کوتاه شدن دست روانشناس‌‌‌‌‌‎نما‌ها / سرنوشت وزارت پیشگیری و ارتقای سلامت روان

مناسبت نهم اردیبهشت‌ماه، به این دلیل است که در این روز با مصوبه مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان، قانون تشکیل سازمان نظام روانشناسی و مشاوره تصویب و ابلاغ شد. به‌همین خاطر هر ساله سازمان نظام روانشناسی و مشاوره در تهران و استان‌ها مراسم‌ها و جلساتی را برگزار می‌کند که در وهله نخست، عملکرد سازمان را به مردم گزارش دهد و سپس

فعالیت‌ها و اقدامات انجام شده مورد بررسی و نقد قرار گیرد. در این جلسات و مراسم‌، برنامه‎هایی برای فرهنگ‎سازی روانشناسی و مشاوره در سراسر کشور اجرا شد و در کنار این برنامه‎ها از خادمان این عرصه که شامل نهادها، ارگان‎ها و افرادی هستند که به ارتقای این عرصه کمک کرده‎اند، تقدیر به عمل می‎آید. همچنین در این جریان از بزرگان این عرصه نیز تجلیل می‎شود.

 

اولین مراسم سازمان را در سال ۱۳۹۴ در تالار وحدت و با حضور بیش از دو هزار نفر از روانشناسان و مشاوران کشور و همراهی مسئولان و مقامات کشوری و لشکری برگزار شد. مسئله سلامت روان موضوعی است که مرتبط با کل آحاد جامعه می‌شود و در سال جاری که موضوع شیوع کرونا مطرح و اجتماعات ممنوع شد و ما به صورت حقیقی و حضوری مراسمی نداریم، تصمیم گرفتیم تا از طریق فضا‌های مجازی این روز را گرامی بداریم. خانواده روانشناسی و مشاوره جامعه بسیار بزرگی است و روانشناسان سرمایه ارزنده برای کشور هستند و در حال حاضر حدود ۳۰ هزار عضو پیوسته و وابسته دارد که با خانواده‌هایشان جامعه بسیار بزرگی را تشکیل می‎دهند.

طی یک سال گذشته پیشرفت‌های بسیار بزرگی را در این عرصه شاهد بودیم که از جمله آن فرهنگ‌سازی بود. کشور ما بحران‌های بسیاری را از جمله سیل و زلزله پشت سر گذاشت و امروز نیز با بحران کرونا مواجه هستیم؛ در تمامی این بحران‎ها ملاحظه کردیم که صف مقدم سلامت، سلامت روان است و روانشناسان و مشاوران پیش قراول این مقوله بودند و برنامه‎های بسیاری را اجرا کردند. این فعالیت‎ها وخدمات را در گزارشی متشکل از ۳۳ بند خدمت رئیس جمهور ارائه کردیم.

کار‌هایی که روانشناسان و مشاوران طی دو ماه گذشته در سراسر کشور انجام دادند، حقیقتاً بسیار بزرگ و بدون هیچ ادعا و توقعی بود. همه این خدمات به‎صورت خودجوش و با محوریت سازمان نظام روانشناسی و مشاوره و همچنین ستاد‌های مقابله با بحران هر استان انجام شد و شاهد خدمات بسیار مهم و اثرگذار این قشر بودیم.

 

از جمله این خدمات تدوین سبک زندگی کرونایی بود که مشخصات آن را سازمان نظام روانشناسی و مشاوره اعلام و امروز تبدیل به یک فرهنگ شد. براساس این سبک زندگی ملاحظه کردیم که در روز ۱۳ فروردین کسی از منزل خود خارج نشد مگر برای کار‌های ضروری و اجبار؛ این حرکت به‌واسطه اقدامات و خدماتی بود که مشاوران و روانشناسان سازمان نظام روانشناسی و مشاوره در سراسر کشور انجام دادند و پا به پای پزشکان و پرستاران، آنچه که در توان داشتند را برای مردم در طبق اخلاص گذاشتند.

ایکنا ـ امنیت روانی و پیشگیری یکی از مهمترین و در عین حال اساسی‎ترین موضوعات سلامت در ابعاد زندگی انسان‎هاست که تأمین و توجه به آن ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تلقی می‌شود. شناخت مفهوم امنیت روانی و پیشگیری در جهت حفظ آن و راهکار‌ها و موانع آن، از جمله مسائل مهم و درخور توجهی است که مقام معظم رهبری نیز در سخنانشان بار‌ها به آن تأکید داشته‎اند. از اهمیت این مقوله در جامعه و جایگاه آن بگویید.

