سرعت معنویت اسلامی آسیب‌های سرعت مدرنیته را ندارد

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب‌الله بابایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، امروز، هشتم اردیبهشت‌ماه، در نشست علمی مجازی «آینده معنویت و حوزه‌های علمیه در پساکرونا» گفت: کرونا با تحولات سریعی که ایجاد کرد سبب شد تا طیف متنوعی از مردم، مغلوب بودن را حس کردند.

وی افزود: در دوره مدرن یعنی قرن 18 به بعد، تنوع، تکثر، رشد و تکامل و تبدل دائم به عنوان هدف بشر مشاهده می‌شود؛ برخی اندیشمندان غربی، رشد دائم به سمت تنوع و تعدد را هدفی برجسته برای بشر برشمردند؛ این مسئله در دوره پسامدرن و بعد از انقلاب صنعتی سوم عملاً به مسئله جدیدی تبدیل شد که آن را تعبیر به سرعت می‌کنم.

تحلیل‌ها درباره سرعت در جهان مدرن

بابایی اضافه کرد: در مورد سرعت در جهان مدرن جامعه‌شناسان تحلیل‌های مختلفی کرده‌اند؛ جرج زیمل در بحث تضاد فرهنگ و مدرنیته می‌گوید که سرعت تحولات زمانه بر سرعت صورت‌بندی هویت‌های ما پیشی گرفته است؛ یعنی همین که می‌خواهیم هویتی به خود بگیریم مغلوب تحولات زمانه می‌شویم و دوباره خود را در وضع جدید می‌بینیم و باز این تکرار می‌شود.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: این تحولات جدید گاهی مانند کرونا و گاهی از جنس پول مانند بیت‌کوین و ... است؛ گاهی اوقات از جنس افرادی است که در کشورهای مختلف قدرت می‌یابند و نظم زمانه را بهم می‌ریزند و گاهی از جنس تکنولوژی است.

شتاب معنوی و شتاب مدرن

وی افزود: سرعت تحولات، خلأهای هویتی، آرامش، رنج و درد اجتماعی، فردگرایی جدید، سکولارشدن پسامدرنی و ... را ایجاد می‌کند؛ سؤال این است که معنویت اسلامی چگونه به این خلأها پاسخ می‌دهد؟؛ آیا معنویت اسلامی آورده‌ای دارد تا به خلأهای شتابنده جهان پاسخ دهد؟ پاسخ این سؤال را نمی‌دانم، ولی مایلم بحث سرعت معنوی را مطرح کنم؛ یعنی آیا در دنیای مدرن که وضعیت بی‌شکل و بی‌هویتی را برای ما رقم می‌زند سخن از معنویت‌های سریع در چارچوب تفکر عرفانی و  معنوی خودمان اقتضائی دارد؟ آیا شتاب معنوی ما همان شتاب مدرن است یا ماهیت آن متفاوت است؟

وی افزود: آیاتی در قرآن است که می‌توانیم سرعت معنوی را از آن الهام بگیریم؛ از جمله در آیه 133 آل عمران فرموده‌اند: «وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَ الْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ»؛ یا «یسارعون فی الخیرات» و «فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ ...»؛  آیا فرار الی الله مابازاء عرفانی و معنوی دارد که بتوانیم آن را تبدیل به یک قاعده معنوی برای سرعت‌بخشی به معنویات بکنیم.

سرعت معنویت اسلامی و آسیب‌های مدرنیته

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: حدس بنده این است که اولاً این سرعت معنوی بر بنیاد تفکر عرفانی اسلام می‌تواند در مواجهه با سرعت مدرن قرار بگیرد و آسیب‌ها و خلأهای برآمده از سرعت مدرنیزاسیون و پسامدرنیته را نداشته باشد. شتاب معنوی نه فقط می‌تواند در مواجهه و مقابله با مدرنیته قرار بگیرد بلکه می‌تواند به انباشت خیرات و تراکم ارزش‌ها منتهی شود.

وی اضافه کرد: متاسفانه حوزه‌های علمیه در برابر یک ویروس سیال و سریع که مناسبات روحی، اخلاقی، اجتماعی ما را بهم ریخته است معنویت و نرم‌افزار شتابنده را در مواجهه با این خلأهای معنوی نداشته و نتوانسته خود را بهنگام کند؛ انفعال حوزه در برابر کرونا به خاطر این بود که حوزه یاد نگرفته و سیستم تربیتی ما به ما یاد نداده که فهم بهنگام، تولید بهنگام و عمل بهنگام داشته باشیم.

ضعف حوزه در به‌روزرسانی در مقابله با کرونا

بابایی بیان کرد: این مسئله صرفاً در بحث معنویت نیست بلکه در بحث فقهی هم وجود دارد؛ آقای مبلغی در جلسه‌ای می‌گفت که موضوعاتی که تلفات از کشور می‌گیرد نمی‌تواند منتظر درس اجتهادی بماند که یکسال و یا دوسال طول می‌کشد.

این پژوهشگر و استاد حوزه با بیان اینکه نیروهای جهادی حوزه کار دشواری را شروع کردند، اظهار کرد: ما مباحث تحلیلی را پشت میز کار خود و فارغ از دغدغه‌های میدانی ارائه می‌دهیم، ولی آنان وسط میدان هستند. باید دست تک تک آنان را ببوسیم؛ ولی کار جهادی حوزه به رغم دشواری، آسانترین کاری است که می‌توانست انجام دهد.

بابایی تأکید کرد: کار دشوار حوزه، فعال کردن معنویت فوری اسلامی در مواجهه با خلأهای معنوی در جامعه است که این موضوع هنوز در برخی اذهان حوزویان درک نشده است. در وضعیت سریع کرونایی که ما را به سمت بی‌هویتی، تنهایی و جدایی می‌برد، باید سرعت معنویت قرآنی را به درستی تبیین کنیم و اینکه آیا می‌توانیم براساس این آیات، قاعده برای فعال کردن ظرفیت معنوی اسلامی تولید کنیم.