چرایی ظهور داعش در آفریقا/ سیاست ضعیف دولت‌ها در مقابله با تروریسم

تحولات اخیر در قاره آفریقا و به خصوص در مناطق غربی این قاره نشان می‌دهد که بعد از شکست داعش در سوریه و عراق، این گروه تروریستی به دنبال حضور گسترده در آفریقا است. داعش با توجه به مشکلات اجتماعی و ضعف دولت‌های آفریقایی در تلاش است در این قاره نفوذ کند.

 

این موضوع باعث شده که نگرانی‌ها افزایش یابد و دولت‌های مناطق غربی آفریقا موسوم به منطقه ساحل برای مقابله با این گروه دست کمک به سوی سایر کشورها و سازمان‌های ‌بین‌المللی دراز کنند.

 

خبرنگار ایکنا در این زمینه گفت‌وگویی را با آکینولا اولوجو (Akinola Olojo) پژوهشگر ارشد تهدیدات فراملی و جرائم بین‌المللی در انستیتوی مطالعات امنیتی «پرتوریا» در آفریقای‌جنوبی انجام داده است که مشروح آن از نظر می‌گذرد:

 

ایکنا ــ در ماه‌های اخیر شاهد فعالیت گسترده داعش در آفریقا به ویژه در غرب این قاره بوده‌ایم. دلیل افزایش این فعالیت‌ها چیست؟

گسترش خشونت از سوی عناصر به وابسته داعش و سایر گروه‌های تروریستی در آفریقا تا حد زیادی از درک و واکنش ضعیف دولت‌ها در مواجهه با این گروه‌ها نشئت می‌گیرد. پاسخ دولت به افراط‌گرایی خشن در شرق و غرب آفریقا به استفاده از زور یا آنچه می‌توان مقابله نظامی نامید، گره خورده است.

 

رویکرد مسلحانه ابزار خود را دارد و نباید از آن صرف‌نظر کرد. با این حال، در بیش از یک دهه مقابله با گروه‌های تروریستی در آفریقا شواهد و مدارک به وضوح نشان می‌دهد که مشکلی که کشورهای آسیب دیده با آن روبرو هستند، پیچیده است و به یک راهبرد چندجانبه نیاز دارد.

 

گروه 5 ساحل شامل کشورهای بورکینا‌فاسو، چاد، مالی، موریتانی و نیجر از لحاظ نظامی در منطقه ساحل فعال بوده، اما هنوز به نتایج مطلوب دست نیافته‌اند. در حقیقت، علی‌رغم کشته شدن ابوبکر البغدادی، سرکرده سابق داعش، گروه‌های مرتبط با داعش در آفریقا موجودیت خود را حفظ کرده و حملات بیشتری انجام می‌دهند.

 

باید در نظر داشته باشیم که این گروه‌ها از لحاظ پیوندهای عقیدتی و لجستیکی خود فراملی هستند. علاوه بر این، توجه به این نکته ضروری است که پیچیدگی این چالش‌ها نتیجه ده‌ها سال ضعف حکمرانی در کشورهای آسیب دیده و همچنین اجرای ضعیف سیاست‌های مربوط به مقابله با تروریسم در این کشورها است.

 

وجود مؤسسات دولتی ناکارآمد، غفلت از جوامع حاشیه‌نشین، عدم تعامل سازنده با بازیگران جوامع محلی و افزایش جمعیت جوانان همه با هم در این مسئله نقش داشته و گروه‌های تروریستی از این خلأها استفاده می‌کنند.

ایکنا ــ برخی معتقدند این گروه‌های تروریستی در پی شکست داعش در سوریه و عراق به آفریقا آمده‌اند. چه نظری در این‌باره دارید؟

آفریقا قبل از این هم اهمیت بالایی برای داعش داشت، ولی پس از شکست این گروه تروریستی در عراق و سوریه به محلی برای تقویت و بازسازی دوباره آن تبدیل شد. این مسئله در تعداد تروریست‌های خارجی که از آفریقا به عراق و سوریه سفر کردند، نمایان است. تخمین زده می‌شود 10 هزار نفر فقط از شمال آفریقا به این گروه پیوسته باشند. لازم به یادآوری است که آفریقا میدان نبرد و رقابت میان القاعده و داعش هم بوده است، زیرا هر کدام برای گسترش حوزه‌های نفوذ خود رقابت می‌کنند.

البته برخی از گروه‌های تروریستی یا جریان‌هایی از این قبیل، قبلاً هم در کشورهای آفریقایی وجود داشته‌اند. به عنوان مثال، بوکوحرام بیش از یک دهه در شمال نیجریه فعال بوده و گروه‌های دیگری مانند الشباب نیز چندین سال در سومالی و شرق آفریقا فعالیت داشته‌اند.

ایکنا ــ به نظر شما کدام کشورها و مناطق آفریقا بیشتر در معرض خطر گروه‌های تروریستی همچون داعش قرار دارند؟ 

در حال حاضر گروه‌هایی مانند داعش در غرب آفریقا (ISWAP) به همراه بوکوحرام در نیجریه وجود دارند و کشورهایی مانند مالی، نیجر و بورکینا‌فاسو نیز به دلیل حضور داعش در صحرای بزرگ (ISGS) با خطر روبرو هستند.

