بزرگی از دیار نراق / در معرفی شخصیت‌های علوم شیعی ضعف داریم

ملااحمد نراقی، فرزند مرحوم «حاج ملامهدی نراقی»، در سال 1185 هجری قمری، مطابق با 1150 شمسی در نراق متولد شد. وی از  نوجوانی و جوانی‌ (حدود سال‌های ۱۱۹۰ تا ۱۲۰۵) نزد پدرش تحصیل کرد که این دوران عمدهٔ تحصیلش است. پس از مدت کوتاهی به خاطر هوش و استعداد سرشارش به مقام استادی نائل و در حوزه علمیّه مشغول به تدریس شد. در سال ۱۲۱۲ همراه پدرش به عراق رفته و هر دو نفر در درس آقا محمد باقر وحید بهبهانی شرکت کردند. سپس به ایران (احتمالاً کاشان) بازگشتند. او پس از مدتی مجدداً به عراق (نجف و کربلا) بازگشت و پس مدتی تحصیل، تدریس، تحقیق و تألیف به درجه اجتهاد رسید، اما به دلیل وفات پدر (۱۲۰۹ ه‍.ق) به زادگاهش کاشان بازگشته و به جای پدر مسئولیت اداره حوزه علمیه و تدریس در آنجا را به عهده گرفت.

او در عهد فتحعلی شاه قاجار می‌زیست. «دوره قاجاریه از شگفت‌انگیزترین ادوار تاریخ ایران است. دوره‌ای که قدرت‌های بزرگ جهان از اقصی نقاط دنیا به علل گوناگون چشم به آن دوخته بودند و ایران مرکزی شده بود که تمام قدرتها دور آن دایره زده بودند، به طوری که به دلایلی دولت روسیه دو بار به ایران حمله کرد. مسجد آقابزرگ که برای نماز، تبلیغ و تدریس ملامهدی نراقی دوم ساخته شد از زیباترین بناهای اسلامی به‌شمار می‌آید.

وی در شهر کاشان به دلیل بیماری وبای عمومی گسترده در کاشان  و اطراف آن از جمله نراق در اول شب یکشنبه، ۲۳ ربیع‌الثانی ۱۲۴۵ در نراق وفات کرد و در نجف، در صحن علی بن ابیطالب(ع) در کنار آرامگاه پدرش تدفین شد.

جهت شناخت اجمالی از شخصیت ملااحمد نراقی گفت‌و‌گویی با حجت‌الاسلام سیداحمد میرمهدی، مدیر حوزه علمیه امام خمینی(ره) اراک انجام شده است که در ادامه می‌خوانید:

سیر پر فراز و نشیب علوم شیعی

حجت‌الاسلام میرمهدی گفت: مرحوم ملااحمد نراقی به همراه ملامهدی نراقی پدر ایشان از بزرگان شیعه بوده و به «فاضلین نراقین» مشهور بودند، هر دو دارای مقام علمی بالایی هستند. مرحوم ملااحمد در نراق متولد شده و در همان نراق هم دعوت حق را لبیک گفته است. فعالیت ایشان در دوران تحصیلی و در کاشان و نجف اشرف بوده است.

وی تصریح کرد: سالیان قبل نجف‌اشرف به‌عنوان بزرگترین و مهمترین پایگاه علمی شیعه شناخته می‌شد که بزرگان زیادی در آن شهر و کربلا فعالیت علمی داشتند. مرحوم ملااحمد نراقی توانسته است به نجف سفر کرده و از محضر اساتیدی همچون مرحوم آقاباقر بهبهانی کسب فیض کنند.

حجت‌الاسلام میرمهدی اضافه کرد: سیر پرفراز و نشیبی در حوزه علوم شیعی وجود دارد. گاهی برخی از علما به سمت اخباری‌گری رفته و عده‌ای به سمت عقلانیت رفته و برخی‌ها نیز حد وسط را نگاه می‌داشتند، که مرحوم آقاباقر وحید بهبهانی در زمانی حیات داشتند که بزرگان اخباری حاکم شده بودند.

