شهید مفتح؛ پيشرو در انديشه وحدت حوزه و دانشگاه

بیست‌وهفتم آذرماه، یادآور عروج سرخ مجاهدی خستگی‏‌ناپذیر و عالمی ربانی، آیت‏‌الله دكتر محمد مفتح است كه از پیشروان اندیشه وحدت حوزه و دانشگاه بود. این شهید والامقام در راه تحقق این اندیشه و آرمان بلند كه از اندیشه نورانی امام راحل برخاسته بود، تلاش‌های بی‏‌وقفه‏‌ای انجام داد و سختی‏‌های فراوانی را به جان خرید.

از ولادت تا تحصیل
آیت‌‏الله محمد مفتح در سال 1307 ش در همدان دیده به جهان گشود. وی در آنجا به تحصیل دوره دبستان و مقدمات علوم اسلامی روی آورد و سپس به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد.

ذوق سرشار و استعداد عالی به همراه كوشش پرجوش و وجود اساتید برجسته سبب آن شد تا مفتح به صورت شگفت‌انگیز و شایان توجهی دروس حوزه از جمله رسائل، مكاسب و كفایه را طی سال‌های 1324-1322 شمسی فراگیرد و خود در زمره اساتید حوزه علمیه قم قلمداد شود.

اساتید
ایشان عرفان و دروس خارج فقه و اصول را در عالی‌ترین سطح نزد، رهبر كبیر انقلاب حضرت امام خمینی فراگرفت. مرحوم مفتح علاوه بر روابط شاگردی و استادی، با امام پیوندی صمیمانه داشت و آن روح قدسی به ایشان علاقه و عنایت داشتند و در مدتی كه امام امت در نجف به سر می‌بردند وی به طریقی با رهبری و اسوه خویش ارتباط بر قرار كرد.

دكتر مفتح در آن اختناق خطرناك رژیم ستم شاهی چه در برنامه‌های علمی و پژوهشی و چه جلسات سخنرانی و تلاش‌های تبلیغی اصرار و ابرام داشت كه نام امام خمینی قدس سره مطرح شود و در مسجد قبای تهران صریحا و بدون هیچ گونه واهمه‌ای در سال‌های قبل از انقلاب نام آن بزرگوار را بر زبان جاری می‌ساخت. مرحوم مصطفی زمانی نوشته است كه نه تنها مفتح خود چنین روش را به كار می‌بست بلكه در انجمن اسلام شناسی اعضاء را تقویت می‌كرد تا به كمال شهامت نه تنها مقاصد او را تقویت كنند بلكه نامش را هم در كتاب‌ها بیاورند.

وی بخشی از كتاب رسائل شیخ انصاری را نزد آیت الله مجاهد تبریزی و دروس خارج خصوصاً بخشی از اصول را در محضر آیت الله بروجردی فراگرفت. همچنین در فلسفه و حكمت نزد فیلسوف جلیل القدر امام مجهول القدر علامه طباطبایی تلمذ نمود مدتی از محضر فقیه اهل بیت (ع) آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی و آیت الله مرعشی نجفی استفاده كرد.

بخشی از دروس فلسفه و عرفان را نزد آیت الله حاج میرزا ابوالحسن رفیعی اصفهانی آموخت آیه الله سید محمد جحت پرتوی از اندیشه‌های فقهی خود را به این شاگرد وارسته انتقال داد. دكتر مفتح به موازات علوم حوزوی تحصیلات دانشگاهی را پی‌گرفت و به دریافت مدرك دكترا در رشته الهیات و معارف اسلامی نائل آمد. در فقه نیز آن چنان تبحری بدست آورد كه عنوان با صلابت اجتهاد را برازنده خویش ساخت. پایان‌نامه تحصیلی وی در مقطع دكترا با عنوان حكمت الهی در نهج البلاغه بدلیل ژرفایی مطالب و عمق مفاهیم با درجه بسیار خوب مورد قبول دانشگاه واقع شد.

فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی

وی پس از درك محضر اساتید وقت حوزه و كسب معارف اسلامی در سطوح عالی بعد از اندك مدتی خود به تدریس كتاب منظومه حاج ملاهادی سبزواری پرداخت و در شرح و توضیح این اثر مطالبی را تحت عنوان «روش اندیشه» به رشته تحریر درآورد كه در حوزه انتشار یافت.

