پژوهشکده مطالعات قرآنی؛ پرکارترین و مؤثرترین پژوهشکده قرآنی در سال 1398

به گزارش ایکنا، پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سال 1398 جزء پرکارترین و تأثیرگذارترین مراکز و پژوهشکده‌های قرآنی کشور بود. به منظور بررسی فعالیت‌های این پژوهشکده با فروغ پارسا، مدیر آن، به گفت‌وگو نشستیم.

پارسا با اشاره به فعالیت‌های پژوهشکده در سال 98، بیان کرد: این پژوهشکده در جایگاه تأثیرگذارترین مرکز پژوهشی قرآنی در ادامه فعالیت‌های خود در سال گذشته برنامه‌های قابل توجهی را ارائه کرد. این پژوهشکده، که تقریباً از حدود 6 سال پیش به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد، به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران، نوآوری و ابتکارهای ارزنده‌ای در حوزه مطالعات قرآنی پدید آورده و نزدیک است که به قطب مطالعات قرآنی در کشور تبدیل شود.

وی تصریح کرد: در واقع مهم‌ترین راهبرد این مرکز، یعنی بسط و تعميق مطالعات ميان‌رشته‌ای در حيطه مطالعات قرآنی، دلیل عمده نوآوری فعالیت‌های آن است و در ساختار آن گروه مطالعات زبان‌شناختی و نشانه‌شناختی قرآن، گروه مطالعات ادبی و زيبايی‌شناختی قرآن و گروه مطالعات تاريخی و فرهنگی قرآن در کنار یکدیگر تلاش کرده‌اند تا گفتمان مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن را در سطح ملی آموزش دهند.

پارسا بیان کرد: برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی در کنار کارگاه‌های آموزشی و نشست‌های تخصصی همگی با هدف ترویج این گفتمان انجام شده و با توجه به بازخوردهای مثبت آن در دانشگاه‌ها، به نظر می‌رسد که حدود زیادی موفق بوده است. در واقع آمار بالای مخاطبان و حضور حداکثری استادان و دانشجویان در برنامه‌های پژوهشکده نشان‌دهنده میزان موفقیت آن بوده است. اعضای هیئت علمی آن نیز با اجرای طرح‌های پژوهشی خود، به لحاظ نظری بحث مطالعات میان‌رشته‌ای را تقویت کرده‌اند. 

برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی

‌وی افزود: به همت پژوهشکده مطالعات قرآنی در سال 1398 دو همایش ملی و یک همایش بین‌المللی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد که همايش ملی «استاد شهيد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر»، نخستین همایش ما بود. این همایش با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، بنیاد علمی و فرهنگی استاد شهید مطهری و چند دانشگاه برگزار شد و تدارک آن  نزدیک به یک سال به طول انجامید. در طول یک سال چهار پیش‌همایش در دانشگاه‌های مختلف اجرا شده بود و بالاخره 12 اردیبهشت، همزمان با سالگرد شهادت استاد مطهری، همايش ملی «استاد شهيد مطهری و مطالعات قرآنی معاصر» برگزار شد. همچنین، برنامه همایش در چهار محورِ میراث فکری شهید مطهری و رویکردهای تفسیری معاصر، بازاندیشی در مباحث علوم قرآنی، مطالعات قرآنی و تحول اندیشه دینی و  گفت‌وگوی مطالعات قرآنی و علوم انسانی در آثار شهید مطهری تنظیم شده بود که سخنرانان با ارائه نزدیک به 22 مقاله ایده‌های خود را بیان کردند.

پارسا بیان کرد: «ششمین هم‌اندیشی سالیانه جایگاه مطالعات قرآنی در اعتلای علوم انسانی، مطالعه موردی: مسئولیت اجتماعی»، دومین همایش ملی ما در سال 1398 بود. در واقع پژوهشکده مطالعات قرآنی از سال 1393 در پی ایده‌های مربوط به اسلامی‌سازی علوم انسانی، سلسله همایش‌هایی را با عنوان جایگاه مطالعات قرآنی در تحول علوم انسانی برگزار کرده است. پس از نخستین برنامه، که با حضور صاحب‌نظران علوم قرآنی از دانشگاه‌های مختلف برگزار شد، به این نتیجه رسیدیم که مساهمت این رشته در اعتلای دیگر رشته‌های علوم انسانی صرفاً با کاربرد چند آیه و فراز قرآنی میسر نیست و این تعامل باید به گونه مطالعات میان‌رشته‌ای انجام شود.

