ریش‌سفیدی به ریشِ سفید نیست/ جایگاهی که باید احیا شود

بزرگان در دوره‌ها و در طوایف مختلف جایگاهی ویژه داشته‌اند و هر ملتی، بزرگان را تکریم کند سنتی نیکو را نهادینه کرده است. دین اسلام به بزرگان و ریش‌سفیدان اهمیت و جایگاه ویژه داده است، تکریم بزرگان و ریش‌سفیدان نه‌ تنها در جامعه مورد تأکید قرار گرفته بلکه تکریم بزرگان قابل تعمیم به تمام اقشار و رده‌های جمعیتی است. بعد از دین اسلام در تمام ادوار، بزرگان و ریش‌سفیدان در جامعه دارای جایگاه و منزلت اجتماعی بیشتری شدند، بزرگان در بحث مسائل اجتماعی به‌عنوان یک چهره معتمد، کدخدا، ریش‌سفید و فصل‌الخطاب مسائل اجتماعی به‌ویژه در حل منازعات و مجادلات نقش‌آفرینی می‌کنند.

ریش‌سفیدان به‌خاطر اعتباری که میان مردم داشتند در امور مهم‌تر و حساس‌تری هم به کمک سیستم‌های قانونی و نظارتی می‌رفتند؛ به‌طوری‌که افراد معتمد و مصلحت‌اندیش محلی هنوز هم در کنار دستگاه‌های امنیتی و قضایی در ایجاد امنیت پایدار در منطقه نقش‌آفرین هستند. همیشه بزرگان و ریش‌سفیدان و معتمدان، بهترین پناهگاه برای ما بوده و هستند و در مواقعی‌ که خطر و ناامنی را احساس می‌کردیم به دامان بزرگان و ریش‌سفیدان پناه می‌بردیم که این خود از خصیصه‌های بزرگ فرهنگ ایرانی است.

اغلب برای این‌که موضوع اختلاف‌هایی که حتی نسل به نسل به طایفه‌ها رسیده برطرف شود، مراسم «خون‌بس» یا «خون‌صلح» انجام می‌شد که این کار توسط ریش‌سفیدان، مسئولان انتظامی، استاندار، فرماندار یا کدخدا صورت می‌گرفت و به اختلاف میان طوایف پایان داده می‌شد. در واقع در شرایطی‌که مردم به‌خاطر عدم اعتماد به یکدیگر از کارهای جمعی پرهیز می‌کنند نقش ریش‌سفیدان پُررنگ می‌شود؛ لذا قطعاً ایرادی ندارد که با توجه به فرهنگ سنتی خانواده‌ها مردم از ریش‌سفیدان کمک گرفته و مشکلات‌شان را کمی دورتر از دادگاه‌ها و کلانتری‌ها حل کنند.

احترام به بزرگان در احادیث

امام جعفر صادق(ع) فرموده است: «از احترام خدای عزوجل احترام پیرمرد سپیدموی مؤمن است، و هر که مؤمنی را گرامی ‌دارد به گرامی ‌داشتن خدا شروع کرده و هر که مؤمن سفیدمویی را سبک شمارد، خدای عزوجل کسی را بر او گمارد که پیش از مرگش او را سبک شمارد.

نبی مکرم اسلام(ص) نیز فرموده است: «هر کس احترام کند از کسی که موی خود را در اسلام سفید کرده خدای عزوجل از هراس روز قیامت او را آسوده سازد» و نیز فرموده است: «هر کس برتری پیرمردی را به‌خاطر گذشت سن او بداند و او را احترام کند خداوند، خاطر او را از هراس روز قیامت آسوده سازد».

یکی‌ دیگر از احادیث پیامبر(ص) که حجت را بر ما تمام می‌کند، بدین شرح است: پیرمرد و بزرگ‌تر میان خانواده‌اش همچون «پیامبر» میان امتش است.

کمک به جرم‌زدایی

در این رابطه امیر علی‌حیدر امیری، نظریه‌پرداز مسائل سیاسی در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به نقش مهم و اثرگذار بزرگان و ریش‌سفیدان در جامعه و حل مشکلات اجتماعی، گفت: در قبایل عرب به بزرگان و معتمدان شیخ گفته می‌شود و نظام شیخوخیت دارای اهمیت است و در سایر قبایل چون لر، لک، ترک، کرد و بلوچ نیز بسیاری از منازعات و مجادلات و درگیری‌ها با وساطت و پا در میانی بزرگان حل و فصل می‌شود.

