راهکارهای حقوقی پیگیری ترور سردار سلیمانی/ انتقام سخت واکنشی قانونی بود

مصطفی فضائلی، استاد دانشگاه قم، در گفت‌وگو با ایکنا؛ گفت: اکثریت قریب به اتفاق صاحب‌نظران حقوقی در داخل و خارج کشور اجماع دارند که اقدام جنایتکارانه آمریکا در ترور سردار شهید حاج قاسم سلیمانی و همراهانش، نقض آشکار حقوق بین‌الملل و در تضاد آشکار با ارزش‌های انسانی و اخلاقی است و با هیچ عنوانی هم قابل توجیه نیست؛ گرچه آمریکایی‌ها تلاش کردند تا جنایت خود را با عنوان دفاع مشروع توجیه کنند!

اقدام کاملاً غیرقانونی

وی افزود: براساس منشور ملل متحد بند چهار ماده دو استفاده از زور و یا تهدید به استفاده از زور در عرصه بین‌المللی ممنوع است؛ اگرچه در منشور دو استثناء بر این اصل وجود دارد؛ یکی برای اعاده و حفظ صلح و امنیت بین‌المللی که در اختیار شورای امنیت است؛ براساس فصل هفتم منشور، اگر کشوری صلح و امنیت بین‌المللی را مورد تهدید قرار داد، شورای امنیت می‌تواند تصمیم به تجویز استفاده از زور بگیرد؛ در قضیه ترور سردار سلیمانی این فرض طبیعتاً منتفی است، زیرا شورای امنیت هیچ دستوری علیه ایران یا شخصیت‌های ایرانی صادر نکرده بود.

فضائلی بیان کرد: دومین استثناء هم دفاع مشروع است که در ماده 51 منشور ملل متحد مقرر شده که آن هم شرایطی دارد؛ یعنی اگر کشوری از سوی کشور دیگری مورد حمله نظامی قرار بگیرد حق دارد به عنوان حق ذاتی از خود دفاع کند؛ چون استثناء اول منتفی است آمریکایی‌ها راهی جز استناد به این مقرره نداشتند، ولی این استثناء هم باید مسبوق به یک حمله مسلحانه باشد، ولی آمریکا چگونه می‌تواند مدعی حمله مسلحانه ایران علیه این کشور باشد؟ قطعاً بدانید اگر ایران به آمریکا حمله نظامی کرده بود بلافاصله شورای امنیت تشکیل جلسه می‌داد!.

فضائلی تصریح کرد: انتساب برخی عملیات‌های انجام شده در عراق مانند حمله به پایگاه کرکوک و کشته شدن یک پیمانکار آمریکایی به ایران هم کاملاً غیرقابل قبول است؛ زیرا حتی خود آمریکایی‌ها آن را به حشدالشعبی نسبت داده و آن را با کشتن 28 تن از افراد حشدالشعبی و زخمی کردن 51 تن تلافی کردند! هرچند حمله به پایگاه آمریکا در نزدیکی کرکوک ناشناس بوده و حشدالشعبی نیز آن را به عهده نگرفته بود. ضمن اینکه انتساب اقدامات حشدالشعبی به ایران هم که مکرر از سوی آمریکا و برخی دولت‌های دیگر مطرح شده کاملاً بی‌اساس است، زیرا حشدالشعبی بخشی از نیروهای رسمی دولت عراق است و به لحاظ حقوقی ایران هیچ کنترل مؤثری بر آن‌ها ندارد. هرچند در مبارزه با تروریسم داعشی از کمک‌های مستشاری ایران به درخواست دولت عراق استفاده می‌کنند.

ادعاهای بی‌اساس و غیرموجه

این استاد دانشگاه اضافه کرد: اگر آمریکا حمله به سفارت این کشور را دستاویزی برای شهادت سردار سلیمانی قرار داده است این هم بهانه‌ای بیش نیست زیرا اعتراضات در برابر سفارت آمریکا که هیچ آسیب جانی هم در پی نداشت، از سوی هواداران حشدالشعبی در اعتراض به همان حمله مسلحانه آمریکا به این نیروها در مرز سوریه بوده و ربطی به ایران نداشته است. ضمن اینکه ایران این اقدام را هم تأیید نکرده است و تلاش‌هایی هم کرده تا غائله ختم شود، در حالی که اثبات دخالت آمریکا در تحریک تظاهراتی که در عراق رخ داد و سبب شد تا برخی افراد به کنسولگری‌های ایران در کربلا و نجف حمله کردند، بسیار آسان‌تر و روشن‌تر است. بنابراین اگر بنا بود با استناد به حق دفاع مشروع اقدامی صورت گیرد، این حق ایران بود که چنین اقدامی انجام دهد نه آمریکا.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: بنابراین هیچ حمله مسلحانه‌ای از سوی ایران و سردار سلیمانی علیه آمریکا انجام نشده بود که دفاع مشروع را توجیه کند؛ لذا چون اثبات حمله مسلحانه قابل انتساب به ایران ممکن نبود، بهانه کردند که سردار سلیمانی درصدد حمله به منافع آمریکا و دیپلمات‌ها و نیروهای آمریکایی بود؛ فرض کنید اگر کسی قصد حمله به پایگاه آمریکا را هم داشته باشد، راه مواجهه با آن اقدام تروریستی ادعایی در قتل غیرقانونی نیست، استفاده از زور باید آخرین ابزار باشد آن هم در مرحله‌ای که هیچ راه دیگری وجود نداشته باشد. تازه این با فرض صحت چنین ادعایی است، در غیر این صورت هر کس می‌تواند با ادعای احتمال حمله دست به کشتار دیگران بزند!

