ضرورت توأمان جنگ و صلح در متون مقدس اسلام و مسیحیت

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ سومین کنگره بین‌المللی امام علی پژوهی، امروز، ۱۴ آبان‌ماه، با حضور جمعی از اندیشمندان و علاقه‌مندان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

 

حجت‌‌الاسلام حسن حقی، به عنوان یکی از برگزیدگان این کنگره بین‌‌المللی با موضوع «بررسی اهمیت و جایگاه صلح در متون مقدس و نظر اندیشمندان در اسلام و مسیحیت» به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: تفاوت‌‌ها و تضادهای فکری، عقیدتی، سیاسی و دینی، بهانه‌‌هایی است که سرمنشاء تنازعات و اختلافات بسیاری، در طول تاریخ بشر بوده است؛ درگیری و جنگ‌‌هایی که بعضاً به گفته عهد عتیق، به دستور خداوند بوده، و تا از بین رفتن کامل یک یا چند قوم و چندین شهر از روی نقشه، پیش رفته است. این نزاع و  درگیری‌‌ها، از نظر نگاه به ادیان و پیام‌آوران آنان، نشان از نوع نگرش هریک از ایشان به جایگاه انسان، نقش آدمی، اصول خویش و اصالت مهم تربیت انسانی، در جهت میل به هدایت و سعادت بشری است.

 

وی در ادامه به جایگاه صلح از دیدگاه کتاب مقدس و کلیسا پرداخت و گفت: در دیدگاه کتاب مقدس، هم صلح و هم جنگ، توأمان ضروری هستند. سلیمان نبی می‌فرماید «زمانی‌ برای‌ محبت‌، زمانی‌ برای‌ نفرت‌. زمانی‌ برای‌ جنگ‌، زمانی‌ برای‌ صلح‌». در عهد عتیق، خداوند فرمان می‌‌دهد قبل از جنگ، دشمن را به صلح دعوت کن و اگر نپذیرفت با وی بجنگ. در «سِفر تثنیه»، خداوند به موسی فرمان می‌دهد: «چون به شهری نزدیک آیی تا با آن جنگ نمایی، آن را برای صلح ندا کن. و اگر تو را جواب صلح بدهد، و دروازه‌‌ها را برای تو بگشاید، آنگاه تمامی‌ قومی‌ که در آن یافت شوند، به تو جزیه دهند و تو را خدمت نمایند. و اگر با تو صلح نکرده و با تو جنگ نمایند، پس آن را محاصره کن، و چون یهُوَه، خدایت، آن را به دست تو بسپارد، جمیع ذکورانش را به دم شمشیر بکش. لیکن زنان و اطفال و بهایم و آنچه در شهر باشد، یعنی تمامی ‌غنیمتش را برای خود به تاراج ببر، و غنایم دشمنان خود را که یهُوَه خدایت به تو دهد، بخور». در عهد جدید نیز صلح در موارد زیادی مورد تأکید قرار گرفته است و عیسی مسیح(ع) می‌فرماید: «خوشا به حال صلح‌کنندگان». 

 

حقی با اشاره به صلح از دیدگاه قرآن کریم، اهل بیت(ع) و اندیشمندان مسلمان بیان کرد: اسلام آیینی است که از زمان پیدایش با شعار همزیستی مسالمت‌آمیز، دعوت خویش را به جهانیان عرضه کرد. و در قرآن کریم، تأکید بر دو واژه «صلح» و «سِلم» فراوان است و مشتقات این دو واژه، به اشکال مختلف و معانی گوناگون در متون مقدس اسلامی آمده است. به گفته علامه مجلسی، نخستین آیه جهاد در سوره حج، پس از آیه‌‌های بسیاری که پیامبر و مسلمانان را به سِلم، صبر و عدم جنگ با دشمنان توصیه می‌کند، نازل شده‌است و مطابق آن، مسلمانان اجازه دفاع از خود را دریافت کرده‌‌اند یا خداوند خطاب به پیامبر(ص) می‌‌فرماید: «و اگر دشمنان به صلح گرایند، تو هم به صلح گرای، و بر خدا توکل کن».

 

وی با تأکید بر اینکه از دیدگاه اسلام، اصل اولیه صلح است، گفت: ملت‌ها و دولت‌هایی که متجاوز نیستند، از هر نوع تعرض مصونیت دارند و قرآن از هرنوع تعرض به آنها منع کرده است. خداوند در سوره نساء می‌‌فرماید: «اگر از شما كناره‏‌‌گیرى كردند و با شما نجنگیدند و با شما طرح صلح افكندند، دیگر خدا براى شما راهى براى تجاوز بر آنان قرار نداده است.» از دیدگاه اسلام، صلح با همه انسان‌‌ها، در صورتی که بر علیه مسلمانان شمشیر نکشیدند، توصیه می‌شود. قرآن مجید در سوره ممتحنه می‌فرماید: «خدا شما را از نیكى كردن و عدالت نسبت به كسانى كه در كار دین با شما نجنگیدند و شما را از دیارتان بیرون نكردند، باز نمى‏‌دارد؛ زیرا خدا عدالت پیشگان را دوست دارد. خدا فقط شما را از دوستى با كسانى نهى مى‏‌كند كه در كار دین با شما جنگیدند و از دیارتان بیرون راندند و در بیرون راندنتان به یكدیگر كمك كردند تا به خاطر این سختگیرى با آنان دوستى كنید و تنها كسانى كه با آنان دوستى كنند ستمكاراند.»  