وی به نقش‌ بزرگان به‌ویژه در زمانی‌که درگیری‌ها به قتل منجر می‌شوند اشاره کرد و با تأکید بر این‌که ترویج فرهنگ گذشت به‌جای قصاص با نقش محوری بزرگان انجام می‌شود، بیان کرد: وقتی مسئولان می‌خواهند یک کار عمرانی، فرهنگی یا اجتماعی را در سطح ملی انجام دهند ابتدا باید ریش‌سفیدان و معتمدان جامعه را اقناع کنند، بین بزرگان و ریش‌سفیدان معمولاً بزرگان، سادات و روحانیت از جایگاه ویژه‌تری برخوردار هستند.

بزرگی فقط مختص ریش‌سفیدان نیست

امیری با اشاره به این‌که در مباحث سیاسی و فرهنگی نیز بزرگان در قالب شورا نقش مدیریت و راهبری دارند، اضافه کرد: نباید از این نکته غافل بود که بزرگی تنها مختص و مخصوص به ریش‌سفیدان نیست بلکه افراد کم سن و سال‌تر دارای نبوغ و اندیشه نیز در زمره بزرگان هستند.

این مدرس حوزه و دانشگاه با ذکر این مطلب که در مباحث هنری کسی‌ که به حد اعلی و تعالی در هنر خود برسد، بزرگ است، گفت: بزرگی به پول، مال، ثروت و جایگاه اداری نیست؛ چراکه بزرگان چهره‌هایی هستند که علاوه‌بر داشتن خلاقیت و وجهه اجتماعی، دارای اصالت خانوادگی نیز هستند.

امیری با اشاره به این‌که بزرگان، معتمدان و زعما باید دارای ویژگی‌‌های منحصر به‌فرد باشند، ادامه داد: بزرگان بسیاری از ناملایمات و نامهربانی‌ها را با دل رئوف خود می‌پذیرند، زود گذشت می‌کنند و اهل تعامل و تبارشناس هستند. بزرگان افرادی هستند که در زمان حال، پیوند‌دهنده گذشته و آینده هستند.

وی به تأکید اسلام و قرآن بر مشورت اشاره کرد و با اشاره به این‌که بزرگان و معتمدان از مصادیق بارز برای مشورت هستند، گفت: بزرگان تجربه سر بالایی‌ها و سرازیری‌های روزگار را در اختیار جوانان قرار می‌دهند. اگر امروز شاهد افزایش طلاق در جامعه هستیم یکی‌از علل آن کم‌رنگ شدن نقش بزرگان و ریش‌سفیدان است.

این تحلیل‌گر مسائل سیاسی به کار ارزنده تشکیل شوراهای حل اختلاف توسط آیت‌الله شاهرودی اشاره کرد و با یادآوری این مطلب که شوراهای حل اختلاف باید متشکل‌ از افراد باتجربه و بالای ۴۰ سال باشند، افزود: در شوراهای حل اختلاف باید از افراد معتمد، دارای مقبولیت و خوشنام جهت کاهش پرونده‌های قضایی استفاده شود، به بیانی دیگر شوراهای حل اختلاف استفاده از ظرفیت بزرگان و معتمدان جهت جرم‌زدایی است.

جایگاه ریش‌سفیدی احیا شود

بنا بر این گزارش، در ادامه نظرات جمعی از افراد را نیز در رابطه با جایگاه ریش سفیدان، جویا شدیم، مهتاب، از شهروندان خرم‎آبادی در رابطه‌با جایگاه این افراد در رفع مشکلات بین طوایف، گفت: متأسفانه تا حدودی جایگاه بزرگان و ریش‌سفیدان بین مردم تنزل پیدا کرده و آن احترامی که مردم در گذشته برای ریش‌سفیدان طایفه و قوم قائل بودند امروزه بسیار کم‌رنگ شده است. در دوران کودکی، نوجوانی و حتی جوانی‎ام یادم هست در طایفه ما که یکی ‎از بزرگ‌ترین طوایف شهر محسوب می‎شود یک نفر به‌عنوان ریش‌سفید بسیار مورد توجه و احترام مردم بود و این شخص همواره در حل و فصل مشکلات نقش مهم و تأثیرگذاری داشت.

