پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی در پله 44
چهل و چهارمین شماره از فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، با هفت مقاله از جمله «اصول تربیت عقلانی در اندیشه فارابی»، «کشف مبانی فلسفی آموزه‌های تربیتی وصیت‌نامه شهدای دانشجوی دوران دفاع مقدس» و «مؤلفه‌های ارشادگری، براساس تحلیل مضامین متون اسلامی» منتشر شد.
به گزارش ایکنا؛ در این شماره از فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، مقالاتی با عناوین «اصول تربیت عقلانی در اندیشه فارابی»، «طراحی الگوی ارزشیابی اثربخشی دوره‌های تربیتی و آموزشی سازمان نظامی»، «برنامه درسی اجراشده در نظام تربیتی امام صادق علیه‌السلام: حاکمیت توحید و اخلاق»، «نقش کارکردهای تعلیمی در ساخت یابی حکایات مولانا(مطالعة موردی: حکایت درویش صاحب‌کرامات)»، «کشف مبانی فلسفی آموزه‌های تربیتی وصیت‌نامه شهدای دانشجوی دوران دفاع مقدس»، «مؤلفه‌های ارشادگری، براساس تحلیل مضامین متون اسلامی» و «شاخصه‌ها‌ی انسان دانشگاهی متعهد (استاد دانشگاه) از منظر تربیت اسلامی» منتشر شده است.
اصول تربیت عقلانی در اندیشه فارابی
نویسنده مقاله «اصول تربیت عقلانی در اندیشه فارابی» در طلیعه نوشتار خود آورده است با وجود اهمیّت عقل در فلسفه فارابی، پژوهشی جامع درجهت تبیین اصول تربیت عقلانی باتوجه‌به آراء و اندیشه‌های وی انجام نگرفته است، لذا هدف از انجام این پژوهش، تبیین اصول تربیت عقلانی باتوجه‌به اهداف تربیت عقلانی برمبنای اندیشه فارابی است. در این پژوهش که به روش استنتاجی فرانکنا صورت گرفته است؛ ابتدا مفاهیم مربوط به موضوع تحقیق توصیف شده، در ادامه، مضامین در مقوله‌های مجزا قرار گرفته و گزاره‌های واقع‌نگر فلسفی مربوط به آن مشخص شده است و در آخر به روش استنتاجی فرانکنا اصول تربیت عقلانی ازمنظر فارابی مشخص شده است. نتایج، مبین آن است که اصول تربیت عقلانی در اندیشه فارابی در حیطه عقل نظری عبارتند از: اصل تربیت‌پذیری (تعلیم)، اصل راهنمایی، اصل لزوم آموزش و اصل تعقّل و در حیطه عقل عملی: اصل آمادگی، اصل تربیت‌پذیری (تأدیب)، اصل مسئولیّت‌پذیری (عاملیّت فردی)، اصل تعاون و اصل استدراج.
طراحی الگوی ارزشیابی اثربخشی دوره‌های تربیتی و آموزشی سازمان نظامی
در طلیعه نوشتار «طراحی الگوی ارزشیابی اثربخشی دوره‌های تربیتی و آموزشی سازمان نظامی» می‌خوانیم هدف این مقاله، طراحی الگوی ارزشیابی اثربخشی دوره‌های تربیتی و آموزشی سپاه است. این پژوهش ازنظر هدف درزمره پژوهش‌های توسعه‌ای و روش پژوهش آن از نوع ترکیبی و طرح اکتشافی است. جامعه آماری این پژوهش در مرحله کیفی شامل خُبرگان علمی، فرماندهان و مدیران نظام تربیت و آموزش سپاه و در مرحله کمی شامل فرماندهان و مدیران تربیت و آموزش سپاه و اساتید و مربیان دانشگاه‌ها و مراکز تربیتی و آموزشی سپاه بودند. برای تحلیل دادهها در مرحله کیفی از روش تحلیل محتوا و در مرحله کمی برای تحلیل دادهها از آزمون‌های آماری و معادلات ساختاری استفاده شد. یافته‌های مرحله کیفی که با روش تکوین استقرایی احصا شد، نشان داد که الگوی ارزشیابی اثربخشی دوره‌های تربیتی و آموزشی، دارای چهار مقوله اصلی و 24 مقوله فرعی بود. یافته‌های پژوهش در مرحله کمی حاکی از این بود که همه ضرایب الگو با سطح اطمینان 99/0 معنی‌دار بودند. مجموع یافته‌ها و نتایج تحلیل نشان داد که الگوی طراحی‌شده از استحکام بالایی برای ارزشیابی اثربخشی دوره‌های تربیتی و آموزشی برخوردار است. الگوی ارائه‌شده شامل چهار بُعد: ارزشیابی درون‌داد، فرایندها، نتایج و پیامدها به‌ترتیب با ضرایب مسیر 77/0، 787/0، 82/0 و 84/0 بود. در بین ابعاد مذکور بُعد نتایج با ضریب وزنی 326/0 دارای بیشترین اهمیت و بُعد درون‌داد با ضریب وزنی 273/0 دارای کم‌ترین اهمیت بود. این الگو، همسو با مبانی نظری، پیشینه پژوهشی موضوع و با درنظرگرفتن دکترین کلان، طرح رشد و همچنین طرح تحول و تعالی سازمان، بومی شده و برای اجرا در زیرنظام ارزشیابی آموزشی نظام تربیت و آموزش سازمان، مناسب است.