وی از ابتدای تدریس در دبیرستان دین و دانش قم به روشن نمودن اذهان دانش آموزان در خصوص مباحث دینی و سیاسی و اجتماعی پرداخت و با همكاری شهید مظلوم بهشتی و حضرت آیت الله خامنه‌ای به مناسبت تقویت پیوند دانش آموزان، فرهنگیان و دانشجویان با روحانیون اقدام به تاسیس كانون اسلامی دانش آموزان و فرهنگیان در قم نمود. این كانون اولین مجتمع اسلامی زنده بود كه در آن گروه‌های مختلف جمع می‌شدند و جلوه‌ای بود از هماهنگی همه قشرهای جامعه بر محور اسلام عزیز و بینش پرجوشش اسلامی.

دبیرستان دین و دانش پایگاه مهمی برای تلفیق دین و سیاست و نیز مركزی برای انس دین و دانش بود تا از این رهگذر نسل جوان با معارف دینی آشنا شده و طلاب حوزه با مسائل روز ارتباط یابند و وحدت میان روحانیت و اقشار فرهنگی تحقق یابد. به لحاظ مقبولیت و محبوبیتی كه شهید مفتح بین طلاب و دانش آموزان كسب كرده بود ساواك با آن تشكیلات عریض و طویل به وحشت افتاد و برای خنثی كردن فعالیت‌های وی به كیدی ضعیف دست زد و شهید مفتح را به سال 1347 از آموزش و پرورش اخراج و به نواحی بد آب و هوای جنوبی تبعید نمود. در سال 1348 كه زمان تبعید آن شهید بزرگوار به سر رسید و باید به قم بازمی‌گشت از ورود نامبرده به این شهر مقدس جلوگیری كردند و او را ناگزیر به اقامت در تهران کردند.

دكتر مفتح مسافرت‌های تبلیغی خود را به منبرهای افشاگرانه و روشنفكرانه تبدیل ساخته بود و سخنانش به دلیل آن كه تاثیر عمیق و وسیعی در اذهان و افكار مردم داشت و برای دستگاه سفاك پهلوی خطرآفرین بود، بارها از سوی ساواك بازداشت و سخنرانی‌هایش تعطیل می‌شد.

از تلاش‌های دیگر این شهید والامقام می‌توان تاسیس جلسات علمی اسلام‌شناسی را نام برد. این مجمع فعالیت وسیعی را به منظور شناساندن چهره اصلی اسلام شروع كرد و طی آن فضلا و نویسندگان حوزه علمیه آثاری را كه در زمینه‌های گوناگون اسلام شناسی نوشته بودند مطرح كرده و پس از نقد و اصلاح‌های مورد لزوم با مقدمه‌ای كه دكتر مفتح بر آن ها می‌نوشت به چاپ رسانده و در اختیار عموم مشتاقان اندیشه‌های ناب اسلامی قرار می‌دادند.

آثار و تألیفات

با وجود آن كه دكتر مفتح در سنگرهای متفاوت مشغول مبارزه با رژیم شاه بود و در سطح حوزه و دانشگاه و دبیرستان تدریس می‌کرد، از انجام كارهای پژوهشی و تألیفات غافل نبود و نگاشته‌های ارزشمندی به صورت تألیف و ترجمه از ایشان به یادگار مانده است كه عبارتند از:

ترجمه تفسیر مجمع‌البیان: جلد اول و دوم این تفسیر به قلم استاد مفتح با همكاری حضرت آیت الله حسین نوری ترجمه شده است ولی جلد سوم را كه دكتر مفتح به تنهایی به فارسی برگردانده است، سایر مجلدات این تفسیر را دیگر دانشمندان حوزه، ترجمه نموده‌اند.

حاشیه بر اسفار ملاصدرا: این حاشیه را دكتر مفتح در زمان تحصیل و تدریس خود بر كتاب اسفار ملاصدرا نوشت و چنین كاری مبین عمق دید و ژرفای اندیشه آن استاد در عرصه حكمت و فلسفه می‌باشد.

روش اندیشه: این كتاب را دكتر مفتح به سال 1336 شمسی در علم منطق نوشته است كه به عنوان یكی از منابع درسی در حوزه و دانشگاه از آن استفاده می‌شود. علامه طباطبائی بر این كتاب مقدمه نوشته است و دقت نظر، اصابت فكر، وفای بیان و سهولت لفظ مولف را ستوده است.