این بانوی لرستانی ادامه داد: در دوران کودکی‌ام با شنیدن اسم آن شخص که همه با احترام از او یاد می‌کردند تصورم این بود که او یک فرد بسیار تنومند و قدرتمند است که مردم طایفه این‌چنین از او حساب می‎برند در صورتی‎که بعدها متوجه شدم بزرگی و عظمت او به تنومندی و هیکل و یا حتی ثروت نیست؛ چراکه او از نظر هیکل و قیافه و حتی ثروت، فردی بود مثل همه پیرمردهای طایفه و آن‌چه به او عظمت و بزرگی بخشیده بود اخلاق خوب و توجه وی به مشکلات مردم بود.

این فعال رسانه‌ای با تأکید بر این‌که احترام به ریش‌سفید و بزرگ قوم و طایفه همواره باید مورد توجه باشد و نباید برخی تصور کنند وقتی به شغل و منصب مهمی رسیدند می‎توانند به آسانی ابهت و احترام بزرگ قوم را مورد خدشه قرار دهند، فقط با این هدف که بگویند من با این سن کم قدرتم بیشتر از این پیر ریش‌سفید است، ادامه داد: متأسفانه در طایفه ما یکی‌ از پسران که به شغلی در دستگاه قضا رسید فقط برای این‌که ابهت و عظمت آن پیر و ریش‌سفید طایفه را بین مردم بشکند و به مردم بگوید من قدرت دارم و بزرگ‌تر و ریش‌سفیدتر از این پیرمرد فرتوت هستم، آن ریش‌سفید طایفه را به بهانه‌ای واهی به زندان انداخت که این موضوع هنوز که هنوز است با گذشت سال‌های متمادی از یاد و خاطر من نرفته و هیچ‌گاه اندکی از نفرتم نسبت به آن فرد کاسته نشد.

مهتاب با بیان این‌که به یاد دارم که پدربزرگ خودم نیز بین مردم طایفه نقش کدخدامنشی و ریش‌سفیدی را ایفا می‌کرد، گفت: متأسفانه با فوت این دو ریش‌سفید و بزرگ طایفه تصورم این است که طایفه و قوم من دیگر هیچ وقت صاحب یک ریش‌سفید و فرد بزرگوار که مورد احترام همه باشد نخواهد شد.

همه نظاره‌گر شده‌اند

وی اضافه کرد: متأسفانه امروزه مشاهده می‎شود وقتی بین دو نفر در یک طایفه مشکل و اختلافی پیش می‎آید دیگر کسی حاضر به ریش‌سفیدی کردن نیست و همه فقط نظاره‌گر هستند که ببینند آخر ماجرا چه می‌شود و این باعث می‌شود برای کوچک‌ترین اختلاف‎ها حتی بین دو برادر و یا خویشاوند نزدیک، پرونده‌های قطوری در دادگاه‌ها و دادسراها تشکیل شود.

این شهروند خرم‎آبادی گفت: واقعاً ما باید تلاش خود را به‌کار بگیریم که دوباره جایگاه بزرگان و ریش‌سفیدان قوم را احیا کنیم؛ چراکه آن‌ها تجربه زیادی دارند که می‎تواند راهگشا و مشکل‌گشای بسیاری از اختلافات و دشمنی‎ها باشد.

ریش‌سفیدی به سن و سال نیست

الهه یکی‎ دیگر از شهروندان خرم‎آبادی در این رابطه گفت: من نقش ریش‌سفیدی را بعینه در زندگی خودم دیدم و متوجه شدم واقعاً در برخی موارد نصیحت‌های یک ریش‌سفید و بزرگ‌تر چه اندازه می‎تواند روی فرد تأثیر بگذارد.

وی ادامه داد: من سال‌ها قبل به‌خاطر مشکلاتی که با همسرم داشتم بارها تا مرز طلاق و جدایی پیش رفتم؛ اما یک‌بار با پادرمیانی یکی‌ از اقوام متوجه اشتباه خود شدم و اکنون سال‌هاست که زندگی ما در آرامش و صفا و صمیمیت می‎گذرد و من و همسرم متوجه شدیم که هر دو باید با هم بار سختی‎ها و مشکلات زندگی را به دوش بکشیم و نباید هر کدام از ما دیگری را مقصر بداند.

