شکاکیت و کثرت مطالعه؛ وجه تمایز منش علمی سیدجعفر مرتضی

به گزارش ایکنا؛ نشست علمی «تاریخ‌نگاری سیدجعفر مرتضی عاملی» عصر امروز، 18 آذرماه با سخنرانی سیداحمدرضا خضری، حجت‌الاسلام رسول جعفریان و حسن حضرتی در دانشگاه تهران برگزار شد.

حجت‌الاسلام جعفریان در این نشست اظهار کرد: شخصیت‌هایی مانند سیدجعفر مرتضی در زمانی که علم تاریخ در حوزه علمیه ناشناخته بود، توانستند با دقت و صرف عمر، این دانش را زنده کنند. ممکن است وقتی شما از بیرون نگاه می‌کنید، به روش تاریخی اینها انتقاداتی داشته باشید، از جمله اینکه اینها پیش‌فرض‌هایی دارند؛ اما این امر مانع از آن نیست که ما به آثار ایشان توجه کنیم. مثلاً در کتاب الغدیر، هزار سال تاریخ غدیریه‌ها جمع‌آوری شده است. لذا شما می‌توانید از جنبه‌های کلامی صرف نظر کنید و خودتان را در مقابل یک پژوهشگر حرفه‌ای تلقی کنید. پس ما می‌توانیم از شخصیت‌هایی مانند میرحامدحسین، علامه امینی و سیدجعفر مرتضی یک مکتب تاریخی درست بکنیم که در رشد این علم تأثیر داشتند.

وی یادآور شد: سیدجعفر مرتضی در سال 1347 به قم آمد. یکی از دوستان ایشان آقاموسی زنجانی بود. آقاموسی زنجانی در علم تاریخ درجه یک است. شما کتاب «جرعه‌ای از دریا»ی ایشان را که سه جلد از آن منتشر شده است، بخوانید. پدر ایشان هم بسیار شخصیت جالبی بود. از دیگر دوستان ایشان، مهدی روحانی و احمدی میانجی بودند که اینها جزء مورخین درجه یک قم هستند. در قم چهار، پنج نفر مثل آقای روحانی، آقای احمدی، آقای سیدجعفر مرتضی و آقای زنجانی دور هم جمع شدند و دائم جلسات هفتگی داشتند.

جعفریان تأکید کرد: ایشان نخستین بار کارش را در دارالتبلیغ آقای شریعتمدار شروع کرد. دارالتبلیغ یک نشریه عربی چاپ می‌کرد. ایشان اولین بخش‌های زندگی امام رضا(ع) که در اثر آن خودش را نشان داد، در آن نشریه چاپ کرد. این مطالب کتاب شد و در بیروت چاپ شد. این کتاب بعداً به فارسی ترجمه شد. آن کار واقعا کار کم‌نظیری بود. بعد از این کتاب، یک تک‌نگاری از آقای مرتضی درباره حدیث افک منتشر شد. آقای مرتضی این کتاب را به عنوان یک کار پژوهی درجه یک انجام داد. در قم انجام چنین پژوهش‌هایی سابقه نداشت و سیره‌نگاری بیشتر جنبه داستانی داشت. در مورد تاریخ اسلام قمی‌ها با کتب عربی آشنایی نداشتند.

وی افزود: یکی از ویژگی‌هایی سیدجعفر مرتضی این بود که واقعاً مطالعه می‌کرد. مطالعه کردن به صورت‌های مختلفی است. گاهی شما یک موضوعی را می‌گیرید، بعد می‌روید یک سری کتاب می‌خوانید تا شواهدی پیدا کنید. آقای مرتضی بخش عمده کتاب‌ها را از بای بسم الله تا تای تمت می‌خواند. در اثر این کار، موضوعات متنوع بسیاری به ذهنشان می‌آمد. وقتی شما کتاب الصحیح را ببینید با ارجاعات بسیاری مواجه می‌شوید که اصلاً اینقدر ارجاع دادن در قم رسم نبود و غیر معمول بود.

جعفریان در ادامه گفت: ایشان دانش تاریخ را در قم زنده کرد و کار سیره‌نویسی را از سال 1360 شروع کرد. انصاف این است که کار ایشان عالی بود. پژوهش ایشان در قم یک انقلاب در پژوهش تاریخی تلقی شد. واقعیت این است که شیعیان چندان به سیره توجهی ندارند. معمولاً وقتی تاریخ می‌نویسند، تاریخ ائمه می‌نویسند؛ ولی ایشان این توجه را داشت که سیره را اصل قرار دهد، سپس سراغ زندگی ائمه(ع) برود. نکته دیگر اینکه وجه شبه ایشان با طه حسین این است که هردوی اینها افراد شکاکی بودند. آقای مرتضی همیشه اصل را بر نادرستی می‌گذاشت و این فرصتی را در اختیارش قرار می‌داد که نقادی کند. از این حیث هم در کارش بسیار زبده است.