برنامه درسی اجراشده در نظام تربیتی امام صادق علیه‌السلام: حاکمیت توحید و اخلاق
در چکیده مقاله «برنامه درسی اجراشده در نظام تربیتی امام صادق علیه‌السلام: حاکمیت توحید و اخلاق» آمده است برنامه‌درسی اجراشده، مجموعه اقدامات و فعالیت‌های فرایند یاددهی ـ یادگیری است که بین مربی و متربی در محیط واقعی تربیتی به‌اجرا درمی‌آید. الگوگیری از شیوه‌های عملی امامان علیهم‌السلام در تعلیم‌وتربیت، به‌ویژه امام صادق علیه‌السلام در نقش سردمدار تربیت اسلامی ایدئال، برای رسیدن به برنامه‌درسی توحیدمحور و مبتنی‌بر آموزه‌های اصیل اسلامی ضرورت دارد. این پژوهش با استفاده از سه روش پژوهش تاریخی، تبیین گزاره‌ها و معکوس‌سازی، با بررسی جوامع حدیثی و سایر منابع تکمیلی و همچنین شرح، تبیین و تفسیر آن احادیث در زندگی امام جعفر صادق علیه‌السلام و دیدگاه‌های تربیتی ایشان به‌طور عام و برنامه‌درسی اجراشده ایشان به‌طور خاص را استخراج و آنها را از دو منظر تحلیلی و ترکیبی تبیین کرده است. از نگاه تحلیلی، 16 مقوله درقالب عناصر چهارگانه هدف، محتوی، روشهای یاددهی ـ یادگیری و ارزشیابی در برنامه‌درسی اجراشده امام صادق علیه‌السلام، نظیر جانشین‌سازی شاگردان مستعد در هدایت کلاس درس، ایجاد زمینه تحقیق و تفحص، اهمیت آزاداندیشی در تعلیم‌وتربیت، نظام ارزشیابی از شاگردان و جایگاه معلم و... شناسایی شده است. در نگاه ترکیبی، حاکمیت توحید و اخلاق در سراسر برنامه‌درسی اجراشده در نظام تربیتی امام صادق علیه‌السلام تبیین شده است. الزامات حرکت نظام آموزشی به سمت الگوگیری از برنامه‌درسی اجراشده امام صادق علیه‌السلام در پایان مطرح شده است.
