شاخصه‌های دانشجوی «انقلابی روشنفکر» در بیانات امام(ره) و مقام معظم رهبری

یکی از اقشار و نیروهای تأثیرگذار در تحولات سیاسی و اجتماعی در نقاط مختلف جهان دانشجویان بوده و هستند. در کشور ما نیز دانشجویان نقش به سزلایی در پیشبرد انقلاب و نقاط عطف آن داشته‌اند و به همین دلیل 16 آذر 1332 روز دانشجو نام گرفته است، زیرا در این روز قشر دانشجو بود که در اعتراض به دخالت و نقش آمریکا در کودتای علیه دولت ملی دکتر محمد مصدق وارد صحنه شد و سه شهید تقدیم جریان مبارزه علیه استبداد و استعمار کرد. این نقش اثرگذار تا پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران دفاع مقدس نیز ادامه داشت و دانشجویان همواره نقش پیشرو را در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران پس از انقلاب ایفا کردند.

به واسطه چنین جایگاه مهمی است که امام(ره) و رهبر معظم انقلاب به این قشر توجه ویژه داشته و از آنان با تعابیر ویژه‌ای همچون «جوانان روشنفکر»، «جوانان ارزنده اسلام»، «دانشجویان مسلمان و مبارز»، «دانشجویان انقلاب»، «فرزندان ایران»، «قوه متفکره ملت»، «روشنفکر تمام‌عیار مسلمان»، «افسران جوان جنگ نرم»، «قشر برگزیده جامعه»، «امید آینده کشور»، «نسل استثنایی» و ... یاد کرده‌اند و لذا لازم است با مرور بیانات رهبران انقلاب اسلامی نقش و جایگاه دانشجو در پیشبرد اهداف انقلاب و انتظارات از این قشر پیشرو و پیشگام تبیین شود.

دانشجوی تراز انقلاب در کلام امام(ره)

ــ شما جوانان تحصیلکرده، مردان آتیه و فردا و رجال و شخصیت‌های آینده اجتماعید، باید به‌هوش و بیدار باشید و با تمامی عوامل عقب افتادگی و تفرق و ذلت ملت‌های خود مبارزه کنید. (صحیفه امام؛ ج 2، ص 177)

ــ‌ دانشجوها ذخایر این ملت هستند، مقدرات مملکت ما در آینده به دست دانشجویان امروز است. شئونات مختلفه کشور در دست دانشجویان است که آتیه کشور را آنها باید اداره بکنند. سعادت یک مملکت کلیدش به دست معلم است و به دست دانشجو... .بنابراین هر مملکتی در عالم، هر کشوری در عالم موجودیتش بسته است به دست دانشجو و معلم ... (همان؛ ج 7، ص 254)

ــ‌ دانشگاهی، دانشجو، چه دانشجوی قدیمی، چه دانشجوی جدید،همه مسائل توی دست اینها باید حل بشود. اینها قوه متفکره یک ملت هستند. (همان؛ ج 8،صفحه 141)

ــ‌ وصیت اینجانب به جوانان عزیز دانشسراها و دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها آن است که خودشان شجاعانه در مقابل انحرافات قیام نمایند تا استقلال و آزادی خود و کشور و ملت خودشان مصون باشد. (همان؛ ج 21، ص 431)

ــ‌ سلام بر دانشجویان و استادانی که در سال‌های طولانی اختناق با محرومیت‌ها و شکنجه‌های روحی و جسمی مواجه و با شجاعت و شهامت در مقابل استبدادها و قلدری‌ها ایستاده و تسلیم قدرت‌های شیطانی نشده‌اند ... و سلام به همه قشرهای دانشجو، از اطفال دبستانی و جوانان دبیرستانی و دانشمندان و استادان و دانشجویان دانشگاهی سراسر کشور که مکان‌های علمی و مقدس خود را به صورت دژهایی مستحکم و سنگرهای شکست‌ناپذیر درآورده و از استقلال و آزادی میهن عزیز خود دفاع نموده و ... لازم می دانم نکاتی چند را با شما عزیزان در میان گذارم.

