گفتمان شیعه در پیوند با دولت علوی(ع) تداوم خواهد داشت
گروه اندیشه ــ گفتمان شیعه می‌تواند در پیوند با منشور مدینه‌النبی و منشور دولت امام علی(ع)، فرایند همگرایی با دولت‌ها و تعامل با نظام بین‌الملل را تقویت کرده و برای ساخت نظام پویا عمل کند. این گفتمان با اتکاء به رویکرد فرهنگ صلح و با پرهیز از هرگونه گرایش‌های رادیکال، عامل بقای کیان شیعه خواهد شد.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ سومین کنگره بینالمللی امام علی پژوهی، امروز، ۱۴ آبان‌ماه، با حضور جمعی از اندیشمندان و علاقه‌مندان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
محمدرضا کلان فریبایی، استادیار دانشگاه و پژوهشگر منطقه‌ای که مقاله‌اش در این کنگره برگزیده اعلام شد، به ایراد سخن با عنوان «گفتمان صلح و جنگ در اندیشه امام علی(ع)» پرداخت و بیان کرد: چالش میان دوگفتمان صلح و جنگ، واگرایی سیاسی اجتماعی را میان جوامع مسلمان فراهم کرده است. دیپلماسی نیز اگر ابزار گفتمان جنگ شده باشد؛ اهمیت خود را از دست خواهد داد. در این صورت، شیوه‌های مذاکره و گفت‌وگو برای تأمین آسایش در جغرافیایی داخلی و خارجی به چالش کشیده خواهد شد. این در حالی است که اسلام و دولت امام علی(ع) در حیات سیاسی خود به گفتمان صلح و شیوه‌های مذاکره و گفت‌وگو، توجه ویژه داشته‌اند. این شیوه در دولت‌های مختلف جهان اسلام، نیز همواره تبلوریافته است. به همین دلیل صلح و دیپلماسی ازگذشته تاکنون، دارای اهمیت بوده است.
وی در ادامه افزود: صلح، یک قاعده و اصل و جنگ یک پدیده استثناء و محدود به حالات ضروری است. در این کنگره صلح در گفتمان علی(ع) به موضوع محوری تبدیل شده است. هرچند مستشرقان گاهی از او چهره‌ای جنگ طلب ساخته‌اند. حتی صفویان تاریخ حکمرانی آن حضرت را قهرمانی، فاتح بودن، شجاعت و جنگ‌آوری معرفی کرده‌اند. میان غالیان نیز تلاش شده است نام علی(ع) با شمشیر و ذوالفقار گره بخورد و از او حاکمی مقتدر نشان داده شود. داده‌های تحول گفتمان سیاسی شیعه در قرن 21، حاکی از تنوع خوانش و رویکرد دموکراتیک است. مهمترین تحول گفتمان شیعه در آغاز قرن حاضر، تحول از سیاست‌گریزی و تمایل به ضرورت تشکیل حکومت است. با چنین رویکردی این گفتمان باعث تحریک رقبا شده و آنها را وادار به تقابل نموده است. آیا در چنین شرایط راه حل گفتمان صلح نیست؟
از مهمترین بحث‌های جامعه‌شناسی سیاسی در گفتمان امام علی(ع) توسعه صلح است. ایشان به حقوق اقلیت‌های شهروندان خود اهمیت می‌داد و حتی ستم به یک زن یهودی را در دولت خود تحمل نکرداین پژوهشگر و نویسنده بیان کرد: علی(ع) همواره مردم را به گفت‌وگو و مشورت دعوت کرد و در روابط بینالمللی به دیپلماسی اهتمام ورزید. علی(ع) حتی در برابر شورشیان خوارج که گروهی تروریسم بودند، ابتدا به گفت‌وگو برخواست. امام(ع) به جامعه اجازه انتقاد داد و حکومت خود را بر سه اصل عقلانیت، آزادی و اخلاق بنیان گذاشت. از مهمترین بحث‌های جامعه‌شناسی سیاسی در گفتمان امام علی(ع) توسعه صلح است. ایشان به حقوق اقلیت‌های شهروندان خود اهمیت می‌داد و حتی ستم به یک زن یهودی را در دولت خود تحمل نکرد. علی(ع)، چند اصل را در دولت خود به اجرا گذاشت که از جمله می‌توان به توقف فتوحات قهری، سازندگی داخلی، توسعه عدالت اجتماعی، مبارزه با تروریسم اشاره کرد.