این مقام مسئول ادامه داد: مرام و مسلک اخباری‌ها مقداری با مجتهدین اصولیّن متفاوت است، تعریف اخباری‌گری بدین صورت است که علما فقط بر روایات استناد کرده و فتوا صادر می‌کنند و به مسئله استباطی توجهی نداشتند، این تفکر مشکل ایجاد می‌کرد، جامعه اسلامی به نوعی مدیون آقاباقر بهبهانی است که به استاد کل معروف است. بسیاری از علما از محضر ایشان بهره‌مند شدند که ملااحمد نراقی یکی از آن بزرگان است. البته در تاریخ آمده است که ملااحمد به همراه پدرشان ملامحمد مهدی نراقی از درس آقاباقر استفاده می‌کردند.

رسیدن به درجه اجتهاد در جوانی

وی افزود: ملااحمد دارای برجستگی خاصی بوده است که در جوانی به اجتهاد رسیده و از نظر فقهی توانسته خود را مستحکم کند. ملااحمد دارای کتابی به نام «مستند الشیعه فی احکام الشریعه» است که دوره فقه کامل است، این کتاب امروز به‌عنوان یکی از منابع مهم فقه شیعه مطرح است. ملامحمدکاظم یزدی صاحب کتاب شریف «عروةالوثقی» (یکی از منابع فقهی برای فتوا دادن مراجع) که هم عصر با آخوند خراسانی است بیشتری استفاده را در نگارش کتاب فقهی خود از کتاب «مستند الشیعه» ملااحمد کرده است.

حجت‌الاسلام میرمهدی از الخزائن در فنون مختلف، مشکلات العلوم، شرحی بر تجرید الاصول، مناهج الاصول، اساس الاحکام فی تنقیح عمد مسائل الاصول بالاحکام، شرح محصل الهیئة، شرح رساله‌ای در حساب، مناسک حج، اسرار الحج، سیف‌الامة و برهان الملة، الرسائل والمسائل، مفتاح الاحکام فی اصول الفقه، مناهج الاحکام، هدایة الشیعه، دیوان صفایی (مجموعه اشعار)، حاشیه اکر ثاودوسیوس(هندسه) به عنوان دیگر کتب ملااحمد نراقی یاد کرد.

وی ادامه داد: البته ایشان کتاب‌های بسیار دارند که «معراج السعاده» در تکمیل کتاب «جامع سعادات» پدرشان از جمله آنان است. کتاب «جامع السعادات» یکی از برجسته‌ترین کتب در حوزه اخلاق است و بزرگان برای اینکه به حقانیت مفاهیم و مطالب کتاب از سوی نویسنده دست یابند، ملامحمدمهدی نراقی را مورد آزمایش قرار می‌دادند. به طور مثال وقتی ایشان در نجف‌ اشرف ساکن بودند از علمای نجف علی‌رغم اینکه ملامهدی به دیدار علما می‌رفتند، اما علما بازید ایشان را پس نمی‌دادند و مدتی بر همین گونه می‌گذرد و حتی با وجود اینکه ایشان قصد بازگشت داشتند بازهم به دیدارشان نمی‌روند، تا اینکه مرحوم علامه محمدمهدی بحرالعلوم از بزرگان شیعه و از اساتید ملامحمدمهدی با وجود دیدارهای مکرر شاگرد خود به دیدارش نمی‌رفته است تا روز آخر که بحرالعلوم به دیدار ملامهدی رفته و دلیل عدم بازدیدها را امتحان و اعتقاد داشتن ملامهدی نسبت به مطالب نگارش شده در کتاب بیان می‌کند.

مهمترین کتاب ملااحمد نراقی در علم اخلاق

مدیر حوزه علمیه امام خمینی(ره) اراک بیان کرد: کتاب«معراج السعاده» دارای مفاهیم سنگین اخلاقی است که برای درک آن نیاز به استاد است، ایشان به شکل ریشه‌ای وارد مباحث اخلاقی شده است و تنها به روبنا اکتفا نکرده است، بلکه زیربنای اخلاق که در عقاید و اصول، تعقل و ... نهفته شده است را مورد توجه قرار داده است.

به‌گفته وی ملااحمد پس از تحصیل به ایران بازگشتند و در کاشان ساکن بودند که مرحوم شیح انصاری چندین سال از درس ملااحمد استفاده می‌کند. امروز کتاب «مکاسب» شیخ انصاری مبنای حقوق اسلامی مطرح است، امروز اگر قرار باشد حقوق اسلامی را تدوین کنیم بدون مکاسب نخواهد شد.