کشف مبانی فلسفی آموزه‌های تربیتی وصیت‌نامه شهدای دانشجوی دوران دفاع مقدس
نویسنده مقاله «کشف مبانی فلسفی آموزه‌های تربیتی وصیت‌نامه شهدای دانشجوی دوران دفاع مقدس» در چکیده نوشتار خود آورده است شهدا آگاهانه راه پرافتخاری را انتخاب کردند. آگاهی و شناخت آنان منبعث از مبانی فکری و روایتگر اندیشه فلسفی آنهاست. می‌توان از لابلای وصیت‌نامه‌ها مبانی فلسفی آنها را استخراج و ارائه کرد. هدف این مقاله کشف مبانی فلسفی آموزه‌های تربیتی مندرج در وصیت‌نامه شهدای دانشجوی دوران دفاع مقدس جهت ارئه راهکارهای تربیتی برای دست‌اندکاران امر تعلیم‌وتربیت است. روش پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی و ازنظر ماهیت اسنادی ـ تحلیلی است. جهت تحلیل از شیوه تحلیل محتوای عمیق استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد در وصیت‌نامه شهدا درمورد هستی‌شناسی به اندازه‌ای پرداخته شده است که خواننده با مراجعه به وصیت‌نامه‌های شهدای دانشجو تصویر روشنی از خداوند و هستی، تعلق هستی به خداوند و تقابل حق‌وباطل و فناپذیری دنیا به‌دست می‌آورد. درعین‌حال در وصیت‌نامه شهدای دانشجو به چیستیِ هستی به میزان کم‌تری توجه شده است. در بعد انسان‌شناسی شهدای دانشجو در هیأت فیلسوف تمام‌عیار ظاهر شده و به ویژگی‌های انسان ازجمله آزادی، اراده ، شناساگربودن ، مسئولیت‌پذیری، پاک‌سرشت‌بودن و ترکیب جسم و روح پرداخته‌اند. درخصوص شناخت‌شناسی، بیشترین استناد شهدا برای شناخت، وحی و در مرتبه بعد کاریزما و درنهایت عقل است. اغلب شناخت شهدا را می‌توان جزو شناخت حصولی و از نوع عین‌الیقین محسوب کرد. در زمینه ارزش‌شناسی آنان توجه بارزی به نقش اراده و آگاهی در شکل‌گیری خیر و ارزش داشته و به ارزش‌های عبادی و اخلاقی به‌خوبی پرداخته اما به منشأ ارزش‌ها توجه کمی داشته‌اند.
مؤلفه‌های ارشادگری، براساس تحلیل مضامین متون اسلامی
نویسنده «مؤلفه‌های ارشادگری، براساس تحلیل مضامین متون اسلامی» در طلیعه نوشتار خود آورده است تحقق اهداف فردی، سازمانی ـ نهادی و اجتماعی تعریف‌شده برای هر نظام آموزشی و درعین‌حال غلبه بر چالشهای آن نهایتاً به توسعه شناختی، مهارتی و نگرشی فراگیران، وابسته است. ارشادگری به‌عنوان یکی از راهبرد‌های رویکرد تعاملی در یادگیری، با هدف کمک به فراگیر و حمایت او، درجهت دستیابی به اهداف آموزشی نقش مهمی ایفا می‌کند. هدف تحقیق حاضر، استخراج مؤلفه‌های ارشادگری در متون اسلامی است. با استفاده از روش تحلیل مضمون، نمونه‌ای از آیات، اقوال، سیره‌های عملی و دستورالعمل‌های انعکاس‌یافته در قرآن و نیز احادیث نقل‌شده از ائمه معصومین(ع) در کتب معتبر تعلیم‌وتربیت اسلامی و گزارش‌های تحقیقاتی به شیوه نظری انتخاب، تحلیل و مفاهیم شکل‌دهنده ارشادگری استخراج شدند. تحلیل دادهها در طی سه مرحله و با کاربرد روش تحلیلی اشتراوس و کوربین انجام شد. در مرحله اول؛ تعاریف، مفاهیم و ویژگی‌ها بررسی و بیش از 300 کد اولیه شناسایی و در مرحله دوم این کدها، درقالب دسته‌های بزرگ‌تر مفهومی، ذیل 25 مقوله اصلی طبقه‌بندی شدند. با هم‌سنجی و یکپارچه‌سازی این مقوله‌ها، نه مضمون محوری به‌عنوان مؤلفه‌های ارشادگری اسلامی ظهور یافت که شامل اسوگی، چالش‌انگیزی، مربی‌گری، مشاوره، حمایت‌گری، تشویق و تنبیه، تکریم و توجه، حسن خلق و تسهیل‌گری و شبکه‌سازی علمی ـ حرفه‌ای بود. این نه مضمون محوری ارتباط تنگاتنگی با هم داشته و در متون اسلامی توأمان ظهور می‌یابند که سازگار با جامعیت و یکپارچکی ذاتی دستورالعمل‌ها، احکام اسلامی و قضایای مطرح‌شده در متون وابسته است و کاربست این نتایج درعمل به پیوستگی، همخوانی و یکپارچکی جامعه، نظام آموزشی، عاملان آموزشی و فراگیران یاری می‌رساند.
انتهای پیام