وی در توضیح توقف فتوحات قهری بیان کرد: گسترش فتوحات با انگیزه‌های مختلف، از آسیب‌های جنگ‌های صدر اسلام است که پیامد آن تاکنون در ابعاد بینالمللی باقی مانده است. دولت امام علی(ع) با تعطیل کردن سیاست فتح قهری، به سیاست عمران و آبادانی داخلی تأکید کرد و هیچ کشوری را فتح نکرد. همچنین در زمینه سازندگی داخلی نیز دولت امام علی(ع) سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی خود را، سازندگی داخلی و به کار بردن تمام توان برای بهبود اوضاع مسلمانان قرارداد. عمران و آبادانی و ساخت و بهسازی راه‌های مواصلاتی شهرها، کاهش دریافت مالیات از کشاورزان، تولید علم در برنامه‌های دولت علوی بود، زیرا گفتمان علی صلح‌گرا بود.
کلان فریبایی تصریح کرد: فقدان راهبردگفتمان، گسست اجتماعی را در جهان اسلام تشدید و واگرایی را جایگزین همگرایی کرده است که خاستگاه تاریخی آن به حافظه تاریخی جامعه بر می‌گردد که به تدریج ازگذشته گرایی، در حال تغییر به آینده‌گرایی است. تئوری این واگرایی با خوانش‌های متنوع میان هر دو گفتمان به تدریج افزایش یافته و تقابل ایدئولوژیک دو گفتمان، خشونت را تشدید کرده و مسیر تعامل را به انسداد کشانده است. دیسکورس، تداعی‌کننده دیالکتیک، عقل و سیستم است که بر ذهنیت‌ها اثر می‌گذارد.
اختلاف خوانش‌ها نه تنها در جامعه‌سازی، دولت‌سازی، سیاست خارجی و روابط بین‌الملل تاثیر دارد، بلکه حتی درحوزه هنر و ساخت فیلم‌ها مانند مختار و فیلم امام علی(ع) نیز تاثیرگذار بوده استوی در ادامه افزود: برخی از خوانش‌های مکتب شیعه به گفتمان جنگ و تقابل پافشاری می‌کنند و برخی از خوانش‌ها نیز به گفتمان صلح تأکید دارند. این اختلاف خوانش‌ها نه تنها در جامعه‌سازی، دولت‌سازی، سیاست خارجی و روابط بین‌الملل تاثیر دارد، بلکه حتی درحوزه هنر و ساخت فیلم‌ها مانند مختار و فیلم امام علی(ع) نیز تاثیرگذار بوده است و ابعاد جنگی شخصیت‌ها، برجسته‌تر از سایر ابعاد نشان داده می‌شود. این اختلاف خوانش در مکتب اهل سنت نیز وجود دارد.
این پژوهشگر و نویسنده در ادامه افزود: دولت مدینه النبی و دولت امام علی(ع) بر اساس جهان‌بینی واقع بینانه وحدت را میان مسلمانان ضروری و استراتژیک می‌دانستند. گفتمان شیعه می‌تواند در پیوند با منشور مدینه و منشور دولت امام علی(ع)، فرایند همگرایی با دولت‌ها و تعامل با نظام بین‌الملل را تقویت کرده و برای ساخت نظام پویا عمل کند. این گفتمان با اتکاء به رویکرد فرهنگ صلح و با پرهیز از هرگونه گرایش‌های رادیکال، عامل بقاء کیان شیعه خواهد شد. اما گفتمان جنگ می‌تواند موفقیت‌های به دست آمده را قربانی اهداف بلندپروازانه کند، آن گونه که سلسله‌‌های آل بویه، فاطمیان و صفویان، میراث‌دار رادیکال برای نسل‌های بعدی شدند. گفتمان شیعه باید همه سازوکارهای بینالمللی حفظ صلح را پشتیبانی نماید و مانند دولت امام علی(ع) به تعامل ارزنده و پویا در بقاء جزء درضمن بقاءکل اندیشه کند. به یقین با انهدام سیادت کل، سیادت جزء نیز به فناء خواهد رفت. نگرش چند بعدی به شخصیت امام علی(ع) و به خصوص اصول دیپلماسی اسلامی او برای برون رفت از بحران الگو بخش بوده و امری حیاتی است.
