قرآن و عترت؛ تنها منابع اصیل انسان‌شناسی
گروه اندیشه ــ استاد برجسته اخلاق با اشاره به اینکه تعاریف دانشمندان در مورد انسان تاکنون کامل نبوده است، بیان کرد: تنها منابعی که به صورت دقیق انسان را تعریف کرده‌اند عبارت از قرآن و عترت هستند و در این منابع نیز خداوند فرموده که آفرینش در خدمت انسان و انسان برای خدا خلق شده است.
به گزارش ایکنا؛ ششمین جلسه از مراسم سوگواری شهادت حضرت زهرا(س)، روز گذشته، 16 بهمن، با سخنرانی حجت‌الااسلام والمسلمین حسین انصاریان، در حسینیه بنی‌الزهرا واقع در خیابان ری تهران برگزار شد.
این استاد اخلاق با طرح بحث در زمینه انسان‌شناسی و منابعی که برای تعریف انسان وجود دارد بیان کرد: در شرق و غرب عالم از قدیم‌الایام، جزوه‌ها و کتاب‌هایی به عنوان انسان‌شناسی نوشته شده است، اما هیچ‌کدام از این نویسندگان، آن گونه که شایسته است، قدرت شناساندن انسان را به انسان نداشته‌اند و به قول علمای علم منطق، مطالب آنها جامع و مانع نبوده است. اهل منطق می‌گویند تعریف درست این است که در آن بیگانه‌ای وجود نداشته باشد و حرف هم قابل ایراد نباشد. بنابراین، تعریف صحیح و درستی که بشود گفت تعریف انسان است، دانشمندان غرب و شرق آن را مطرح نکرده‌اند که رأی و نظر آنها در مورد انسان کامل باشد.
وی در ادامه افزود: از عقل برخوردار هستیم و می‌توانیم نوشته‌هایی که در این زمینه وجود دارد، بررسی کنیم و به درستی یا نادرستی آنها پی ببریم. دانشمندان غرب و شرق ما را به خودمان معرفی می‌کنند، اما تعریف جامع و مانعی از انسان به دست نمی‌دهند. دو منبع در این جهان وجود دارد که این کار را به نحو احسن انجام داده‌اند که عبارت از قرآن و روایات هستند که از عمرشان نیز 15 قرن می‌گذرد.
انصاریان با اشاره به قرآن کریم و اهمیت این منبع در انسان‌شناسی تصریح کرد: تدوین قرآن در زمان پیامبر(ص) انجام شده است و اگر انسان با قرآن آشنا باشد، بسیاری از دروغ‌ها را می‌فهمد. در برخی کتاب‌ها آمده است که می‌گویند عثمان دستور جمع قرآن را داده و با نظارت چند نفر دیگر، قرآن به این صورت تدوین شده است. البته جمله‌ای وجود دارد که می‌گویند: «دروغگو کم‌حافظه است» و ما در قرآن آیه‌ای داریم که خلاف این ادعا را اثبات می‌کند. خداوند در قرآن به رسول خود می‌فرماید: «إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ»، یعنی تدوین و رده‌بندی کردن قرآن و اینکه کدام سوره اول و کدام سوره آخر باشد، بر عهده خداوند است، تعلیم نحوه خواندن نیز بر عهده خدا است.
این استاد برجسته اخلاق بیان کرد: لذا کار تدوین قرآن برعهده خدا بوده است. همچنین خداوند وعده قطعی داده که این قرآن را تا قیامت حفظ می‌کند. چنانکه فرمود: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ». خدا به پیامبر(ص) میگوید که این قرآن قابل دستبرد نیست و امکان ندارد کسی بتواند از آن کم و یا به آن اضافه کند. خداوند میگوید که قرآن تو، مانند عصای موسی‌بن عمران است که فقط ویژه موسی(ع) بود و اگر این عصا را به یک میلیارد جمعیت آن روز می‌داد، تبدیل به اژدها نمی‌شد، چون آن چوب، وصل به اراده خدا بود. با توجه به این مسائل، چه کسی می‌تواند در این عصا تصرف کند؟
وی در ادامه افزود: یک جوان با یک عصای تمیز نزد مسیح(ع) آمد و گفت، نگاه کنید که این عصا را می‌اندازم تا اژدها شود، مسیح(ع) به آن جوان گفت اگر می‌خواهی اژدها شود، دست موسی(ع) را از آستین بیرون آور، آن دست بود که عصا را اژدها می‌کرد.