مقوله سلامت شامل سه بخش است که اولین و مهمترین مرحله آن پیشگیری است. در این مرحله باید اقداماتی از جمله آموزش‎ها و مهارت‎هایی را از پیش داشته باشیم تا به مشکلات بعدی مبتلا نشویم. مرحله دوم تشخیص و درمان است که برای این موضوع یک وزارتخانه به عنوان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در کشور داریم که موفقیت‌های بسیاری هم در این عرصه از پزشکان عزیز کشور شاهد بوده‎ایم. سومین بخش در حوزه سلامت، بازتوانی و توانبخشی است که برای این موضوع نیز سازمان بهزیستی و نهاد‌های دیگر کمک کرده‎اند.

با وجود اینکه مسئله پیشگیری، اولویت درمان و سلامت جامعه است، اما تاکنون متصدی برای این عرصه که مهمترین بخش حوزه سلامت است نداشته‎ایم. این در صورتی است که برای حفظ سلامت جامعه باید کاری کنیم تا بیمار نشویم و ویروس و مشکل را در جامعه و در جوامع کوچک‎تر مانند مدرسه، ادارات، مراکز مختلف و خانواده نداشته باشیم. پیشگیری در کشور ما تاکنون متصدی نداشته است و مسئله کرونا این موضوع را به خوبی باز کرد و اهمیتش را به جامعه نشان داد.

 

ملاحظه کردیم که در ابعاد مختلف تمامی پروتکل‌هایی که ارائه می‌شد، ماهیتاً جنبه پیشگیرانه داشت و موفقیت‎آمیز هم بود؛ بنابراین در دوران پسا کرونا مسئله کشور، پیشگیری بود و هسته اولیه این موضوع هم خدمات روانشناسی و مشاوره است تا مردم بیاموزند که گرفتار این مشکلات و موضوعات نشوند؛ بنابراین روانشناسی و مشاوره به قله‌هایی که باید، بسیار نزدیک شد و کرونا هم به روشن شدن این حقیقت انکارناپذیر کمک کرد.

ایکنا ـ شیوع کرونا باعث شد که سیل محتوا‌ در فضای مجازی به راه بیفتد؛ محتوا‌هایی که گاه نادرست و از افراد غیرمتخصص منتشر می‌شد و آسیب‌های روحی و روانی جبران‌ناپذیری را به جامعه وارد می‌کند. اما همانطور که همه شاهد بودیم ستاد ملی مقابله با بحران کرونا در زمینه مدیریت استرس و اضطراب حاصل از این بحران به همکاری جدی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور متوسل شد و اقدامات بسیار مؤثری انجام شد. برخی از مهمترین اقدامات در این عرصه و رویداد‌های آینده این سازمان را بازگو کنید.

سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با توجه به شرایط کرونایی کشور، بسته‎های آموزشی را بالغ بر سه هزار صفحه تهیه کرد. تمامی این بسته‎های آموزشی توسط روانشناسان و مشاوران کشور تهیه شد و به‌ زودی روند این اقدامات را به دولت و دفتر مقام معظم رهبری گزارش خواهیم داد. علاوه بر این، بحث استفاده از تکنولوژی‎‌های جدید برای سلامت به خصوص سلامت روان از جمله مشاوره‌های اینترنتی، تولید اپلیکیشن‎ها و سامانه‎های اینترنتی ایجاد شد که جدیدترین آن تهیه و تولید سامانه و سیستم ارجاع در سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است. بر این اساس مردم از طریق این سیستم به مشاور و روانشناس محل زندگی خود ارجاع داده می‌شوند تا دیگر گرفتار روانشناس‎نما‌ها و مشاور‌های دروغی و جعلی در فضای حقیقی و مجازی نشوند.

مردم به دلیل تبلیغات برخی رسانه‎های بیگانه و فرصت‎طلبان دچار سردرگمی شده بودند و بعضاً به افرادی مراجعه می‎کردند که هیچ‌گونه صلاحیتی در این عرصه نداشتند و گاهی به خانواده‎ها هم آسیب می‎رساندند. برهمین اساس و به زودی سیستم ارجاع با مسئولیت و نظارت مستقیم سازمان نظام روانشناسی را راه‎اندازی خواهیم کرد تا با مشکلی از این جهت وجود نداشته باشد.

حقیقتاً سامانه سلامت، یک تجربه موفق بود که در وزارت بهداشت ایجاد شد و اطلاعات خوبی به مردم داد. در سامانه ۴۰۳۰ امروز بیش از ۷۰۰ روانشناس و مشاور به مردم خدمت ارائه می‌دهند و بازخورد مردم نسبت به این اقدامات بسیار مثبت بوده است، چراکه در وهله نخست، راهنمایی کردند و سپس اگر مسئله و مشکلی را دریافت کردند آن را به مشاور و روانشناس متخصص ارجاع دادند. تمام این اقدامات طی دو ماه گذشته ایجاد شده است.