1ـ‌ بزرگترین وابستگی ملت‌های مستضعف به ابرقدرت‌ها و مستکبرین، وابستگی فکری و درونی است که سایر وابستگی‌ها از آن سرچشمه می‌گیرد... شما استادان و فرهنگیان و دانشجویان دانشگاهها و دانشسراها ... باید کوشش کنید و مغزها را از این وابستگی فکری شستشو دهید. و با این خدمت بزرگ و ارزنده، ملت و کشور خود را نجات دهید. (همان؛ ج 10، ص 79)

2ـ در آغاز باز شدن دانشگاه‌ها و ... اشخاصی یا گروه‌هایی بخواهند با اسم‌هایی و تبلیغاتی فریبنده در کار دانشگاه‌ها اخلال کنند و ... عزیزان دانشگاهی و محصلین سایر مدارس با بی اعتنایی و سردی با آنان مواجه شوند، و توطئه آنان را خنثی نمایند. (همان)

3ـ آنچه کراراً تذکر داده‌ام، و رمز پیروزی است، اتحاد گروههای دانشجویی و تشکیل یک گروه اسلامی – ملی است در مقابل منحرفان که کوشش دارند تفرقه بیفکنند. (همان؛ ص 80)

4ـ باید کوشش در راه علم و به دست آوردن تخصص در رشته‌های مختلفه اساس فعالیت دانشجویان عزیز باشد که نیازمندیهای میهن به دست خود آنها بر آورده و کشور ما با کوشش شما خودکفا شود. (همان)

5ـ اسلام دین مستند به برهان و متکی به منطق است و از آزادی بیان و قلم نمی‌هراسد، و از طرح مکتب‌های دیگر، که انحراف آنها در محیط خود آن مکتب‌ها ثابت و در پیش دانشمندان خودشان شکست خورده هستند، باکی ندارد شما دانشجویان محترم! نباید با پیروان مکتب‌های دیگر با خشونت و شدت، رفتار و درگیری و هیاهو راه بیندازید. (همان؛ ص 81)

از بیانات امام خمینی(ره) می‌توان اینگونه برداشت کرد که ایشان به دانشجو به منزله قشری که مسیر آینده کشور را تعیین می‌کند اداره کشور در اختیار آنها قرار می‌گیرد می‌نگرند. براین مبنا امام(ره) از دانشجویان انتظار دارند که:

ــ با عوامل عقب‌افتادگی و ذلت کشور مبارزه کنند.
ــ به عنوان قوه عاقله کشور مسیر پیشرفت کشور را ترسیم می‌کنند.
ــ همواره نسبت به استقلال و آزادی به منزله دو آرمان بزرگ انقلاب حساس باشند و با عوامل منحرف‌کننده این دو آرمان مقابله کنند.
ــ‌ کشور را از وابستگی فکری به بیگانگان برهانند که این امر مستلزم برخورداری این قشر از خودباوری و روحیه «ما می‌توانیم» است.
ــ با کسب علم و توسعه دانش خود در راستای خودکفایی کشور در حوزه‌های مختلف بکوشند.
ــ‌ پرهیز دانشجوی مسلمان از خشونت و اتکا به قدرت استدلال و منطق در برابر پیروان مکاتب فکری دیگر.

دانشجوی تراز انقلاب در کلام مقام معظم رهبری

ــ دانشجو، یک نسل استثنایی و یک موجود استثنایی است؛ حتّی طلبه جوان از این جهت با دانشجو تفاوت‌هایی دارد. دانشجو، جوان است؛ در صراط علم و دانش است؛ با محیط‌های آزاد آشناست؛ در یکجا مجتمع است؛ آن هم با این کمیت زیاد. این ترکیب و این خصوصیات، بر روی هم حالت و تأثیرات خاصی را به وجود می آورد؛ این تأثیرات را بایستی پذیرا بود.

ما نباید انتظار داشته باشیم که دانشجو جماعت، سیاست‌های دستگاه‌های اجرایی را به طور کامل و با همه وجود بپذیرد و قبول بکند. البته باید در مقابل سیاستهای مسئولان دستگاه ها تسلیم شد؛ در این شکی نیست. وقتی که دستگاه ها و مجریان کشور تصمیمی می گیرند، آن تصمیم برای افرادی که در محدوده ی کار آن ها هستند، واجب الاطاعه است؛ اما باید این حق را به آن دانشجو داد که به مقتضای جوانی و به مقتضای آن روحیه ی شور و نشاط و شوقی که دارد، یک حالت سؤالی داشته باشد؛ احیاناً اعتراضی داشته باشد؛ پیشنهادی داشته باشد. در محیط دانشگاه، این ها را بایستی تحمل کرد و پذیرفت. این، از جمله ی عواملی است که آن شور و نشاط را در آن ها زنده، و آن ها را همچنان دانشجو نگه می دارد.البته این را هم باید مراقبت کرد که محیط دانشجویی، میدانی برای تاخت وتاز سیاست بازان حرفه ای نشود. 20/9/1370

ــ عزیزان من! رابطه با خدا را جدّی بگیرید. شما جوانید؛ به آن اهمیت بدهید، با خدا حرف بزنید، از خدا بخواهید. مناجات، نماز، نماز با حال و با توجّه، برای شما خیلی لازم است. مبادا اینها را به حاشیه برانید. ۱۳۷۷/۲/۲۲

