چرا نتوانسته‌ایم خمس و زکات را وارد مالیات‌ها کنیم/ مفهوم «وجه‌الاماره» در اقتصاد اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی گیلک حکیم‌آبادی، عضو هیئت‌ علمی گروه اقتصاد دانشگاه مازندران، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره تفاوت مالیات متعارف و اسلامی پرداخت و اظهار کرد: مالیات در ادبیات علم اقتصاد و اقتصاد بخش عمومی به پرداخت‌های اجباریِ غیرجبرانی اطلاق می‌شود. ما پرداخت‌های متعددی به دولت داریم که برخی از آنها اختیاری و برخی نیز اجباری است. برای مثال اگر شخصی در یک دانشگاه درس بخواند و مبلغی هم بابت آن پرداخت یا به یک بیمارستان مراجعه کرده و مبلغی بابت خدمات پرداخت کند با مالیات متفاوت است.

منظور از غیرجبرانی بودن مالیات

وی ادامه داد: در مالیات، چه از خدمات دولتی استفاده کرده و چه استفاده نکرده باشیم، مطابق قانون چون صاحب درآمدی هستیم که یا در داخل این کشور به دست آمده یا ایرانی‌ هستیم اما آن درآمد را در خارج از کشور به دست آورده‌ایم، باید مالیات آن را بپردازیم. منظور از غیرجبرانی بودن مالیات این است که دولت خود را موظف نمی‌داند که به اندازه‌ای که از من مالیات می‌گیرد حتماً به همان اندازه هم به بنده خدمات ارائه دهد؛ در حالی‌که اگر در یک اتوبان، عوارض دریافت می‌کنیم باید عواید آن صرف بهبود خدمات در آن جاده شود.

حجت‌الاسلام گیلک حکیم‌آبادی یادآور شد: به نظر می‌رسد در مورد مالیات‌های اسلامی با اجباری بودن آن مقداری دچار مشکل می‌شویم؛ به ویژه وقتی از مالیات‌های اسلامی سخن می‌گوییم باید بدانیم که این مالیات‌ها جنبه عبادی و خودسازی دارند. بنابراین بهتر است به جای عنوان مالیات‌های اسلامی از «وجوه واجب شرعی» سخن بگوییم.

مفهوم «وجه‌الاماره» در اقتصاد اسلامی

این کارشناس مسائل اقتصادی درباره دلایل عدم استفاده از خمس و زکات در بدنه مالیات‌ها در ایران بیان کرد: یکی از تمایزهای این مالیات‌ها همانند خمس، زکات و خراج با مالیات‌های متعارف در همین موضوع است. البته خمس و زکات جنبه عبادی و تربیتی هم دارند. بنابراین برخی معتقدند که اینها «شبه‌مالیات» هستند. این مسائل باعث شده که تا این لحظه در جمهوری اسلامی ایران نتوانیم خمس و زکات را وارد بدنه مالیات‌ها کنیم که این یکی از دلایل عدم موفقیت ما در این زمینه است.

الان افرادی که ثروت زیادی دارند با افرادی که درآمد آنها کم است به یک اندازه مالیات می‌پردازند و این یک تبعیض است که می‌توانیم با استفاده از مالیات‌های اسلامی آن را کم‌رنگ کنیم

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مازندران افزود: از سوی دیگر مالیات‌های اسلامی زیربنای اعتقادی دارند؛ به ویژه در مورد خمس تمام مراجع می‌گویند که سهم امام را باید به مراجع و سهم سادات را به خود آنها پرداخت کرد. این یک نگاه ولایتی و حکومتی راجع به خمس است. برخی معتقدند خمس «وجه‌الاماره» است یعنی وجه حکومتی است و اگر بخواهیم این وجه حکومتی را پرداخت کنیم، باید پولی به ولی‌فقیه برسد.

تفاوت‌ مالیات‌های اسلامی و متعارف

وی درباره تفاوت‌های اصلی مالیات‌های اسلامی و متعارف تأکید کرد: اگر بخواهیم به تفاوت‌های مالیات‌های اسلامی و متعارف اشاره کنیم یکی از موارد عبادی بودن مالیات‌های اسلامی است. از سوی دیگر در اسلام توجه به توان پرداخت مردم بسیار زیاد است؛ به گونه‌ای که در خمس، مخارج زندگی جزئی از معافیت‌ها محسوب می‌شود.

این کارشناس اقتصاد اسلامی با اشاره به مزایایی که مالیات‌های اسلامی دارند، اضافه کرد: در مالیات‌های متعارف معافیت مالیاتی داریم و با قانون جدید، افرادی که حقوق‌شان حدوداً کمتر از سه میلیون تومان است از پرداخت مالیات معاف شده‌اند اما در مالیات‌های اسلامی، هزینه زندگی افراد مشمول معافیت است. در واقع مازاد درآمد مشمول خمس است و این می‌تواند در وضعیت زندگی مردم بسیار مؤثر باشد.

ظرفیت‌ خمس برای کم‌رنگ کردن تبعیض‌ در مالیات‌های متعارف

حجت‌الاسلام گیلک‌حکیم‌آبادی درباره وضعیت مالیات‌های کنونی در ایران ادامه داد: درباره مالیاتی که الان در کشور ما گرفته می‌شود باید گفت که این مالیات نسبت به تولید ناخالص داخلی بسیار پایین است و گاهی اوقات به 10 درصد هم نمی‌رسد، در حالی‌که کشورهایی حدود 50 درصد را به عنوان مالیات دریافت می‌کنند. البته آنها متعهد هستند که خدمات بسیار مفیدی را به شهروندان از جهت آموزشی، بهداشتی، امنیتی و ... ارائه می‌دهند اما در ایران این رقم بسیار کم و معافیت‌های ما هم گاه زیاد است.

وی گفت: در دنیا درآمدی با عنوان عایدی سرمایه وجود دارد که اگر مثلاً سهامی را می‌خرید و قیمت آن بالا می‌رود افزایش ارزش این سهام مشمول مالیات می‌شود، اما چون بازار سهام ما بسیار کوچک است ناچاریم برای تشویق دیگران برای ورود به بازار سرمایه، آنها را از مالیات معاف کنیم.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه مازندران در پایان گفت: در مالیات‌های اسلامی از جمله خمس ظرفیت خوبی در این مورد وجود دارد. برای مثال وقتی براساس توانایی پرداخت از دیگران مالیات می‌گیریم، کسی که سهام یا دارایی‌ آنچنانی دارد باید مالیات بیشتری پرداخت کند. الان افرادی که ثروت زیادی دارند با افرادی که درآمد آنها کم است به یک اندازه مالیات می‌پردازند و این یک تبعیض است که می‌توانیم با استفاده از مالیات‌های اسلامی آن را کم‌رنگ کنیم.