رسول نجفیان:
نمایش دینی را در آثار شاهنامه جستجو کنیم
گروه هنر ــ یک کارگردان و بازیگر تئاتر با بیان اینکه از ادبیات غنی ایران می‌توان برای تولید آثار نمایشی استفاده کرد گفت: ادبیات ایرانی سرشار از سوژه‌هایی اخلاقی و آموزشی است که هنر نمایش می‌تواند به آن بپردازد و شاید متن شاهنامه یکی از غنی‌ترین متونی است که در این حوزه می‌تواند منبع الهام آثار باشد.
رسول نجفیان، بازیگر و کارگردان سینما، تئاتر و تلویزیون در گفتوگو با ایکنا، پیرامون وضعیت کیفی تئاتر در کشورمان اظهار کرد: تئاتر را مادر هنر‌ها می‌گویند، چون در آن حالات‌های مختلف را همانند آنچه در شاهنامه وجود دارد، می‌بینیم. در شاهنامه هم حرص را مشاهده می‌کنیم، هم مقام والای بشر؛ تئاتر نیز چنین ویژگی‌هایی را در خود جای داده است. نکته دیگر به جایگاه ضرورت در هنر مربوط می‌شود؛ ضرورت هم می‌تواند به مسائل روز بپردازد هم اینکه دایره گسترده بشری را در خود جا دهد.
وی افزود: ضرورتی که بدان اشاره کردم در تئاتر می‌تواند در هر دو شکل ذکر شده مد نظر قرار گیرد، زیرا تا نمایشنامه ساختار و محتوای فاخر نداشته باشد، نمی‌تواند ضرورت را درک کند. در حال حاضر یکی از حوزه‌هایی که انتظار می‌رود ضرورت تئاتر را تعریف کند، به درک این هنر از مسائل اجتماعی مربوط می‌شود. برای مثال شکسپیر در نمایش‌های خود، تراژدی و کمدی را در کنار هم مدنظر قرار می‌دهد؛ به همین دلیل است که در بخش‌هایی از هملت، سخنانی بیان می‌شود که تماشاگر یا خواننده را به خنده وا می‌دارد. این امر نیز هیچ منافاتی با ارزش‌های هنری اثر ندارد.
بازیگر سریال «کاکتوس» ادامه داد: در آثار مولانا نیز چنین اتفاقی را شاهد هستیم. در همین راستا کافیست مثنوی را ورق بزنید تا به تعداد زیادی از نکته‌های طنز برخورد کنید. ویژگی‌هایی که برشمردم به بهترین شکل ممکن در تئاتر قابل دسترسی است، به شرطی که نمایشنامه‌نویسان از آگاهی و دانش لازم بهره برده باشند.
وی افزود: ضرورتی که بدان اشاره کردم در تئاتر می‌تواند در هر دو شکل ذکر شده مد نظر قرار گیرد، زیرا تا نمایشنامه ساختار و محتوای فاخر نداشته باشد، نمی‌تواند ضرورت را درک کند. در حال حاضر یکی از حوزه‌هایی که انتظار می‌رود ضرورت تئاتر را تعریف کند، به درک این هنر از مسائل اجتماعی مربوط می‌شود. برای مثال شکسپیر در نمایش‌های خود، تراژدی و کمدی را در کنار هم مدنظر قرار می‌دهد؛ به همین دلیل است که در بخش‌هایی از هملت، سخنانی بیان می‌شود که تماشاگر یا خواننده را به خنده وا می‌دارد. این امر نیز هیچ منافاتی با ارزش‌های هنری اثر ندارد.
بازیگر سریال «کاکتوس» ادامه داد: در آثار مولانا نیز چنین اتفاقی را شاهد هستیم. در همین راستا کافیست مثنوی را ورق بزنید تا به تعداد زیادی از نکته‌های طنز برخورد کنید. ویژگی‌هایی که برشمردم به بهترین شکل ممکن در تئاتر قابل دسترسی است، به شرطی که نمایشنامه‌نویسان از آگاهی و دانش لازم بهره برده باشند.
نقش رسانه در اعتلای تئاتر
این کارگردان تئاتر، نقش رسانه را هم در حوزه اعتلای تئاتر، بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: شما در مقام رسانه نباید به هیاهو‌ها توجه کنید، بلکه باید تمرکزتان بر شعور متمرکز باشد. شعور بر مبنای ضرورت واقعی شکل می‌گیرد نه ضرورت کاذب، ولی چون رسالت رسانه‌ای در این حوزه به درستی رعایت نمی‌شود، حمایت‌ها و تبلیغات رسانه‌ای بیشتر معطوف به کار‌هایی شده‌اند که صرفاً هیاهو دارد. برخی از رسانه‌ها این مسیر اشتباه را می‌پیمایند.