ــ جمود و تحجّر هرجا باشد، یک مشکل است و راه از بین بردنش هم این است که شما - که دانشجویان - هرچه می‌توانید به کیفیّت فکری خودتان در زمینه دانش و معرفت بیفزایید. هر یک نفر از شما، وقتی که اهل دانش، فرهنگ، فرزانگی، روشنفکری و فرهیختگی است، میتواند این مفاهیم را در عمل گسترش دهد؛ یعنی درست نقطه مقابل جوّ جمود و تحجّر. اگر بخواهیم با جمود بجنگیم، جنگ با جمود این‌گونه است؛ یعنی جنگ فرهنگی است. جنگ با جمود، جنگ شمشیری نیست؛ چون از مقوله فرهنگ است. تحجّر و جمود هم نوعی فرهنگ است؛ منتها فرهنگ بسته! بایستی با روشهای فرهنگی با آن مقابله کرد. به نظر من، دانشجویان میتوانند در این زمینه مؤثّر باشند. (همان)

ــ برداشت و توقّع بنده و نظام اسلامی از جماعت دانشجو این است که فکر می‌کنیم دانشجو یک روشنفکر تمام عیارِ مسلمان است؛ متدیّن است. ۱۳۸۱/۹/۷

ــ‌ من می‌خواهم غالب یا بیش از غالب بدنه دانشجویی کشور، مجموعه‌ای متعهّد و دارای احساس مسؤولیت نسبت به آرمانهای دانشجویی باشند. یکی از این آرمانها مسئله علم است؛ دومی عدالتخواهی است و آرمان سوم، آزاداندیشی و آزادیخواهی است. ۱۳۸۲/۸/۱۵

ــ انتظار من از شما جوانها و اساتید این است. تولید علم کنید. به سراغ مرزهای دانش بروید. فکر کنید. کار کنید. با کار و تلاش می‌شود از مرزهایی که امروز دانش دارد، عبور کرد. ۱۳۸۳/۴/۱۷

ــ سیاست‌زدگی و سیاست‌بازی به هیچ وجه مورد تأیید نیست اما سیاست‌گری و برخوردار شدن از قدرت فهم و تحلیل سیاسی، نیاز مبرم دانشجویان و دانشگاه‌هاست. ۱۳۸۵/۷/۲۵

ــ مظهر شهامت و سرعت عملِ ملت ایران دانشجویان بودند؛ آن هم دانشجویانی که پیرو خطّ امام بودند، نه دانشجوی وابسته به فلان حزب سیاسی یا فلان تشکیلات گوناگون و بی‌ایمان؛ نه، دانشجویی که خطِّ امام را قبول داشت و به آن مؤمن بود. ۱۳۸۶/۸/۹

ــ‌ فرق شمای جوان و دانشجو و صادق و پاکیزه‌دل، با یک آدم سیاسی‌کار باید در همین باشد؛ حرفتان را صریح بزنید؛ آنچه را که میزنید، از دل بزنید؛ و اگر چنانچه معلوم شد که اشتباه است، سریع پس بگیرید؛ راحت. این، به نظر من یکی از بهترین شاخصه‌های دانشجوئی است. ۱۳۸۷/۷/۷

ــ‌ جنبش دانشجوِیی در کشور ما در تاریخِ ثبت شده و شناخته شده‌ خود، همیشه ضد استکبار، ضد سلطه، ضد استبداد، ضد اختناق و به شدت عدالتخواه بوده است. ۱۳۸۷/۹/۲۴

ــ‌ این برداشت من از جنبش دانشجویی و نگاه من به جنبش دانشجویی است: ضد استکباری، ضد فساد، ضد اشرافیگری، ضد حاکمیت تجمل‌گرایانه و زورگویانه، ضد گرایشهای انحرافی؛ اینها خصوصیات جنبش دانشجویی است. ۱۳۸۷/۹/۲۴

ــ تشکل‌های دانشجویی فرصتی هم برای دانشجو ایجاد می‌کند برای کار دسته‌جمعی. و من به کار دسته‌جمعی اعتقاد دارم و این را یک نیاز دانشجو می‌دانم؛ کسب مهارتهای گوناگون؛ مهارتهای سیاسی، اجتماعی. ۱۳۸۷/۹/24

ــ از دانشگاه همیشه و در همه جا این انتظار هست که محل جوشش و اوج دو جریان حیاتی در کشور باشد: اول، جریان علم و تحقیق؛ دوم، جریان آرمان‌گرایی‌ها و آرمان‌خواهی‌ها و هدفگذاری‌های سیاسی و اجتماعی. ۱۳۸۷/۹/۲۴