انصاریان بیان کرد: بنابراین قرآن منبعی برای انسان‌شناسی است. یعنی کسی که مقداری آگاه به قرآن و فصاحت و بلاغت آن آشنا باشد، می‌فهمد که این کتاب که شروع ظهورش در مکه بوده از جانب خداوند است، آن هم شهر مکه‌ای که امام علی(ع) به اعراب آن زمان فرمود شما قبل از نزول قرآن آب خوردنتان را از چاله‌ها برمی‌داشتید، لباس شما خشن بود و غذای شما نیز غذا نبود. قرآن در آنجا ظهور کرد که مردم آب خوردن بهداشتی نداشتند. لذا معلوم است که وحی خداوند است و کیفیت و کمیت قرآن نشان می‌دهد که از جانب خداوند است. قرآن از اوست و برای اوست و ماندگار است.
این استاد اخلاق با تأکید بر اینکه مطالب قرآن، انسان را در یک مستی ابدی فرو می‌برد تصریح کرد: بخشی از آیات در رابطه با انسان و برخی نیز مربوط به بشر است. برای نمونه خداوند می‌فرماید «إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا»، خداوند با این آیه می‌خواند بگوید که این انسان، خلیفه من است. اینکه خداوند خود را در آیاتی از قرآن سمیع و بصیر معرفی می‌کند و در این آیه نیز برای انسان این دو صفت را آورده، یعنی انسان سمیع و بصیر آفریده شده که می‌تواند شنیده‌ها را حفظ کند. امروزی‌ها، یعنی دانشمندان علم فیزیولوژی می‌گویند، مغزی که در جمجمه است، قدرت دارد که چهل میلیون صفحه کتاب را حفظ کند. اما رسول خدا(ص) این حرف را قبول ندارد. پیامبر اسلام(ص) 15 قرن قبل فرمود که انسان از دانش سیر نمی‌شود. «مَنْهُومَانِ لَا یَشْبَعَانِ طَالِبُ عِلْمٍ وَ طَالِبُ دُنْیَا». انسان از دانش سر نمی‌شود، یعنی اگر چهل میلیون کتاب را به مغز بدهد، اینطور نیست که بگوید دیگر جایی برای مطالب بیشتر ندارم.
وی در ادامه افزود: همچنین این معجزه است که پیامبر(ص) می‌فرماید برای میت تلقین بخوانید. سؤالی که مطرح می‌شود این است که مگر مرده صدای تلقین‌خوان را می‌شنود؟ دانشمندان انسان‌شناس نوشته‌اند آخرین عضوی که از مرده از کار می‌افتد و 24 ساعت بعد از مرگ کار می‌کند گوش است. بنابراین این نیز از معجزات خداوند محسوب می‌شود.
انصاریان بیان کرد: آیاتی نیز وجود دارد که جنبه‌های فکری، عقلی، روانی، قلبی و معنوی انسان را نمایان کرده است و وقتی این آیات را می‌خوانیم کلام امام علی(ع) به ذهن متبادر می‌شود که فرمود «انسان، کتابی است که خدا به دست قدرت خود نوشته و تمام عوالم وجود را در این کتاب آورده است». در بدن ما، تمام عوامل وجود قرار داده شده است. امام علی(ع) شعری دارند که در آن می‌فرمایند «اتزعم انك جرم صغير و فيك انطوي العالم الاكبر»، یعنی خیال می‌‌کنید که وجود شما همین چند کیلو پوست و استخوان است؟ در حالی‌که خداوند عالم کبیر را در شما قرار داده است. یعنی از نظر آفرینش به همه هستی وصل هستیم، چون از همه هستی در درون ما نمونه وجود دارد. یکی از مشکلات ما این است که نمی‌دانیم چقدر بزرگ هستیم. «بُود قدر تو افزون از ملائک، تو قدر خود نمی‌دانی چه حاصل؟»
این استاد اخلاق در ادامه افزود: در روایات نیز همین طور است و انسان را به صورت دقیق شناسانده‌اند، اما حیف که اکثر مردم عربی بلد نیستند که اگر بلد بودند، عرض می‌کردم، 10 جلد از کتاب بحارالانوار با عنوان ایمان و کفر است و در این 10 جلد، روایات بسیار دقیقی در مورد روانشناسی و انسان‌شناسی نقل شده است و وقتی این 10 جلد را می‌خوانید، می‌فهمید که در کجای آفرینش قرار دارید.