حكمت الهی و نهج‌البلاغه: اثر یاد شده پایان‌نامه تحصیلی دوره دكترای شهید مفتح است و ضمن آن كه از ژرف‌نگری و وسعت مبانی برخوردار است، مطالب آن برای عموم مردم قابل استفاده می‌باشد. این كتاب دارای پیش گفتاری نسبتا مفصل، مقدمه و سه بخش است.

آیات اصول اعتقادی قرآن: این كتاب شامل چند بخش است كه بخش اول پژوهش های استاد مفتح را در خصوص مباحث اعتقادی شیعه با تكیه بر آیات قرآن در بر می‌گیرد.

نقش دانشمندان اسلام در پیشرفت علوم: این نوشتار 60 صفحه‌ای مجموعه مقالات دكتر مفتح است كه در سال چهارم مجله مكتب اسلام به تدریج انتشار یافته است. كه هشت مقاله را در بر می‌گیرد.

ویژگی‌های زعامت و رهبری: در این اثر مقالات و سخنرانی‌های این شهید بزرگوار در خصوص زعامت و رهبری و مباحث حكومت اسلامی گردآوری شده است.

مقالات: در مجلاتی چون مكتب اسلام، خصوصا مكتب تشیع و نیز مجله معارف جعفری شهید مفتح مقالاتی را در خصوص معارف اسلامی و معرفی مذهب حقه تشیع نوشته است كه یكی از این مقالات ارزشمند مطلبی است تحت عنوان «مكتب اخلاقی امام صادق علیه السلام» كه در پنجمین نشریه سالانه مكتب تشیع در خرداد 1342 شمسی درج شد.

مقدمه‌نویسی بر آثار دیگران: از دیگر كوشش‌های فكری دكتر مفتح نوشتن مقدمه بر آثار نویسندگان جوان حوزه است كه از مجمع علمی اسلام شناسی - كه خود مسئولیت آن را به عهده داشت - شروع شد و تا چند سال بعد استمرار یافت. مجموعه این نوشته‌های ارزشمند اگر؛ جایی تدوین شود خود كتابی مستقل و در عین حال سودمند را تشكیل خواهد داد. گزیده‌ای از این مقدمه‌نویسی‌ها در كتابی تحت عنوان افكار استاد شهید دكتر مفتح آمده است.

در سنگر دانشگاه

حكمت الهی چنین مقدر كرده بود كه شهید مطهری و دكتر مفتح كه از شخصیت‌های برجسته حوزه علمیه بودند به دانشگاه رفته و در دل‌ها، انگیزه‌ها و هدف‌های دو قشر دانشگاهی و روحانی وحدت ایجاد كنند و یكی از بلندترین آرزوهای امام یعنی پیوند این دو قشر را عملی سازند. شهید مفتح اقدام عملی در راه رسیدن به چنین وحدتی را تغییر نظام آموزشی دانشگاه می‌دانست و عقیده داشت دانشگاهی كه هدف آن پرورش انسان‌های دانشمند، دیندار، متعهد و نیكوكار است باید علم و تخصص خود را در راه اعتلای كشور و تأمین سعادت مردم بكار گیرد و در طریق استقلال، عزت و عظمت كشور از خود اهتمامی توام با صداقت و جدیت به خرج دهند.

در برنامه چنین دانشگاهی باید عرصه بحث و تحقیق، علم و عمل توام با اخلاص مهیا شود و به عقیده وی انس حوزه و دانشگاه با یكدیگر در رسیدن به چنین حالتی تاثیر بسزایی دارد. آن شهید ضمن پیگیری به وجود آوردن چنین تحولی در دانشگاه از نظر خط فكری در زمینه مسائل عقیدتی با خطوط التقاطی سخت مخالفت داشت و در برابر احزاب و گروهک‌هایی كه تفكر انحرافی داشتند لحظه‌ای آرام نمی‌گرفت و در مواردی با آنان درگیر می‌شد و به سبب همین موضع‌گیری صریح بود كه به ترور وی اقدام كردند.

شهادت

در صبح روز 27 آذر 1358 شمسی در جلو دانشگاه الهیات تهران مارقین انقلاب یعنی گروه منحرف فرقان آن متفكر وارسته را هدف چندین گلوله قرار دادند.

گردآوری: محدثه میرجلیلی