وی تصریح کرد: در همایش‌های بعدی به مقتضیات مطالعات میان‌رشته‌ای یعنی مبانی معرفت‌شناختی، مبانی روش‌شناختی و مبانی اصطلاح‌شناختی این تعامل پرداخته شد. سال گذشته نیز مسئله صلح، محور همایش و مطالعه میان‌رشته‌ای قرار گرفت. امسال در 26 بهمن 1398 ششمین همایش برگزار شد و اساتید رشته‌های مختلف در محورهای قرآن، جامعه مدنی و مسئولیت اجتماعی، قرآن، زن و مسئولیت اجتماعی، قرآن، عدالت و مسئولیت اجتماعی و قرآن و مسئولیت خلاق در ادبیات و هنر دیدگاه‌های خود را در قالب 12 سخنرانی و مقاله ارائه کردند.

پارسا با اشاره به برگزاری نخستین همایش بین‌المللی توس این مرکز، ابراز کرد: نخستین همایش بین‌المللی مطالعات قرآنی با عنوان «First International Conference on Qur’anic Studies 24-25 February 2020» بود. در واقع مهم‌ترین و پردردسرترین فعالیت سال گذشته برگزاری این همایش بود که در تاریخ 5 اسفند با حضور اساتیدی از دانشگاه‌های مختلف از جمله ایران، بلغارستان و آمریکا با ارائه 10 مقاله و سخنرانی برگزار شد. اجرای این برنامه در راستای راهبرد ارتباطی فرهنگی پژوهشکده مطالعات قرآنی تدارک شده بود. در واقع هدف برگزاری این همایش، هم‌افزايی علمی، اثربخشی و رشد مطالعات قرآنی در پيوند و تعامل با دانشگران جهانی با توجه به تأکید نقشه جامع علمی کشور بوده است.

وی گفت: رایزنی و تدارک این همایش بین‌المللی تقریباً از سال 2017 در جریان سفر اعضای علمی ما به کشورهای مختلف آغاز شده بود. پس از فراخوان این همایش، مقالات بسیاری به زبان‌های عربی و انگلیسی به دبیرخانه واصل شد که تقریباً 22 مقاله از دانشگاه‌های هند، ایتالیا، انگلستان، آمریکا، بلغارستان، اوکراین، قطر، دانشگاه تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی و پژوهشگاه علوم انسانی از سوی کمیته علمی پذیرفته شد. ولی به دلیل شرایط خاص کشور، بسیاری از آن‌ها موفق به شرکت در کنفرانس نشدند. همایش بین‌المللی مطالعات قرآنی علی‌رغم شیوع کرونا بالاخره در موعد مقرر 24 فوریه 2020 مقارن 5 اسفند 1398 با رعایت تدابیر بهداشتی برگزار شد و سخنرانان در محورهای زیر مقالات خود را ارائه دادند:

1- قرآن و محیط دینی  The Qur’an and its religious milieu;

2- رویکردهای ادبی، تاریخی ـ انتقادی و تطبیقی به قرآن

 Literary, historical- critical, and comparative approaches to the Qur’an 

3- تاریخ تحقیقات و مباحث روش‌شناختی در مطالعات قرآنی

The history of scholarship and methodological issues in Qur’anic studies

4- مخطوطات قرآنی Qur’anic manuscript  

پارسا تصریح کرد: سخنرانی‌ها و پرسش و پاسخ‌ها در این همایش به زبان انگلیسی برگزار شد و بحمدلله از تبادل آراء نتایج خوبی حاصل شد. قابل ذکر است فعالیت‌های بین‌المللی پژوهشکده در سال‌های مختلف نیز کماکان وجود داشته و علاوه بر نشست‌ها و همایش‌هایی که پژوهشکده برگزار کرده، مقالات همکاران ما نیز همواره در مجامع بین‌المللی پذیرفته شده است. این همایش نخستین تجربه و نخستین گام موفق در زمینه هم‌گرایی و گفت‌وگوی سازنده بین قرآن‌پژوهان سراسر دنیا بود و با توجه به بازخورد آن در مجامع بین‌المللی دنیا امید می‌رود در سال‌های آینده با وسعت بیشتری برگزار شود.

