حکم شرعی رابطه دوستی و مودت میان مومنان و کافران

به گزارش ایکنا؛ پنجاه و هشتمین جلسه درس خارج فقه روابط اجتماعی با تدریس آیت‌الله علی‌رضا اعرافی، صبح امروز 3 دی‌ماه برگزار شد. وی در این جلسه اظهار کرد: بر اساس آیه شریفه اخوت و همچنین آیات ولایتی که میان مومنین هست، یعنی بر اساس دو مفهوم کلیدی اخوت و ولایت در روابط اجتماعی، و بر اساس مجموعه بیش از 10 روایتی که درباره محبت بود، به این نتیجه رسیدیم که مودت و محبت میان مومنان و مسلمانان یک اصل پایه و فقهی است و بعید نیست که درجه خفیفه‌ای از آن واجب باشد؛ در آن حدی که قوام اخوت و ولایت به آن است. درجات دیگر آن هم بر حسب روایات می‌تواند مستحب باشد. به این ترتیب، جمع‌بندی ما در بحث رابطه دوستی و محبت و مودت آحاد جامعه اسلامی بیانگر یک وجوب حداقلی و استحباب مراتب بیشتر آن است.

وی افزود: مبحث دومی که قرار است مرور کنیم، محبت و مودت میان مسلمانان و غیرمسلمانان است. آیا این رابطه یک امر حرام یا امر مکروه است یا اینکه امر جایز و حتی بالاتر از آن است. عمده سوال این است که این امر جایز یا حرام است؟ رابطه دوستی بین مسلمان و کافر، حرام است یا جایز است و محکوم به کدام حکم تکلیفی از احکام خمسه است؟ بحث اول ما درباره رابطه دوستی میان مومنان و مسلمانان بود، ولی این بحث درباره رابطه دوستی میان مسلمانان و کافران است.

مدیر حوزه‌های علمیه تصریح کرد: برای اینکه ببینیم این مسئله چه حکمی دارد، به آیات شریفه مراجعه می‌کنیم. ممکن است کسی ادعا کند هر نوع رابطه دوستی میان مسلمان و غیرمسلمان جایز نیست؛ یعنی به طور مطلق هیچ نوع دوستی مطلوب نیست و دوستی در همه مراتب آن با کفار و غیرمسلمانان حرام و ممنوع است. ممکن است کسی چنین ادعایی داشته باشد. باید ببینیم چنین ادعایی علی‌الاطلاق درست است یا اینکه باید تفصیل داد. بحث ما فعلاً در همان محبت و مودت است، ولو به ادنی مراتبش. بحث از روابط خارجی و سیاسی و ... نیست. بحث از ولایت کفار به معنای تولی امور مسلمین نیست. قاعده نفی سبیل در جای خود مسلم است، اما در اینجا سخن این است که آیا غیر از نفی سبیل، قاعده دیگری به عنوان نفی محبت و مودت داریم یا خیر.

اعرافی ادامه داد: بنابراین در مقدمه باید به این نکات توجه داشت که اولاً بحث در اینجا در محبت و مودت است، به عنوان یک امر قلبی که قطعاً ظهور و بروز هم خواهد داشت. ثانیاً ما در اینجا به قاعده نفی سبیل کاری نداریم؛ چون قاعده نفی سبیل ناظر به ولایت کافر بر مسلمان در حد تصرف و دست برتر داشتن است. ثالثاً اینجا ادنی مراتب محل سوال است. ممکن است کسی بگوید هر نوع محبتی با هر نوع کافری، ولو معاهد یا حربی ممنوع است؛ ولی ممکن است کسی قائل به تفصیل بشود و میان کفار فرق قائل بشود.

وی یادآور شد: ما دو سوال کلیدی داریم: آیا مودت با همه کفار اشکال دارد یا باید تفصیل داد. سوال دوم این است: آیا همه انواع و درجات مودت اشکال دارد یا درجات خاصه‌ای از آن اشکال دارد. من حدود سی آیه را یادداشت کردم که همه را باید به ترتیب بحث کنیم؛ یعنی اولین مقام، ملاحظه آیات است. اولین گروه از آیات، آیاتی است که در آن واژه «اتخاذ الکافر ولیاً» وارد شده است. حدوداً در هشت آیه این تعبیر آمده است. آیه اول، آیه 1 سوره ممتحنه است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءَكُمْ مِنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِيَّاكُمْ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِنْ كُنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَادًا فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاءَ مَرْضَاتِي تُسِرُّونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنْتُمْ وَمَنْ يَفْعَلْهُ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، دشمن من و دشمن خودتان را به دوستى برمگيريد [به طورى] كه با آنها اظهار دوستى كنيد و حال آنكه قطعاً به آن حقيقت كه براى شما آمده كافرند [و] پيامبر [خدا] و شما را [از مكه] بيرون مى‌كنند كه [چرا] به خدا پروردگارتان ايمان آورده‏‌ايد اگر براى جهاد در راه من و طلب خشنودى من بيرون آمده‏‌ايد [شما] پنهانى با آنان رابطه دوستى برقرار مى‌‏كنيد در حالى كه من به آنچه پنهان داشتيد و آنچه آشكار نموديد داناترم و هر كس از شما چنين كند قطعا از راه درست منحرف گرديده است».

وی افزود: سایر آیات عبارتند از: آیه 81 سوره مائده؛ آیه 51 سوره مائده؛ آیه 28 آل عمران؛ آیه 89 سوره نسا؛ آیه 139 سوره نسا؛ آیه 144 سوره نسا؛ آیه 57 سوره مائده؛ آیه 29 سوره توبه. در آیات تعبیر «اتخاذ ولی» آمده است. باید این آیات را بررسی کرد و با پرسش‌هایی که مطرح کردیم به سراغ آنها برویم.