تفسیر دیوان لاهه از دفاع مشروع

وی با بیان اینکه دیوان بین‌المللی لاهه به هیچ وجه چنین استدلال و ادعاهایی را نمی‌پذیرد و از دفاع مشروع تفسیری مضیق دارد، گفت: در حالت استثنایی و جایی که حمله قطعی و قریب‌الوقوعی در شرف رخ دادن باشد و هیچ راهی برای پیشگیری از آن نباشد، در عرف بین‌الملل با عنوان دفاع پیش‌دستانه قابل توجیه تلقی شده است، ولی این جنایت آمریکا با این استثناء هم قابل توجیه نیست؛ زیرا سردار به دعوت دولت عراق به این کشور سفر کرده بود و قرار ملاقات با نخست‌وزیر و مقامات این کشور را داشت.

وی افزود: بنابراین اقدام دولت تروریست آمریکا کاملاً غیرقانونی و استفاده نامشروع از زور و ناقض بند «دو» ماده چهار منشور ملل متحد و تهدید جدی علیه صلح  و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی است و همگان از آن به عنوان اقدامی بسیار خطرناک یاد کردند که بر شدت تنش‌ها افزوده و می‌تواند آغازگر جنگی گسترده باشد.

فضائلی تأکید کرد: ترامپ مدعی شد که برای جلوگیری از جنگ این کار را انجام داده، ولی با این عمل سبب تشدید بحران در منطقه و آغازگر جنگ شده است؛ بنابراین، این موضوع علاوه بر مسئولیت بین‌المللی دولت آمریکا به خاطر نقض آشکار اصول و قواعد مسلم حقوق بین‌الملل، به یقین سبب مسئولیت کیفری عاملان این جنایت است و کسانی که مستقیم یا غیرمستقیم در این جنایت دخالت داشته‌اند مجرم هستند و قابل پیگرد قضایی و کیفری در مراجع ملی و بین‌المللی هستند.

راهکارهای احقاق حقوق ایران و قربانیان جنایت آمریکا

این استاد دانشگاه با اشاره به راهکارهای احقاق حقوق ایران در این مقطع، بیان کرد: متأسفانه با اینکه مجامع و نهادهای ذی‌صلاح و مسئول بین‌المللی وجود دارند، ولی چون اغلب این نهادها ماهیت سیاسی دارند و آمریکا به عنوان مجرم در اغلب آن‌ها حضور دارد، نباید انتظار و توقع ورود و اقدام مؤثر این مجامع را داشته باشیم؛ زیرا اگر قرار بود این کار را بکنند، شورای امنیت باید بلافاصله پس از اقدام آمریکا در ارتکاب این جنایت تشکیل جلسه می‌داد و قطعنامه علیه آمریکا صادر و از او می‌خواست تا این رفتار بسیار خطرناک خود را کنار بگذارد و چه بسا این اقدام می‌توانست مانع وقایع بعدی و اقدام متقابل ایران بشود، ولی این اتفاق نیفتاد و به نامه‌های ایران و عراق که حاکمیتش نقض شده بود، توجهی به‌جا و به‌موقع نشد.

وی اظهار کرد: همچنین مجمع عمومی سازمان ملل می‌تواند به مسئله ورود کند، هرچند تصمیمات مجمع توصیه‌ای است، ولی در عین حال می‌تواند به لحاظ سیاسی و افکار بین‌المللی اثرگذار باشد؛ لذا باید این مسئله را به خاطر رفتارهای مخاطره‌آمیز آمریکا در قبال نه‌تنها ایران، بلکه بسیاری از کشورها پیگیری کنیم.

فضائلی با بیان اینکه آمریکا هنجارها و نظم بین‌المللی را در معرض فروپاشی قرار داده است، تصریح کرد: مجمع عمومی سازمان ملل حتماً باید به منظور پاسداری از نظام ملل متحد به این مسئله ورود کند؛ شورای حقوق بشر هم مرجع دیگری است که باید ورود پیدا کند، زیرا اقدام آمریکا قتل غیرقانونی و نقض حق حیات انسان‌هاست؛ البته مراجع قضائی بین‌المللی هم بالقوه صلاحیت تعقیب مسئله را دارند، اما دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه البته در صورتی می‌تواند به مسئله بپردازد که طرفین به صلاحیت او رضایت بدهند، ولی آمریکا به این مسئله تن نخواهد داد، از طرفی پیمان مودتی هم که میان ایران و آمریکا بود، بیش از یک‌ سال قبل از سوی آمریکا فسخ شد و دیگر مبنایی وجود ندارد که بتوانیم در لاهه این مسئله را پیگیری کنیم.

