پنج احتمال در خصوص معنای آیه اخوت

به گزارش ایکنا؛ پنجاهمین جلسه درس خارج فقه روابط اجتماعی آیت‌الله علیرضا اعرافی، روز گذشته برگزار شد. اعرافی در این جلسه اظهار کرد: بحث در مقوله اخوّت و آیه «انّما المومنون اخوه» بود. بحث کردیم جمله «انّما المومنون اخوه» اخباری است یا انشایی. در اینجا احتمالاتی وجود داشت: احتمال اول این است که جمله، إخبار محض باشد؛ یعنی این جمله از پیوند برادری بر اساس ایمان و اصول فکری و اعتقادی که میان مسلمانان برقرار است، خبر می‌دهد. به عبارت دیگر، این جمله واقعیتی را کشف می‌کند که آن واقعیت، اخوت فرهنگی فکری و اعتقادی بر پایه اصول و مبادی و مبانی اسلام و ایمان است. در تعلیل این مطلب، وجوه مختلفی موجود است که به آنها اشاره کردیم.

وی افزود: احتمال دوم این است که آیه گزاره خبری است که در مقام انشاء و بیان یک حکم است، آن هم حکم وضعی. یعنی این آیه می‌خواهد بگوید خداوند اخوت را به عنوان یک حکم وضعی و اعتباری، قرار داده است. شبیه موردی که خداوند جعل طهارت می‌کند. درست است که این طهارت یک ریشه‌ای در واقعیت‌های خارجی دارد، اما یک امر قراردادی و حکم وضعی است که مجعول شارع است. البته هر حکم مجعولی یک پایه حقیقی دارد. بر این فرض، جمله «انّما المومنون اخوه» گزاره‌ای در مقام انشا است.

مدیر حوزه‌های علمیه ادامه داد: سومین احتمال این است که آیه، جمله خبری در مقام انشای حکم تکلیفی است؛ مانند آیه: «وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ؛ و[لى] عزت از آن خدا و از آن پيامبر او و از آن مؤمنان است» (منافقون/8). معنای آیه این است که باید شما تحصیل عزت بکنید و نباید تن به ذلت بدهید. این هم یک احتمال است. احتمال چهارم این است که بگوییم این جمله همزمان در دو یا سه معنای قبلی به کار رفته است و شبیه استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد است؛ یعنی بگوییم آیه هم در مقام اخبار است و هم در مقام انشا است، چه انشای وضعی و چه انشای تکلیفی.

وی ادامه داد: احتمال پنجم این است که بگوییم آیه در معنای اول استعمال شده است، ولی به دلالت التزامی مستلزم یک حکم تکلیفی است. در واقع مدلول مطابقی «انّما المومنون اخوه» همان خبر و گزارش است، اما یک مدلول التزامی دارد که حکم تکلیفی یا وضعی است. در هفته گذشته ما احتمال پنجم را تقویت کردیم؛ یعنی خداوند دارد بیان یک واقعیت می‌کند. اصل در جملات خبریه این است که بر إخبار حمل شود و آن اخبار هم داعیه جدّ داشته باشد. پس این آیه باید اخبار واقعی باشد. در عین حال گفتیم این اخبار از یک امر واقعی، یک مدلول التزامی هم دارد که عبارت است از فرمان و انشا و اعتباری که مولا انجام می‌دهد؛ چون بیان این واقعیت یک فلسفه‌ای هم دارد.