کارگردان تئاتر «رستم و سهراب» اضافه کرد: بخش دیگری از معضلات موجود در تئاتر به رویکرد تماشاگران معطوف می‌شود، زیرا این روز‌ها ۱۰۰ هزار یا ۲۰۰ هزار تومان پول بلیط تئاتر دادن، برای عدهای مایه مباهات شده است، در حالی که این روش، سبب شده کار‌هایی که در آن صرفاً سلبریتی‌ها حضور دارند، رشد کند.
غنای متن، کیفیت اثر را مشخص می‌کند
نجفیان فاخر بودن تئاتر را به سبک خاصی از نمایش خلاصه ندانست و بیان کرد: صحیح نیست که فکر کنیم تنها نمایشنامه‌های خارجی می‌توانند میزانی برای فاخر بودن تئاتر باشند؛ چرا که فقط غنای متن، کیفیت اثر را مشخص می‌کند. در گذشته‌های نه‌چندان دور تئاتری با عنوان نمایش روحوضی داشتیم. در این شکل از نمایش به ساده‌ترین شکل با توده مردم صحبت می‌شد، ولی این سبک اجرا به‌گونه‌ای بود که درد‌های جامعه را هم در آن می‌دیدیم. برای همین حتی تئاتر روحوضی را هم اگر خوب اجرا شود می‌توان شکلی فاخر از هنر نمایش دانست.
کارگردان تئاتر «بیژه و منیژه» افزود: با این توضیح وقتی از ضرورت حرف می‌زنم، منظورم فرم تئاتر نیست، چون این قبیل موضوعات حاشیه‌های بی‌موردی هستند. برای نمونه حضور بازیگران چهره در یک اثر نمایشی هیچ‌گاه به معنای فاخر بودن آن کار نیست، بلکه همانگونه که گفتم ممکن است یک تئاتر روحوضی به واسطه غنای مفهومی که دارد از یک اثر تئاتری با بازیگران بزرگ بیشتر کارکرد داشته باشد.
نجفیان فاخر بودن تئاتر را به سبک خاصی از نمایش خلاصه ندانست و بیان کرد: صحیح نیست که فکر کنیم تنها نمایشنامه‌های خارجی می‌توانند میزانی برای فاخر بودن تئاتر باشند؛ چرا که فقط غنای متن، کیفیت اثر را مشخص می‌کند. در گذشته‌های نه‌چندان دور تئاتری با عنوان نمایش روحوضی داشتیم. در این شکل از نمایش به ساده‌ترین شکل با توده مردم صحبت می‌شد، ولی این سبک اجرا به‌گونه‌ای بود که درد‌های جامعه را هم در آن می‌دیدیم. برای همین حتی تئاتر روحوضی را هم اگر خوب اجرا شود می‌توان شکلی فاخر از هنر نمایش دانست.
کارگردان تئاتر «بیژه و منیژه» افزود: با این توضیح وقتی از ضرورت حرف می‌زنم، منظورم فرم تئاتر نیست، چون این قبیل موضوعات حاشیه‌های بی‌موردی هستند. برای نمونه حضور بازیگران چهره در یک اثر نمایشی هیچ‌گاه به معنای فاخر بودن آن کار نیست، بلکه همانگونه که گفتم ممکن است یک تئاتر روحوضی به واسطه غنای مفهومی که دارد از یک اثر تئاتری با بازیگران بزرگ بیشتر کارکرد داشته باشد.
امتیاز تئاتر نسبت به دیگر اشکال هنر
وی در پاسخ به این سؤال که امتیاز تئاتر نسبت به دیگر اشکال هنر چیست؟ جواب داد: جامع بودن تئاتر را مهم‌ترین شاخصه این هنر در مقایسه با دیگر اشکال هنر می‌دانم، پس فقط کسانی در تئاتر موفق هستند که از آگاهی علمی لازم سود برده باشند. برای همین حتی بازیگران تئاتر نسبت به بازیگران سینما و تلویزیون امتیاز بالاتری دارند. به همین دلیل وقتی بازیگری در تئاتر موفق است به سینما می‌رود و به درجات بالا می‌رسد، اما این اتفاق کمتر به صورت برعکس رخ می‌دهد. یعنی چهره‌های سینمایی وقتی به تئاتر راه می‌یابند تنها به واسطه نامشان است، اما حضورشان ماندگار نیست.