وی ابراز کرد: دیوان کیفری بین‌المللی هم مرجع دیگری است که می‌تواند به مسئولیت کیفری عاملان جنایت رسیدگی کند؛ البته این دیوان هم زمانی می‌تواند ورود کند که دست‌کم یکی از کشورهای محل جنایت یا متبوع متهم اساسنامه دیوان را پذیرفته باشند که فعلاً هیچ یک از دول ذی‌ربط این قضیه عضو نیستند؛ شورای امنیت می‌تواند موضوع را به دیوان کیفری ارجاع دهد، اما باز با حضور آمریکا و دول اروپایی هم‌پیمانش در این شورا آبی از شورای امنیت گرم نمی‌شود و هیچ امیدی به آن نیست، در عین حال انعکاس موضوع و ارسال شکوائیه می‌تواند جنبه تبلیغاتی و رسانه‌ای داشته باشد و این اقدام بی‌اثر نیست.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه دادگاه‌های داخلی عراق و آمریکا هم می‌توانند ورود کنند، تصریح کرد: خانواده قربانیان می‌توانند هم در دادگاه‌های داخلی عراق و هم در آمریکا از این اقدام ترامپ و عاملان جنایت شکایت کنند، البته تا چه حد عملیاتی بشود بحث دیگری است ولی از لحاظ حقوقی این امکان وجود دارد. البته دادگاه‌های آمریکا طبق قوانین داخلی خودشان عمل خواهند کرد ولی اگر براساس همین قوانین هم باشد باز این کار غیرقانونی بوده است.

وی افزود: در دادگاه‌های عراق هم اگر چه به لحاظ قانونی امکان شکایت وجود دارد، اما تأثیر این اقدام شاید بستگی به اراده سیاسی دولت عراق دارد و نهایتاً دادگاه‌های ایران هستند که می‌توانند به شکایت دادستان کل و نیز خانواده‌های قربانیان رسیدگی کنند. البته این رسیدگی غیابی خواهد بود و تأثیر قضایی آن متوقف بر دسترسی به متهمان است، ولی به هر حال به لحاظ سیاسی و تبلیغاتی می‌تواند آثاری داشته باشد.

فضائلی اضافه کرد: سمن‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند بسیار اثرگذار باشد تا افکار بین‌المللی را بیش از پیش در برابر رفتارهای جنایت‌آمیز آمریکا آشنا کنند و رسانه‌ها هم می‌توانند نقش مهمی برای فشار علیه دولت یاغی آمریکا و ترامپ ایجاد کنند.

حمله متقابل ایران براساس حقوق بین‌الملل بود

این استاد دانشگاه با اشاره به انتقام درست ایران در حمله به عین‌الاسد به بعد حقوقی آن اشاره کرد و گفت: ایران در برابر اقدام جنایتکارانه دولت تروریستی آمریکا چاره‌ای جز تلافی نداشت؛ از طرفی شهادت سردار مقاومت به نوعی حمله علیه فرمانده عالی‌رتبه و برجسته جهان اسلام و حمله به حاکمیت ایران تلقی می‌شود؛ زیرا نیروهای مسلح نماد حاکمیت یک کشور هستند. بنابراین ایران مورد تجاوز نظامی قرار گرفته است.

وی یادآور شد: ردیف «د» بند «2» ماده «8» مکرر اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی با الهام از اعلامیه تعریف تجاوز حمله به نیروهای نظامی یک کشور را مصداق تجاوز تلقی کرده است. دیوان بین‌المللی دادگستری هم در قضیه سکوهای نفتی اظهار کرد که حتی حمله به یک کشتی با مین می‌تواند مصداق حمله مسلحانه باشد که حق دفاع مشروع را درپی دارد. ضمن اینکه دست‌کم از باب تقابل با رویه مشابه آمریکایی در تفسیر موسع دفاع مشروع قطعاً حمله متقابل ایران قابل دفاع به نظر می‌رسد.

فضائلی تصریح کرد: چون سازمان ملل و شورای امنیت به مسئولیت خود عمل نکرده ایران راهی جز انتقام و دفاع از خود نداشته است و از طرفی آمریکا این نوع جنایات را به عنوان راهبرد خود اعلام کرده و در دستور کار خود قرار داده و عملاً هم با ترور سردار سلیمانی به عنوان اولین مصداق اجرای این سیاست تجاوزکارانه علیه ایران و نیروها و افراد ایرانی آن را قطعیت بخشیده، لذا دولت ایران با سلسله حملاتی روبه‌رو خواهد بود که در هر زمان و هر جایی می‌تواند جان نیروها و اتباع ایران را به خطر بیندازد. بنابراین اقدام ایران کاری کاملاً قابل دفاع است.