 

حقی تصریح کرد: این سخنان به آن معناست که اگر مخالفان اسلام با شما جنگ مذهبی اعلام نکردند، به شما فشار نیاوردند و شما را از وطن‌تان خارج نکردند، باید با آنها به عدالت و نیکی رفتار شود و در صورتی که شمشیر کشیدند، تنها برای دفاع، می‌توان اقدام کرد و اگر این دفاع برای خدا باشد، نباید زیاده‌روی و تعدَی در آن کرد. بر اساس همین آموزه‌‌های قرآنی، امام علی(ع) در نامه خود به مالک اشتر، فرستاده و فرماندار سرزمین مصر، چنین می‌‌نویسند: مهربانى به رعیت و دوست داشتن آنها و لطف در حق ایشان را شعار دل خود ساز. چونان حیوانى درنده مباش كه خوردنشان را غنیمت شمارى، زیرا آنان دو گروه‌اند: یا همكیشان تو هستند؛ یا همانندان تو در آفرینش. از آنها خطاها سر خواهد زد، و علت‌‌هایى عارضشان خواهد شد و به عمد یا خطا، لغزش‌‌هایى كنند، پس، از عفو و بخشایش خویش نصیبشان ده، همانگونه كه دوست دارى كه خداوند نیز از عفو و بخشایش خود، تو را نصیب دهد. زیرا تو، برتر از آنها هستى و آنكه تو را بر آن سرزمین ولایت داده، برتر از تو است و خداوند برتر از كسى است كه تو را ولایت داده است. 

 

وی در ادامه بیان کرد: امام علی(ع) می‌فرماید: «هرگز پیشنهاد صلح از طرف دشمن را که خشنودی خدا در آن است، رد مکن که آسایش رزمندگان و آرامش فکری تو و امنیّت کشور در صلح تأمین می‌گردد.» همچنین می‌فرمایند: «اگر پیمانی بین تو و دشمن منعقد گردید، یا در پناه خود او را امان دادی، به عهد خویش وفادار باش و بر آنچه بر عهده گرفتی امانتدار باش و جان خود را سپر پیمان خود گردان، زیرا هیچ یک از واجبات الهی همانند وفای به عهد نیست.»  امام علی(ع) در جنگ صفّین ضمن پرهیز دادن یارانش از ناسزاگویی به دشمن و توصیه به توصیف و بیان کردار زشت آنان به جای ناسزاگویی، این دعا را فرمود: «خدایا خون ما و خون آن‌ها را حفظ کن و میان ما و آن‌ها صلح برقرارکن و آنها را از گمراهی نجات ده تا حق را بشناسند و از سرکشی و دشمنی پرهیز کنند» . حضرت در این بیان تأکید می‌کند که حتی حفظِ خونِ دشمن، در اولویت است؛ و صلح، امری بنیادی و اصلی، و جنگ امری فرعی و تحمیلی است و همواره باید برای صلح و خاموش‌کردن آتش جنگ، قدم برداشت.

 

این پژوهشگر و نویسنده حوزه دین بیان کرد: در عهد عتیق صلح و جنگ توأمان مهم هستند. ولی جنگ‌‌ها بیشتر از صلح بوده‌‌اند. در عهد جدید نیز بر صلح بیشتر تأکید شده‌است. فرانسیسکو ویتوریا معتقد است که شاهزاده فقط باید در حالت ناچاری و اکراه، به وقوع جنگ رضایت دهد. کایتان نیز پذیرش صلح قبل از شروع جنگ را لازم ولی در اثناء جنگ لازم نمی‌‌داند.

 

وی افزود: اسلام از زمان پیدایش، ضمن نفی نژادپرستی با شعارهمزیستی مسالمت‌آمیز، دعوت خویش را به جهانیان عرضه کرد. در قرآن، صلح با همه انسان‌ها در صورتی که بر علیه مسلمانان نکوشند، توصیه می‌شود. پس از پایان جنگ هم راهبرد اسلام تلاش برای حفظ صلح و وفای به عهد است. صلح بر جنگ ارجح است و تا زمانی که مسلمانان مورد آزار و اذیت و هجوم دشمن قرار نگرفته باشند، جنگیدن مجاز نیست. از طرفی مسالمت و ترک مخاصمه نباید موجب وهن اسلام شود. همچنین فقها معتقدند جهت خاتمه بخشیدن به جنگ یا جلوگیری از جنگ احتمالی، قبولِ پیشنهاد آتش‌بس مصلحت بوده و مشروعیت دارد.