برگزاری نشست‌‌های تخصصی

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بیان کرد: پژوهشکده در طول سال 1398 اقدام به برگزاری شش نشست تخصصی کرد که عبارت است از: نشست تخصصی انگاره بنات الله در تاریخ اندیشه اعراب جاهلی با سخنرانی زهرا محققیان، نشست تخصصی «قرآن زعفرانی» با ترجمه‌ای کهن به فارسی، مورخ 546 قمری، با سخنرانی مرتضی کریمی‌نیا، نشست تخصصی نسبت خوانش‌های تفسیری باطنی و غالیانه شیعی در اواسط سده دوم هجری با سخنرانی سیدمحمدهادی گرامی، نشست تخصصی مطالعات قرآنی در ترکیه و آلمان با سخنرانی بنده، زهرا محققیان و قاسم درزی، نشست تخصصی نظریه‌های دلالت نزد اندیشمندان مسلمان در سده‌های اول تا سوم هجری با سخنرانی احمد پاکتچی و نشست تخصصی مسئله تحریف عهدین در جهان اسلام با سخنرانی محمدعلی طباطبایی. همچنین این نشست‌ها که هر ساله با موضوعات مختلف برگزار می‌شود خوشبختانه با استقبال دانشجویان و پژوهشگران مواجه شده است.

برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب

پارسا تصریح کرد: پژوهشکده مطالعات قرآنی تلاش کرده در سال‌های مختلف آثار برتر قرآنی را معرفی و نقد کند. در سال جاری نیز سه جلسه رونمایی و نقد و بررسی کتاب برگزار و از اساتید برجسته دعوت شد تا به بررسی این کتب بپردازند. از جمله می‌توان به رونمایی، نقد و بررسی کتاب «با قرآن تا رستاخیز» با حضور آقایان محمدعلی لسانی فشارکی و سیدمحسن میرباقری و همچنین نویسندگان کتاب، آقایان مهدی نوری افشان و حامد فتوت احمدی اشاره کرد که 8 مهر برگزار شد. همچنین رونمایی، نقد و بررسی کتاب «روش‌های تفسیری»، با حضور بنده و حبیب‌الله حلیمی جلودار و نویسندگان کتاب، حجت‌الاسلام و المسلمین سیدرضا مؤدب و محمدرضا عزتی فردویی نیز 12 آبان برگزار شد. رونمایی و معرفی مجموعه «اسلام‌پژوهی» نیز با حضور مهرداد عباسی، الهه شاه‌پسند و آلا وحیدنیا 12 بهمن برگزار شد.

برگزاری کارگاه آموزشی

وی اظهار کرد: مطابق برنامه پژوهشکده مطالعات قرآنی در آبان هر سال کارگاه معناشناسی و مطالعات قرآنی برگزار می‌شود. با توجه به مرور حیطه‌های معناشناسی در سه دوره نخست (93 تا 95) و نیز با لحاظ نظرات شرکت‌کنندگان که بیشتر به دنبال کاربست الگوهای معناشناسی در تحلیل معناهای قرآنی بوده‌اند، از دوره چهارم (96) کارگاه‌ صورت موضوعی به خود گرفته است. لذا دوره ششم این کارگاه نیز در سال 98 با عنوان كارگاه آموزشي معناشناسی و مطالعات قرآنی: معناشناسی صبر در قرآن کریم و با تدریس آزیتا افراشی، احمد پاکتچی و هادی رهنما برگزار شد.

پارسا گفت: کارگاه‌های آموزشی این مرکز در سال‌های گذشته درباره روش‌های تحقیق، مطالعات میان‌رشته‌ای، خط و زبان قرآن، زیبایی‌شناسی، روایت‌پژوهی و عناوین دیگر برگزار شده است. پژوهشکده مطالعات قرآنی علاوه بر فعالیت پژوهشی در حوزه آموزش نیز فعال است و اعضای علمی ما در مقطع کارشناسی ارشد به ارائه دروس می‌پردازند و پایان‌نامه‌های ارزنده‌ای به راهنمایی استادان نگاشته شده است.

وی بیان کرد: فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی پژوهشکده در مقایسه با دانشکده‌ها و مؤسسات قرآنی به لحاظ کمی و کیفی تمایز قابل ملاحظه‌ای دارد و بحق باید مورد تقدیر قرار گیرد. در مجموع انجام این حجم از فعالیت علمی در پژوهشکده صرفاً با مدد خود قرآن کریم و توجهات حضرات معصومین(ع) صورت گرفته است و امیدواریم در آینده با توکل به خدای متعال فعالیت‌های ارزنده‌تری انجام شود.