مروری بر چهار دهه مجاهدت علمی «مغز متفکر» جهان اسلام
امام خمینی(ره) در بیانی ضمن توصیف عظمت شخصیت شهید صدر در عالم اسلام، از ایشان به عنوان «مغز متفکر اسلامی» یاد کرده است. آیت‌الله خامنه‌ای نیز با عناوین کم‌نظیری همچون «چهره ممتاز و شگفت‌انگیز»، «نابغه»، «ذوفنون» ایشان را ستوده‌اند.
به گزارش ایکنا؛ نوزده فروردین‌ماه مصادف است با سالروز شهادت سیدمحمدباقر صدر، از فقهای برجسته حوزه علمیه شیعی که گسترده دانش و دامنه ابتداعات او در حوزه علوم اسلامی تحسین بسیاری از اندیشمندان پس از خود را در پی داشته است. وی در 25 ذیقعده 1353 قمری در خانواده‌ای اهل علم و تقوا در شهر کاظمین به دنیا آمد. پدرانش همه از عالمان دین بودند. پدر بزرگش آیت‌الله سید اسماعیل صدر که یکی از مراجع بزرگ تقلید شیعه در نیمه اول قرن چهارده اسلامی بود.
شهید در کودکی پدر خود را از دست داد و در نوجوانی همراه برادرش عازم نجف اشرف شد و در حوزه این شهر به تحصیل علوم اسلامی پرداخت. او دوره عالی فقه و اصول را در نزد آیت‌الله العظمی سیدابوالقاسم خویی و آیت‌الله شیخ محمدرضا آل‌یاسین گذراند. فلسفه اسلامی را از مرحوم شیخ صدرا بادکوبه‌ای آموخت و در کنار آن، طی سالها، فلسفه غرب و نظرات فلاسفه غیرمسلمان را به دقت مورد تحقیق و نقد قرار داد. کتاب «فلسفتنا» گویای ابعاد گسترده اندیشه‌های فلسفی سیدمحمّدباقر صدر است.
درس خارج اصول از 25 سالگی
سید محمد باقر صدر از بیست سالگی با تدریس کتاب کفایه الاصول، تدریس را آغاز کرد. از ۲۵ سالگی درس خارج اصول و از ۲۸ سالگی درس خارج فقه تدریس کرد. او در طول نزدیک به سی سال تدریس، شاگردان بسیاری تربیت کرد که از جمله آنها می‌توان به سید محمد صدر، سید محمدباقر حکیم، سید کاظم حسینی حائری و سید محمود هاشمی شاهرودی اشاره کرد.
سید محمدباقر صدر در دانش‌هایی چون اصول، فقه، فلسفه سیاست و معرفت‌شناسی نظریه‌های جدیدی ارائه داده است. برخی از نظریه‌های مشهور وی عبارت است از: نظریه «حق الطاعه»، «توالد ذاتی معرفت» و «منطقة الفراغ». ایجاد روش استنباطِ فقهِ نظام یکی از نوآوری‌های مهم ایشان به شمار می‌رود. وی برای نخستین بار در فقه به استنباط نظام از منابع فقهی اقدام و نظریه نظام اقتصادی را مطرح کرد؛ نظامی که با روش‌های اجتهادی و استنباطی متعارف، از منابع و متون استخراج شده است. در این نظام از احکام فقهی ابواب مختلف، نظام فقهی اقتصادی منسجمی ارائه شده است که براساس آن حاکمیت می‌تواند به صورت نظام‌مند و سیستماتیک، ساختار‌هایی را برای مدیریت بازار، مدیریت تولید، مدیریت توزیع و مدیریت مصرف در جامعه ایجاد کند.
لازم به ذکر است که از ایشان آثار ارزشمندی زیادی بر جای مانده است که «فلسفتنا»، «اقتصادنا»، «دروسٌ فی علم الاصول»(مشهور به حلقات) و «الاسس المنطقیه للاستقراء» از مهم‌ترین آنها است. وی در کتاب «الاسس المنطقیه للاستقراء» اصول معرفت‌شناختی را تغییر داده و بنیاد جدیدی را برای معرفت تجربی پی‌ریزی می‌کند.