ایکنا ــ در گذشته نیز شاهد حضور گروه‌های تروریستی در آفریقا بودیم. دلیل جذب برخی جوانان به این گروه‌ها در آفریقا چیست؟

آنان به دلایل مختلف به این گروه‌های تروریستی می‌پیوندند که باید براساس شرایطی که این گروه‌ها فعالیت می‌کنند، به آن پرداخت. برخی افراد بر اساس روایت ایدئولوژیک این گروه‌ها و نیاز به داشتن حس هویت جذب آن‌ها می‌شوند. برخی دیگر به دلیل اقتصادی یا سیاسی به این گروه‌ها می‌پیوندند. برخی نیز به دلایلی مثل انتقام جویی، به عنوان مثال به علت کشته شدن یک عضو خانواده یا یکی از دوستان به وسیله سازمان‌های امنیتی، به این گروه‌ها ملحق می‌شوند. مسیر هر فرد برای پیوستن به هر یک از این گروه‌ها متفاوت است و باید بر همین اساس بررسی شود.

ایکنا ــ به نظر شما سیاست دولت‌های آفریقایی برای مقابله با داعش و دیگر گروه‌های تروریستی چگونه باید باشد؟
 
نخست این که برای خنثی کردن تهدید ناشی از این گروه و گروه‌‌های وابسته به آن در آفریقا، نیاز به تقویت همکاری‌های منطقه‌ای به ویژه در امور اطلاعاتی احساس می‌شود. دوم، چارچوب‌های عدالت کیفری و حقوق بشر باید بهبود یابد، زیرا شکاف در این زمینه باعث می‌شود تا برخی افراد برای پیوستن به گروه‌های تروریستی انگیزه پیدا کنند.

 

سوم، محرومیت‌های اقتصادی و چالش‌های حاکمیتی که بر جوامع تأثیر می‌گذارد، باید برطرف شوند. چهارم، تعامل با بخش خصوصی در مسائلی مثل تهیه راهكارهای فناورانه و مدیریت مؤثرتر در كنترل مرزها تقویت شود.

 

پنجم، باید با ایدئولوژی داعش و سایر گروه‌های تروریستی از طریق روایت‌های ضد آن از سوی بازیگران جامعه محلی مانند روحانیون مسلمان مقابله شود. ششم‌، سازمان‌های مجری قانون باید برای شناسایی، رهگیری و مختل کردن عملیات تروریستی به موقع و مطابق با قوانین بین‌المللی تقویت و به ابزارهای فناوری مجهز شوند.

 

سرانجام، باید تعامل عمیق‌تری بین دولت‌ها و ذی‌نفعان جامعه از جمله سازمان‌های جامعه مدنی (CSO)، گروه‌های زنان، گروه‌های جوانان، مؤسسات سنتی و البته قربانیان حملات تروریستی وجود داشته باشد.

ایکنا ــ مردم کشورهای آفریقایی به ویژه مسلمانان در مقابله با این گروه‌ها چه وظایفی دارند؟

جوامع در کشورهای آسیب دیده نقش مهمی در مقابله با افراط‌گرایی خشونت‌آمیز دارند، زیرا دولت‌ها به تنهایی نمی‌توانند این مشکل را برطرف کنند. به خصوص جامعه مسلمانان در کشورهای آسیب دیده باید نگران باشند. این گروه‌های تروریستی از اصول و آموزه‌های اسلامی سوء استفاده می‌کنند. جامعه مسلمانان هم از خشونت‌های تروریستی آسیب دیده، بسیاری از مساجد در برخی از کشورها مورد حمله قرار گرفته و مسلمانان کشته شده‌اند.

 

در محکوم کردن اقدامات این گروه‌های تروریستی به صدای منسجم‌تر و گسترده‌تر جامعه اسلامی نیاز داریم. علاوه بر این، روحانیون و اندیشمندان اسلامی باید نقش مهمی را ایفا کنند، زیرا آنها با عناصر اساسی روایات ایدئولوژیک گروه‌های تروریستی آشنا هستند.

 

نمونه خوبی در سال 2005 مشاهده شد که شیخ محمد عفیفی، محقق اسلامی آکسفورد، کتاب (و فتوایی) را منتشر کرد که هدف آن بی اعتبار کردن ادعاهای ایدئولوژیک کسانی بود که بمب‌گذاری جولای 2005 در لندن را انجام دادند. نفوذ و تأثیر روحانیون در زمینه بسیج عمومی و مقاومت در برابر تروریسم نیز بسیار مهم است.

 

مقاله‌ای در سال 2018، از سوی مؤسسه مطالعات امنیتی (Institute for Security Studies) به نقش روحانیون مسلمان در این زمینه اشاره می‌کند و عنوان مقاله این است: روحانیون مسلمان می‌توانند روایت ایدئولوژیک بوکوحرام را تغییر دهند.