 

سیاستگذاران، برنامه‎ریزان و مسئولان حاکمیتی از این به بعد به موضوع پیشگیری به منزله درخواستی عمومی بیشتر توجه می‎کنند؛ از مجلس شورای اسلامی و دولت محترم درخواست می‎کنم که مسئله پیشگیری را جدی بگیرند چرا که این موضوع یک مسئله حاشیه‎ای نیست و اولویت اول کشور است. امیدواریم دولت و مجلس در سیاست‎گذاری‎ها، برنامه‎ریزی‎ها، بودجه‎بندی‎ها و کار‌های اجرایی این موضوع را به عنوان اولویت اول تلقی کنند و برای آن برنامه‎ریزی داشته باشند.

ایکنا ـ یکی از اهداف اصلی بعثت انبیا از دیدگاه قرآن کریم، بشارت و بیم‌دهندگی است که مفهوم نزدیکی با موضوع «پیشگیری» دارد؛ نظر شما در این خصوص چیست و در مبانی دینی و قرآنی چقدر بر موضوع «پیشگیری» تأکید شده است؟

همه پیامبران الهی برای دو هدف اساسی از طرف خداوند متعال میان بشر مبعوث شده‏‌ا‌ند، یکی از این اهداف برقراری ارتباط صحیح میان بنده و خالق بوده است؛ اما هدف دوم،‌ برقراری روابط حسنه و صالح میان افراد بشر، براساس عدالت، صلح، صفا، تعاون، احسان، عاطفه و خدمت به یکدیگر است. قرآن کریم در این‌باره می‏‌فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا؛ وَدَاعِيًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَسِرَاجًا مُنِيرًا(احزاب/۴۵و۴۶)؛‌ اى پيامبر ما تو را گواه و بشارت‌دهنده و هشداردهنده فرستاديم و دعوت‏‌كننده به سوى خدا به فرمان او و چراغى تابناک». این آیه به خوبی نشان می‌دهد که پیامبران و ائمه(ع) درصدد آگاه‌سازی مردم از خطر و نویددهندگی بودند تا آنان آگاه شوند و مسیر صحیح را بشناسند و در مسیر گرفتاری‎ها و مشکلات قرار نگیرند؛ موضوع پیشگیری نیز به همین شکل است و راه صحیح و سالمی که انسان را به مقصد می‎رساند را نشان دهد، این در حالی است که کشور ما امکانات بسیاری در این عرصه دارد اما متأسفانه مورد استفاده قرار نمی‎گیرد. اگر مسئله پیشگیری در کشور نهادینه شود، در مسائل اقتصادی نیز شاهد نفع صد برابری خواهیم بود؛ با پیشگیری به موقع، هزینه‎هایی که برای بهداشت و درمان کشور می شود نیز بسیار کاهش می‌یابد.

طرح «وزارت پیشگیری و ارتقای سلامت روان» را قبل از ماجرای شیوع کرونا و در جلسه‌ای با روانشناسان و مشاوران استان خوزستان و شهر اهواز مطرح کردم. در آن جلسه بر این موضوع تأکید کردیم و قطعاً طرح تشکیل این وزارتخانه و ضرورت‌های آن را به زودی به رئیس جمهور تقدیم خواهیم کرد. اما بعد از بازگشت از خوزستان و رسیدن به تهران، شیوع کرونا را در کشور شاهد بودیم که همه ذهن و فکر ما را برای کمک‌رسانی به مردم معطوف کرد و از این موضوع کمی دور شدیم.

 

واقعیت این بود که شیوع کرونا، اهمیت راه‌اندازی این وزارتخانه را ثابت کرد و به عنوان یک دلیل محکم برای راه‌اندازی این وزارتخانه، خود را نشان داد. باید برای اقدامات پیشگیرانه در ابعاد مراقبت‌های بهداشتی، سلامت روان و آسیب‌های اجتماعی - روانی یک مرجعیت داشته باشیم تا براساس آن برای سایر اقدامات برنامه‌ریزی کنیم. بر همین اساس پیگیر این قضیه خواهیم بود؛ هر چند که کرونا تمامی این اتفاقات را تحت شعاع خود قرار داده است، اما از شرایط به وجود آمده هم برای نهادینه کردن این موضوع استفاده خواهیم کرد.

 

گفت‌وگو از وهاب خدابخشی