برهان تاریخی؛ بهترین استدلال در تحریف‌ناپذیری قرآن

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدحسن جواهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، شامگاه چهارشنبه، 18 دی ماه، در کرسی علمی ترویجی «برهان تاریخی بر تحریف‌ناپذیری قرآن» در قم گفت: قرآن کریم فرازمانی و جاودانه است، ولی در عین حال متنی تاریخی است، چون در دوره صدر اسلام نازل شد. بنابراین اصلی‌ترین پاسخ به بحث تحریف و شبهات باید برهان تاریخی باشد.

وی با بیان اینکه نمی‌توان به خود آیات قرآن به منظور اثبات تحریف‌ناپذیری برای ملحد و کافر و کسی که آن را قبول ندارد استناد کنیم، افزود: هیچ برهانی در اثبات تحریف‌ناپذیری به اندازه برهان تاریخی اقناع‌کننده نیست و این روش کمترین چالش را ایجاد می‌کند. حتی از روایات مثلاً روایت عرضه بر قرآن هم نمی‌توان در اثبات تحریف‌ناپذیری برای دیگران استفاده کرد، زیرا اهل سنت روایات ما را قبول ندارند و مستشرقان و ملحدان هم که جای خود را دارند، حتی کسی مانند محدث نوری در شیعه هم ممکن است نظر متفاوتی داشته باشد. همچنین در حدیث ثقلین هم محدودیت داریم.

وی با اشاره به اینکه وقتی برهان تاریخی مطرح می‌شود در دو بعد قابل توجه است؛ یکی اصل مسئله تحریف و دیگری قرائات، اضافه کرد: یکی از این براهین تاریخی مربوط به قرائات است که باید بسیار جدی و با رویکرد تاریخی کار شود و اثبات کنیم که اختلاف قرائات چگونه دال بر عدم تحریف است. البته اثبات تاریخی بسیار ضعیف بحث شده است. استاد معرفت به علت برخی مبانی در جمع قرآن نمی‌تواند در حوزه تاریخی قوی عمل کند. البته ایشان در اواخر عمراز دیدگاه جمع قرآن که قبلاً مطرح کرده بود برگشتند و تصریح کرد که قرآن در زمان پیامبر جمع شد. کوچک‌ترین ضعف در بازیابی فضای تاریخی نزول در ارزیابی ما تفاوت ایجاد خواهد کرد زیرا تاریخ مشحون از مطالب کذب است و بهترین روش برای اثبات تحریف‌ناپذیری، برهان تاریخی و بازسازی فضای آن دوران است.

وی با بیان اینکه جمع قرآن در بحث عدم تحریف بسیار مهم است، افزود: بحث تحریف از دوره وفات پیامبر(ص) تا جمع مصاحف مطرح است؛ همچنین در مورد مفهوم جمع قرآن نظرات مختلفی بیان شده است که آیت‌الله فاضل 4 نظر را در این زمینه نقل کرده است؛ یکی به معنای چینش آیات قرآن، دیگر به معنای نوشتن سوره‌ها بر روی ابزارهای نوشتاری که این دو تقریباً اتفاقی در جهان اسلام است؛ معنای دیگر، گرد آوردن سوره‌ها از نوشت‌افزارها روی یک نوشت‌افزار که در این مورد هم حداقل در روایات شیعه اتفاق نظر وجود دارد و چهارمین معنا هماهنگ کردن همه قرآن براساس یک قرائت یعنی توحید مصاحف است. البته برخی حفظ قرآن را هم به معنای جمع گرفته‌اند. موردی که از آن غفلت شده این است که جمع قرآن در دوره حضور پیامبر(ص)، میان سوره‌ها جمع شده ولی قرار گرفتن در بین الدفتین بعد از وفات ایشان صورت گرفته است؛ معتقدم بررسی روایات و داده‌های تاریخی در این زمینه کاملاً گویاست.

جواهری با ذکر اینکه برخی می‌گویند پیامبری که اینقدر به قرآن اهتمام داشت مگر ممکن است قرآن را رها کرده باشد تا اصحاب آن را جمع کنند؟ تصریح کرد: یکی از قرائن و سنجه‌های ارزیابی داده‌های تاریخی، ختم فراوان قرآن از سوی اصحاب و رواج آن در میان مسلمین است. مثلاً برخی هر روز قرآن می‌خواندند و پیامبر فرمودند که هفته‌ای یکبار ختم کنید. به برخی به حسب استعدادشان می‌فرمود ماهی یکبار بخوانید؛ شیخ صدوق هم به این روایاتی که دستور داده هفته‌ای یکبار قرآن خوانده و ختم شود تحریف را رد می‌کند و علامه جعفر مرتضی هم روایاتی در این باب جمع کرده است.

برهان تاریخی دیگری بر عدم تحریف

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه دانشجویان با این استدلال تاریخی بیش از براهین دیگر در بحث عدم تحریف اقناع می‌شوند، اضافه کرد: یکی از براهین دیگر وجود قراء فراوان است (البته قاری در آن دوره به حافظی که معلم بود گفته می‌شد)؛ تنها 70 قاری در یک جنگ شهید شدند و چندین برابر آنان هم زنده بودند ضمن اینکه تقریباً عمده مسلمین بخش‌هایی از قرآن و قراء و حافظان همه کتاب الهی را حفظ بودند.

جواهری با بیان اینکه عثمان، توحید مصاحف را با مشورت امام علی(ع) انجام داد، اظهار کرد: وی مصاحف را از صحابه گرفت و از امام علی(ع) هم که دو مصحف داشتند یکی را گرفت(امام یک مصحف را در یک هفته و دیگری را شش ماهه نوشتند)؛ لذا ما یک روایت نداریم که به ترتیب مصحف فعلی در آن اعتراض شده باشد حتی ابی بن کعب که مسئول توحید مصاحف بود خودش مصحفی خلاف ترتیب فعلی داشت ولی باز قرآن را به ترتیب فعلی جمع کردند. کسانی مانند ابوذر، ابن مسعود و ... را داریم که هرگز اجازه نمی‌دادند کسی بخواهد در قرآن تحریفی ایجاد کند.

خالدالغفوری هم در نقد سخنان ارائه‌دهنده بیان کرد: آیا مراد از برهان تاریخی هم عرض بودن با سایر براهین است یا بر آن‌ها تقدم دارد؟ شما فرمودید که قرآن تاریخی است و باید با دلیل تاریخی عدم تحریف آن اثبات شود که جای سؤال است. شما توضیح نداده‌اید که آیا بحث شما در تحریف شامل همه احتمالات است یا متمرکز بر روی برخی از احتمالات است؟ همچنین تعبیر تاریخی بودن قرآن هم دچار ابهام است.

براهین قرآنی روایی و کلامی کارآمدی کمتری دارند

جواهری در پاسخ به این نقد با بیان اینکه دلائل عقلی، نقلی و ... هم در عدم تحریف ناکارآمد نیست، گفت: معتقدم کارآمدی این ادله کم است؛ مثلاً با حدیث ثقلین و یک آیه قرآن چگونه می‌توانیم با یک مستشرق و مسیحی و ملحد مجادله و آنان را قانع کنیم یا با روایات عرضه بر قرآن چگونه می‌توان با یک اهل سنت صحبت کرد.

وی با اشاره به وسواس صحابه در جمع قرآن، تصریح کرد: بهترین کار برای رد تحریف‌پذیری قرآن این است که سراغ امکان آن برویم و عدم امکان را از طریق تاریخی اثبات کنیم.