حجت‌الاسلام میرمهدی اظهار کرد: ملااحمد در زمان حرکت عثمانی‌ها و حمله آنان و در زمان فتحعلی شاه قاجار می‌زیسته است، فتوای ایشان در جریان مقابله با روس‌ها قابل ذکر است، مردم آن زمان در دفاع از خودشان با فتوای ایشان وارد عمل شدند تا جاییکه این ایستادگی باعث بیرون راندن روس‌ها از ایران شد. تأثیرگذاری ایشان بر شاه آن زمان به قدری بود که فتحعلی شاه قاجار دستور ساخت«مدرسه سلطانی» آن زمان و «مدرسه امام خمینی(ره)» امروز در کاشان را صادر کرد که امروز توسط آقای شریعت‌مداری از نوادگان دختری ملااحمد مدیریت می‌شود.

وی در خصوص اساتید ملااحمد نراقی هم گفت: آقا محمد باقر وحید بهبهانی، علامه سید محمدمهدی بحرالعلوم، شیخ جعفر کاشف الغطا، میرزا مهدی شهرستانی، سید علی طباطبایی، صاحب الریاض ازاساتید ایشان هستند و شیخ مرتضی انصاری(خاتم الفقها)، آقا محمدباقر هزار جریبی، ملا محمدعلی آرانی، حاج سید محمد شفیع جاپلقی، ملاغلامرضا آرانی، ملا محمدحسن جاسبی قمی، علامه شیخ محمد میثمی و ... از شاگردان.

حجت‌الاسلام میرمهدی در پاسخ به این سؤال که چرا معرفی شخصیت‌های برجسته شیعی کمرنگ است، گفت: معرفی شخصیت‌های برجسته اسلامی که نقش اساسی در جامعه اسلامی ایفا کردند بسیار ضعیف است. از اقشار مختلف در علوم گوناگون که خدماتی به جهان مادی کرده‌اند قدردانی می‌شود، هر چند برخی از این بزرگان علمی نیز گمنام فعالیت دارند، اما از بزرگانی که به جهان معنویت انسان خدمات بسیار ارزنده‌ای بعد از ائمه معصومین(ع) انجام دادند قدردانی نشده و معرفی نمی‌شوند.

نقش دین در پرورش انسان‌ها

وی افزود: خدمات معنوی توسط انبیاء(ص)، جانشینان انبیا، ائمه معصومین(ع) صورت گرفته است و پس از این فرستاده‌شدگان از سوی خدا علمای دین مبانی فقه شیعی را زنده نگه داشته و بدون هیچ‌گونه انتظاری از مردم خدماتی را ارائه دادند، امروز در زمینه معرفی بزرگان و نقش دین ضعیف عمل می‌شود. متأسفانه دین اسلام هم غریب است و این دین بسیار زیبا درست معرفی نشده است.

حجت‌الاسلام میرمهدی اضافه کرد: اگر امروز بین ما دین حاکم بود و احکام دینی اجرا می‌شد با این مشکلات فعلی رو به رو نبودیم، امروز خیرین برای مدرسه‌سازی خدمت می‌کنند که البته خدمت بسیار شایسته‌ای است اما هیچ‌کس به دیل جو حاکم که علیه دین است حاضر نیست برای حوزه علمیه سازی کمک کند. در حالیکه نقشی که دین در پرورش انسان‌ها دارد هیچ دانشگاه و مرکز علمی نداشته است. در مراکز علمی افراد ممکن است مبحثی را ثابت کنند که به ساخت اتم منتج شده که به وسیله آن  مردم بی‌دفاع را قتل عام کنند، اما علمای شیعه همه آنچه مردم در مورد اصول و اخلاقیات باید بدانند را آموزش می‌دهند، اگر چنین فردی وارد مراکز علمی شود هیچ‌گاه شاهد ساخت سلاح برای تهاجم به عده‌ای بی‌گناه نخواهیم بود و علم تمام قد در خدمت به همه بشریت خواهد شد.

وی تصریح کرد: البته ممکن است ما نیز تاحدی مقصر باشیم که به نوعی عمل کرده‌ایم که مردم از ما زده شدند و گمان می‌کنند دین همین است در حالیکه دین دارای چهره زیبایی است که توسط تعداد کمی خراب شده است، برخی از مرم دین را در اعمال عده‌ای خاص خلاصه می‌کنند و دیگر سراغی از علمای شریف که تعدادشان هم کم نیست نمی‌روند و نتیجه این می‌شود که هرکاری می‌کنند علیه خودشان است.