پژوه ادامه داد: می‌توان تصور کرد مصحف امام علی(ع) دو عدد بود؛ یکی تفسیر جامع شش ماهه و مصحف سه روزه و یا شش روزه که نوشته‌های پیامبر بود و دیگری مصحف مجرد و مصحف تعلیمی و تفسیری یا می‌توان تصور کرد مصحف مستند شده به ابوبکر و عمر شخصی بوده‌اند یا می‌توان تصور کرد که در دوره عثمان مصحفی گردآوری شد که مصحفی رسمی شد و مصحفی مجرد بود و به تعبیر علامه عسکری جردالقرآن شعار آن دوره شد و توضیحات تعلیمی و تفسیری پیامبر را از قرآن خارج کردند.
انتهای پیام
مطالب مرتبط