بازیگر فیلم سینمایی «مسافر ری» در پاسخ به این سؤال که آیا تئاتر قادر است به شکل مطلوبی مفاهیم اسلامی را به بیننده منتقل کند؟ گفت: مطمئناً این ظرفیت در تئاتر به بهترین نحو ممکن وجود دارد، به‌شرطی که راه استفاده از آن را آموخته باشیم. البته تأکید دارم مفاهیم اسلامی جدا از عرفان نیست، همانگونه که حافظ و مولانا در قالب اخلاقیات بشری عرفان را ترسیم کردند، والا خداوند نیازی به نماز خواندن و روزه گرفتن من ندارد.
این کارگردان اضافه کرد: وقتی در هنر نمایش از کلام مولانا یا دیگر بزرگان ادبیات بهره برده می‌شود، در حقیقت عملی دینی انجام شده است، ولیکن آن چیزی که امروز می‌بینیم فقط ظواهری است که مدنظر قرار می‌گیرد. این رویکرد به اندازه‌ای تکراری و خسته‌کننده شده که تماشاگر از آن اشباع شده و دیگر اشتیاقی به دیدن آن ندارند. در تعریفی دیگر، نمایش دینی از دیدگاه من تولیدی است که وقتی تماشاگر با شک وارد سالن می‌شود با یقین از آن خارج شود.
مردم بهتر از هر هنرمندی با رفتار‌های دینی آشنا هستند
نجفیان تأکید کرد: برای تئاتر که قرار است در آن از مفاهیم اسلامی به درستی استفاده شود باید از افراد آگاه استفاده کرد؛ افرادی که نیاز‌های این شکل از هنر را به درستی بشناسند، و الا مردم بهتر از هر هنرمندی با رفتار‌های دینی آشنا هستند.
این نمایشنامه‌نویس درباره معضلات امروز تئاتر چنین توضیح داد: همیشه افراد سودجو وجود داشته و باز هم خواهند بود، همانگونه که در دوران گذشته این اتفاق رخ می‌داد. امروز نیز عدهای به اسم هنرمند وارد این حوزه شده‌اند که به نوعی خود را بند هنر کردند، ولی این افراد نامشان در هنر ماندگار نخواهد بود.
وی در پاسخ به سؤال پایانی مبنی بر اینکه آیا تئاتر امروز را باید غرب‌زده دانست؟ گفت: اگر ملاک برای غرب‌زده خواندن، استفاده از نمایشنامه‌های خارجی است باید بگویم تئاتر غرب‌زده است، اما این معیار درست نیست، چون این هنر مرز ندارد و نباید در آن خط‌کشی کرد. بیش از آنکه غرب‌زدگی، هنر نمایش را مورد هجمه قرار داده باشد، ظاهرسازاند که می‌خواهند به اسم کار‌های دینی، اثری را روانه صحنه کنند که آسیب‌های جدی‌تری به دنبال دارد.
این نمایشنامه‌نویس درباره معضلات امروز تئاتر چنین توضیح داد: همیشه افراد سودجو وجود داشته و باز هم خواهند بود، همانگونه که در دوران گذشته این اتفاق رخ می‌داد. امروز نیز عدهای به اسم هنرمند وارد این حوزه شده‌اند که به نوعی خود را بند هنر کردند، ولی این افراد نامشان در هنر ماندگار نخواهد بود.
وی در پاسخ به سؤال پایانی مبنی بر اینکه آیا تئاتر امروز را باید غرب‌زده دانست؟ گفت: اگر ملاک برای غرب‌زده خواندن، استفاده از نمایشنامه‌های خارجی است باید بگویم تئاتر غرب‌زده است، اما این معیار درست نیست، چون این هنر مرز ندارد و نباید در آن خط‌کشی کرد. بیش از آنکه غرب‌زدگی، هنر نمایش را مورد هجمه قرار داده باشد، ظاهرسازاند که می‌خواهند به اسم کار‌های دینی، اثری را روانه صحنه کنند که آسیب‌های جدی‌تری به دنبال دارد.
گفتوگو از داوود کنشلو
انتهای پیام 