نابغه شگفت‌انگیز
بازخوانی سخنان رهبران انقلاب اسلامی ایران در مورد شخصیت شهیدصدر به خوبی گویای عظمت شخصیت و گستره فکری آن فقیه گرانقدر است. امام خمینی(ره) در بیانی ضمن توصیف عظمت شخصیت شهید صدر در عالم اسلام، از ایشان به عنوان «مغز متفکر اسلامی» یاد کرده و تصریح می‌کند: «سید محمدباقر صدر که مغز متفکر اسلامی بود و امید این بود که اسلام از او بهره برداریهای زیادتری بکند و من امیدوارم که کتابهای این مرد بزرگ مورد مطالعه مسلمین قرار بگیرد.» (صحیفه نور، ج14، ص280)
مقام معظم رهبری نیز در فرصت‌های گوناگون به زوایای شخصیتی شهید صدر پرداخته و نبوغ و شهامت علمی ایشان را ستوده‌اند. به عنوان مثال در دیداری که در سال 83 با خانواده آن شهید بزرگوار داشتند، جایگاه علمی شهید صدر را اینگونه توصیف کردند: «مرحوم آقای صدر به معنای واقعی کلمه یک نابغه بود. ما در زمینه مسائل فکری و اسلامی و در زمینه فقه و اصول و بقیه چیزها آدم‌های پیشرفته زیاد داریم؛ منتها نابغه خیلی نادر است. ایشان جزو نادرهایی بود که حقیقتاً نابغه بود. ذهن و فکر ایشان فراتر از کارهایی که دیگران می‌کنند، حرکت می‌کرد.»
معظم‌له در پیامی به کنگره بزرگداشت شهید صدر در سال 1379، از ایشان با عناوین کم‌نظیری همچون «چهره ممتاز و شگفت‌انگیز»، «نابغه»، «ذوفنون» یاد کردند: «در میان چهرههای برجسته حوزههای علمیه در دهههای اخیر مرحوم آیتاللّه شهید سید محمد باقر صدر(قدّس الله روحه) یکی از ممتازترین و شگفتانگیزترین آنهاست.
جامعیت و نوآوری
هر مجمع علمی حق دارد که به فرآورده انسانی بزرگی چون این عالم بزرگوار به خود ببالد. او بیشک یک نابغه و یک ستاره درخشان بود. از جنبه علمی، جامعیت و تحقیق و نوآوری و شجاعت علمی را یکجا دارا بود. در اصول، در فقه، در فلسفه و در هرآنچه به این دانش‌ها ارتباط مییابد در زمره بنیانگذاران و صاحبان مکتب محسوب میشد.
استعداد خارقالعاده و پشتکار کمنظیر او از وی عامل ذوفنون و ژرفنگری پدید آورده بود که دید نافذ و ذهن جستجوگرش در آفاق علوم متداول حوزهها محصور نمانده و هرآنچه را که برای یک مرجع بزرگ دینی در دنیای متنوع امروز سزاوار است به حیطه تحقیق و مطالعه کشیده بود و سخنی نو و فکری بکر و اثری ماندگار در آن میآفرید. بیشک اگر این جوهره علم و تحقیق و این ذخیره تمامنشدنی انسانی، با دست پلید جنایتکاران از حوزه علمیه ربوده نمیشد، جامعه شیعی و اسلامی میتوانست در آینده نزدیکی شاهد اوج دیگری در قلمرو مرجعیت و ریاست علمی و دینی باشد.»
با اینکه با مروری اجمالی بر اظهار نظرهای صورت گرفته درباره شخصیت علمی شهید صدر می‌توان به درستی به عظمت فکری او پی ببرد، اما متأسفانه حجاب معاصرت از یکسو و عمق و عظمت نظام فکری او از سویی دیگر مانع از این شده است که جایگاه سیدمحمدباقر صدر به درستی شناخته شود.
انتهای پیام
