مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، ۸ مرداد برابر با ۲۹ ژوئیه را روز بزرگداشت فیلسوف بزرگ، سهروردی اعلام کرد، شهابالدین سهروردی، ملقب به شیخ اشراق(۵۴۹–۵۸۷ ق) فیلسوف نامدار ایرانی، اهل شهر سهرورد شهرستان خدابنده استان زنجان است.
بنابر آنچه شمسالدین شهرزوری در «نزهةالارواح و روضةالافراح» درباره استاد خود نگاشته است، سهروردی تحصیلات اولیه خود را در مراغه گذراند.
معروف است که یکی از همدرسان وی در این دوره فخرالدین رازی است، سپس برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت، اصفهان در آن زمان مهمترین مرکز علمی و فکری در سرتاسر ایران بود او در این دوره با افکار و آرای ابن سینا آشنا شد.
سهروردی پس از پایان تحصیلات به سفر در داخل ایران پرداخت، که این امر زمینهساز آشنایی وی با مشایخ تصوف گشت، او چنان شیفته راه تصوف شد که مدتی طولانی به اعتکاف و عبادت و تفکر گذراند، تفکری که در نهایت منجر به شکلگیری مکتب فلسفی شد که آن را «حکمت اشراق» نامید.
حکمت اشراق که امروزه به فلسفه اشراق شهرت یافته، فلسفهای بدیع با بنمایههای افلاطونی، نوافلاطونیان، مشاء و آنچه حکمت پارسی میخواند، است.
وی به زرتشت توجه خاصی داشته و پارهای از مطالب و برخی از اصطلاحات حکمت اشراق را از اوستا و منابع پهلوی گرفته است، او در کتاب «حکمةالاشراق»، از زرتشت با عنوان حکیم فاضل نام برده و خود را زندهکننده حکمت ایران باستان معرفی کرده است.
از ویژگیهای مهم این مکتب فلسفی این است که عقل را تنها مرجع شناخت نمیداند، بلکه علاوه بر تفکر و عقل، بر کشف و شهود عرفانی نیز تأکید دارد، به گونهای که کشف و شهود عرفانی را شریفترین و بلندمرتبهترین مرحله شناخت میداند.
مهمترین اثر فلسفی سهروردی، کتاب حکمةالاشراق است، او در این کتاب مبانی فلسفه اشراق را بیان داشته و هستیشناسی بدیعی را ارئه میدهد.
نور حقیقت، مبنای فلسفه اشراق است که نباید با نور فیزیکی یکی دانسته شود، در نگاه او نور مبدأ هستی است و تمام موجودات دنیا از نور به وجود آمدهاند.
در این هستیشناسی «نورالانوار» یا «نور مطلق» همان حقیقت الهی است که وجود مطلق است و تمام موجودات، وجود خود را از این منبع کسب کردهاند و جهان هستی چیزی جز مراتب و درجات گوناگون روشنایی و تاریکی نیست، سلسله مراتب موجودات بستگی به درجه نزدیکی آنها با «نورالانوار» دارد، یعنی به میزان درجه «اشراق» و نوری که از نورالانوار به آنها میرسد.
ظاهربینان و متعصبان، نه تنها درک درستی از اندیشه وی نداشتند؛ بلکه فهم نادرست خود را دستاویزی برای اتهام معاندت افکار او با شریعت اسلام ساختند.
فیلسوفی با اندیشههای عرفانی همانند این بیان ارزشمند که «وقتی خواستی قرآن بخوانی، به گونهای بخوان که تو گویی فقط برای تو نازل شده نه کس دیگری»، در نهایت به الحاد متهم شد و علمای حلب خون او را مباح شمردند.
سهروردی در ۵ رجب ۵۸۷ هجری قمری در سن 38 سالگی به زندان افتاد و همانجا از دنیا رفت، مدفن وی مسجد امام سهروردی شهر حلب است.
یادداشت از مرتضی مزگینژاد، استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه بیرجند
انتهای پیام