این بانوی لرستانی با بیان این‌که نباید تصور کرد که وقتی اسم ریش‌سفید به میان می‎آید منظور یک پیرمرد با ریش‌های بلند و سفید است؛ چراکه بعضی وقت‌ها واقعاً مردان با سن کم و حتی زنان نیز می‎توانند نقش ریش‌سفیدی را بین طایفه و قوم خود ایفا کنند.

پادرمیانی بزرگان؛ مصداقی از عدالت ترمیمی

بنا بر گزارش ایکنا؛ مهدی محمدی، دادستان بروجرد آبان‌ماه امسال در نشست «نقش ریش‌سفیدان در پیشگیری از اختلافات»، اظهار کرد: نقش ریش‌سفیدان در پیشگیری از اختلافات و وقوع حوادث بسیار است؛ به‌طوری‌که گاهی یک پرونده مدت‌ها در مراجع قضایی پیگیری می‌شود تا به نتیجه برسد؛ اما با پادرمیانی بزرگان و ریش‌سفیدان روستاها این مشکل برطرف می‌شود و سریع‌تر به نتیجه می‌رسد.

وی با اشاره به نقش و جایگاه ریش‌سفیدان در جامعه، افزود: بزرگان بین مردم نقش ویژه‌ای دارند و همه برای آ‌ن‌ها احترام قائل هستند، از این حرمت بزرگان می‌‎توان جهت کاهش اختلافات و مشکلات استفاده کرد. پادرمیانی ریش‌سفیدان و بزرگان از ابتدای تاریخ بوده و هست و کاری که ایشان انجام می‌دهند مصداق بارز عدالت ترمیمی است.

دادستان بروجرد بیان کرد: بسیاری از پرونده‌ها قابل گذشت است، گاهی در یک درگیری و اختلاف چندین نفر مصدوم می‌شوند که بزرگان روستاها می‌توانند با نصیحت آن‌ها را آرام کنند و با یک عذرخواهی اختلاف برطرف شود.

ظرفیت ریش‌سفیدان برای فرهنگ‌سازی به‌ کار گرفته شود

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعلی حسینی، امام جمعه بروجرد نیز آبان‌ماه امسال در نشست هم‌اندیشی با بزرگان روستاها، عشایر و طوایف بخش مرکزی بروجرد نیز به برخی‌ از فرهنگ‌های نادرست موجود میان مردم لرستان اشاره و تأکید کرد: وقوع نزاع‌های دسته‌جمعی و طایفه‌ای یکی‌از مشکلاتی است که باید در سایه تقویت ریش‌سفیدی و کدخدامنشی برچیده شود.

وی اظهار کرد: یکی دیگر از رسوم نادرست، دادن ناهار و شام در مجلس عزا و ترحیم است که نه تنها ثواب نداشته بلکه کراهت دارد که باید از ظرفیت ریش‌سفیدان جهت برچیدن سنت‌های نادرست در روستاها و میان طوایف استفاده کرد.

متأسفانه عصر دیجیتال، فضای مجازی و تهاجم فرهنگی دشمن، جایگاه بزرگان و معتمدان را کم‌رنگ کرده است، در این دوره به بزرگان به‌عنوان افرادی مزاحم نگاه می‌شود این در حالی‌است که اگر جایگاه ایشان کم‌رنگ شود آمار طلاق، جرم و کینه‌توزی بیشتر می‌شود.

با توجه به این‌که نحوه زندگی و ارتباط‌ها در کم‌رنگی برخی‌ آداب اثر گذاشته است؛ اما نباید اجازه داد که حرمت بزرگ‌ترها و ریش‌سفیدان کم‌رنگ شود؛ چراکه این افراد از حرمت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند. علاوه‌بر همه این‌ها، از قدیم به ما آموزش داده‌اند که بزرگ‌ترها هم قابل احترام هستند و هم احترام می‌آورند. وجودشان مایه برکت و صلح برای خانواده‌ها و حتی دوستان و همسایه‌هاست. دلیل آن هم این است که در بسیاری از کارها می‌توان با آن‌ها مشورت کرد. در گذشته‌های نه‌ چندان دور شاهد بودیم که آن‌قدر سخن و داوری آن‌ها ارج داشت که با پادرمیانی ایشان همه کدورت‌ها و ناراحتی‌های فامیل به وفاق، همدلی و آشتی تبدیل می‌شد، هم‌اکنون نیز می‎طلبد در راستای استفاده از این ظرفیت، تلاش خود را به‌کار بگیریم.