ــ در جنگ نرم، شما جوانهای دانشجو، افسران جوان این جبهه‌‌‌‌‌‌‌‌‌اید... افسر جوان تو صحنه است؛ هم به دستور عمل میکند، هم صحنه را درست می‌‌‌‌‌‌‌‌‌بینید؛ با جسم خود و جان خود صحنه را می‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزماید. لذا اینها افسران جوانند؛ دانشجو نقشش این است. ۱۳۸۸/۶/۸

ــ سطح معرفت را بالا ببرید. با قرآن، با نوشتجات مرحوم شهید مطهری، با نوشتجات فضلای بزرگی که خوشبختانه امروز در حوزه‌های علمیه حضور دارند، آشنا شوید. ۱۳۹۱/۵/۱۶

ــ یکی از خصوصیّات دانشجو این باید باشد که محیط را با چشم باز نگاه کند؛ هم محیط دانشجویی را، هم محیط کشور را، هم محیط منطقه را، هم محیط جهان را.12/4/1395

ــ سطح آگاهی سیاسی و دینی خودتان را افزایش بدهید. نگویید ما همه چیز را بلدیم، به همه چیز مسلّطیم؛ نه، گاهی سطح آگاهی‌های سیاسی کم است، گاهی سطح آگاهی‌های دینی کم است. امروز امکانات فراوان است برای این معنا؛ هم در مورد سیاست، هم در مورد دین. (همان)

ــ اینکه من بارها میگویم فردا مال شما است و شما خودتان را باید آماده کنید برای مدیریّت فردا، این تعارف نیست، این شوخی نیست، این واقعیّت است؛ البتّه مراقب باشید که بر همین صراط مستقیم پیش بروید؛ یعنی همین انگیزه را حفظ کنید. خیلی‌ها بودند و هستند که یک روز با شور و احساس و هیجان حرف میزدند، بعد مثلاً در شرایط دیگری، شکل دیگری شدند؛ مراقب باشید این‌جوری نشود؛ یعنی حرکت، یک حرکت مستمر، خستگی‌ناپذیر، با تکیه به کمک الهی و به امید رسیدن به ثواب الهی [باشد]؛ این‌جوری حرکت بکنید که آن‌وقت حرکتتان در جهت درست باقی خواهد ماند؛ آن‌وقت فردای این کشور که دست شمایی است که امروز دارید به اوضاع انتقاد میکنید، فردای خوبی خواهد بود؛ با همین انگیزه وقتی شما [پیش] بروید، طبعاً فردای بهتری خواهد بود. 7/3/1397

ــ آنچه ما از بچّه‌های دانشجو، از شما جوانهای عزیز که من خیلی به شماها واقعاً‌ علاقه‌مندم، انتظار داریم این است که شماها باید خودجوش باشید، باید خودکار باشید، باید منتظر این نباشید که شما را به کار وادار کنند؛ بخصوص جوانهایی که مثلاً مربوط به تشکّلهای گوناگون دانشجویی هستند. باید خودکار حرکت کنید، باید بچّه‌هایی که اهل اندیشه هستند؛ بعضی‌ها هستند در اندیشه‌ورزی پیشرو هستند، بعضی‌ها در حرکتهای اجرائی پیشرو هستند؛ هر کدام در هر قسمتی که توانایی‌اش را دارید بایستی خودجوش و خودکار باشید؛ مثل مبارزات مبارزین زمان طاغوت. 1/3/98

ــ یک چیزهایی ممکن است شما مشاهده کنید که برای شما ناپسند باشد؛ فرض کنید گرایش سیاسی فلان شخصیّت یا اِشکال در کار فلان مسئول در فلان قوّه برای شما ناخوشایند است. اگر صد مورد از این حوادث را هم مشاهده میکنید، ناامید نشوید؛ این آن توصیه‌ قطعی و اصلی من است. ناامید نشوید! همه چیز امیدبخش است برای ما، همه چیز نویددهنده است برای ما. (همان)

براین مبنا می‌توان گفت دانشجو و جنبش دانشجویی در نگاه رهبر معظم انقلاب عنصری است:

ــ ضد استکبار و استبداد
ــ ضد فساد
ــ ضد اشرافی‌گری و تجمل
ــ عدالت‌طلب
ــ آزادی‌خواه و آزاداندیش
ــ‌ جوینده دانش

برخورداری از این شاخصه‌ها و تعمیق آن‌ها نیز نیازمند تقوا، درس خواندن، ارتقای سطح معرفت دینی و افزایش سطح فهم و آگاهی سیاسی است و چنین دانشجویی را می‌توان دانشجوی تراز انقلاب و یک «روشنفکر تمام‌عیار مسلمان» نامید.