وی بیان کرد: در عصر کنونی نیز گفتمان تشیع با فرهنگ صلح و همگرایی می‌تواند به سرمنزل مقصود برسد. شیعه باید سیاست مدارا را پیش بگیرد که امام علی(ع) انجام دادند. در گفتمان علی(ع)، اسلام مهمتر از حکومت علی(ع) بود. نباید سیاست‌های کلی کشورهای اسلامی جنگ‌های مذهبی و درگیری‌های نیابتی باشد. آنچه که امروز در سوریه، عراق و یمن به واسطه گروه‌های رادیکال با حمایت‌های خارجی مشاهده می‌شود، برای جهان اسلام فوق‌العاده خطر استراتژیک دارد. ما نباید امیرالمؤمنین(ع) را منشا اختلاف مسلمانان و گفتمان حضرت را گفتمان جنگ معرفی کنیم. اندیشه علی(ع) صلح‌گرا بود و منافع کلی جهان اسلام برای علی(ع) از منافع هر جریان و مسلکی پراهمیت‌تر بود. دلیل این مدعا این است که علی(ع) پنج سال برکل جریان‌های جهان اسلام حکمرانی کرد و هیج گزارشی از جنگ شیعه و سنی در دولت علی(ع) وجود ندارد. بلکه این پدیده شوم قرن‌ها بعد از علی(ع) در عصر صفویان و عثمانیان با اهداف سیاسی و یا جغرافیایی تحقق یافت.
بیشترین خونریزی در منطقه خاورمیانه صورت می‌پذیرد و این درحالی است که بیشترین توصیه‌ها و تأکیدات را اسلام بر حفظ برادری و دوستی بین ملت‌ها داشته استکلان فریبایی در ادامه افزود: طرفداران گفتمان صلح و چهره‌های حقوق بشری و نخبگان فکری یکسره باید از گفتمان صلح سخن بگویند. برای جلب مشارکت دولت‌ها و سازمان‌های جهانی باید ایده صلح را ترویج کرد. اجماع نخبگان بر مفاهیم پایه می‌تواند از طریق گفتمان صلح، توسعه متوازن در خاورمیانه را محقق سازد. پس باید در جهت تعمیق دموکراسی و بهبود روابط منطقه‌ای و جهانی کوشش کنیم. با مشاهده وضعیت حساس کنونی جهان و منطقه، بیشترین خونریزی در منطقه خاورمیانه صورت می‌پذیرد و این درحالی است که بیشترین توصیه‌ها و تأکیدات را اسلام بر حفظ برادری و دوستی بین ملت‌ها داشته است. نصایح سران سایر کشورهای غیر اسلامی به سران دولت‌های مسلمان با استناد به آیات قرآن نباید ما را برای اتخاذ گفتمان صحیح و تجدید اندیشه فرا بخواند؟
وی بیان کرد: دست‌یابی به همگرایی دموکراتیک به عنوان یک راهکار در سیره امام علی(ع) شاخص فرهنگ صلح‌گرایی بوده و نشان‌دهنده الگوی تعامل با سایر ملت‌ها است. گسترش صلح و همزیستی جهانی و توسعه همگرایی و عدالت اجتماعی، عناصری کارآمد درتامین منافع جریان‌ها بوده و صلح پایدار، دستاورد مهم این رویکرد خواهد بود. هرگونه تفاهمی میان دولت‌ها و ملت‌ها می‌تواند از تبعات وخیم منازعه مذهبی در منطقه بکاهد. این راه حل می‌تواند خنثی کننده برنامه ائتلاف‌های گفتمان جنگ باشد. اختلافات سیاسی اقتصادی و ایدئولوژیک مذهبی نباید مانع مذاکره باشد. ادامه وضعیت کنونی معادلات را بیش از پیش به ضرر جهان اسلام تغییر خواهد داد. اما اتخاذ سیاست‌های صلح‌گرا از سوی دولت‌ها، از عوامل مهمی است که رویکرد همبستگی و انسجام را میان ملت‌ها، تقویت خواهد کرد.
انتهای پیام مطالب مرتبط