وی در ادامه به برخی دیگر از آیات قرآن در این زمینه اشاره و بیان کرد: خداوند می‌فرماید: «خَلَقَ لَكُم ما فِي الأَرضِ جَميعًا»، یعنی هرچه روی زمین وجود دارد، برای استفاده انسان آفریده شده است. ممکن است بگویید هرچه روی زمین است که سر سفره ما نیست، پس منظور آیه چه چیزی است؟ در پاسخ باید گفت، مثلاً چیزی که خدا به نفع ما آفریده است، اقیانوس‌ها و دریاها و دریاچه‌ها هستند. ما در تهران هستیم، اما اقیانوس و خورشید نیز برای ما آفریده شده است. خورشید به اقیانوس می‌تابد، بخاری به اندازه، از روی آب بلند می‌شود، خداوند به بخار میگوید بالا بیا، بعد ابر تشکیل می‌شود و بعد به ابر فرمان می‌دهد که بچرخد و روی اقیانوس نماند، این ابرها در شهرها می‌بارند و از بارش باران گاهی مستقلاً که در زمین‌های کشاورزی می‌بارند و گاهی به صورت جوی و چشمه وارد زمین کشاورزی می‌شوند و سفره ما را از گوشت و ... تأمین می‌کند.
انصاریان در ادامه افزود: پس ما که اینجا نشسته‌ایم وصل به همه اقیانوس‌ها و هوا و خورشید و... هستیم. شما هفته‌ای یک یا دو بار خرما می‌خورید. بیشتر نخل‌های ایران را ماه آبیاری می‌کند. ماه جزر و مد ایجاد می‌کند که در بالا آمدن آب از دروازه جوی‌هایی که نخل‌کارها کنده‌اند، آب وارد می‌شود و نخلستان را آبیاری می‌کند. ما یک خرما می‌خوریم، اما به ماه وصل هستیم. برای نمونه دیگر، اگر شب نبود، تمام موجودات زنده دنیا می‌سوختند. شب، هوا را خنک و متعادل می‌کند و کشت‌ها و... زنده می‌مانند. اینها برای مثل کافی است و الا اگر بخواهیم فکر کنیم که ببینیم ما چه ارتباطی با عالم وجود داریم، می‌بینیم به تمام جهان آفرینش وصل هستیم.
این استاد اخلاق با طرح این سؤال که آیا این وصل بودن به جهان مخصوص انسان است و دیگر موجودات وصل نیستند؟ بیان کرد: خداوند میگوید، دیگر موجودات نیز به خاطر انسان وصل به آفرینش هستند چه اینکه فرمود به همه گفته‌ام که در خدمت انسان باشند. این شعر برای قرن هفتم است که برگرفته از این آیات است و شاعر میگوید «ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند»، این شعر معنای تسخیر است که فرمود: «وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ». خداوند، هرچه در این عالم وجود دارد برای انسان به کار گرفته است که در خدمت انسان باشند. به همین مناسبت باید به این شعر هم اشاره کنم که میگوید «همه از بهر تو سرگشته و فرمانبردار، شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری». اما این سؤال مطرح است که ای انسان، تو برای چه کسی خلق شده‌ای؟ پاسخ اینجا است که خداوند می‌فرماید: «خَلَقْتُ الْأَشْیآءَ لِأَجْلِک وَ خَلَقْتُک لِأَجْلی»، همه چیز را برای تو و تو را برای خودم خلق کردم.
وی در ادامه افزود: خداوند در آیه دیگری انسان را خطاب قرار می‌دهد و با توجه به همه این امکاناتی که برای او خلق کرده می‌فرماید: «فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ». به کجا می‌روید؟ اصل خلقت شما و جهت‌گیری آن به سمت من دارد، اما چرا به انحراف می‌روید؟ خداوند انسان را بالاتر از همه موجودات و پایین‌تر از خود قرار داده است، اما می‌فرماید اگر به خودسازی مشغول شوی از این حد وسط بالاتر می‌آیی. خداوند می‌فرماید: «إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ»، یعنی وقتی انسان به وجود خدا ساخته شد، طبیعت او میل به صعود می‌کند و به سمت خدا می‌رود.
این استاد اخلاق بیان کرد: خداوند در آیه آخر سوره کهف فرمود: «فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا»، یعنی اگر می‌خواهی در آغوش خدا بیفتی، با عمل شایسته، خودسازی کن و خدایان دروغین را کنار خدا قرار نده که بگویی هم خدا و هم خرما. خیر، فقط خدا است. اگر خرما نیز در کار است به اذن خدا به وجود آمده است. اگر هم با طرح و نقشه خدا خودسازی نکنیم، خیلی سنگین می‌شویم و سقوط می‌کنیم، چنانکه فرمود «ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِينَ». انسان آفریده خاص خدا است و باید سفر الی الله داشته باشد. باید خودسازی کنیم و بدانیم: «از عبادت نِی توان الله شد، اما می‌توان موسی کلیم الله شد».
انتهای پیام
