درخواست از خداوند اقرار به عبودیت است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدسروش محلاتی، بامداد شنبه، 13 اردیبهشت‌ماه، به شرح فقراتی از دعای سحر پرداخت که در ادامه متن آن از نظر می‌گذرد؛

دعای سحر مانند برخی دیگر از ادعیه با این جمله آغاز می‌شود که «اللهم انی اسئلک». در دعای کمیل نیز در ابتدا چند بار این جمله تکرار شده است، اما خصوصیت‌های دعای سحر این است که در ابتدای همه فرازها این تعبیر به کار رفته است. در بیست‌وسه فرازی که در دعای سحر است بیست‌وسه بار این جمله تکرار شده که خدایا من از تو سؤال و خواسته دارم. در این جلسه تأملی در مورد اسئلک داریم. سؤال کردن خواستن است و مورد خطاب این خواست، حق‌تعالی است. فرمود «اللهم انی اسئلک»، بار خدایا از تو می‌خواهم.

معنا و مفهوم خواستن و سؤال کردن برای ما روشن است، اما مطلب قابل تأمل این است که چرا انسان با خدای خود باید خواسته‌هایش را مطرح کند. خداوندی که به همه نیازهای ما آگاه است و به اسرار قلب ما اشراف دارد و خدایی که نیازها و مصالح ما را بهتر از خود ما می‌داند و به همه آنها خبیر است. در برابر خدا سؤال کردن و اظهار خواسته داشتن چه لزومی دارد؟

کودکی شیرخوار را تصور کنید که گاهی در هنگام گرسنگی با گریه خود مادر را متوجه گرسنگی خود می‌کند و مادر به او شیر می‌دهد. اما اگر مادر غفلت نداشته باشد و اگر مادر توجه کافی به گرسنگی طفل داشته باشد، نیازی نیست طفل با گریه نیاز خود را مطرح کند. مادر به او رسیدگی خواهد کرد. اما چرا در این ادعیه بر خواستن از خدا تاکید می‌شود؟ اسراری در خواستن از خدا وجود دارد.

اقرار به عبودیت 

نکته اول این است که وقتی انسان در پیشگاه الهی سؤال و خواسته خود را مطرح می‌کند به این وسیله اقرار به عبودیت خود می‌کند و قبول می‌کند که نیازمند است و اذعان می‌کند که نیاز او را خداوند می‌تواند برآورده کند. به فقر خود اعتراف می‌کند و پایه و اساس عبودیت همین اعتراف به فقر و نیاز و احتیاج است. ممکن است برخی از افراد خود را نیازمند ببینند اما هرگز حاضر نباشند این اعتراف را در پیشگاه الهی داشته باشند. این اقرار یک اقرار توحیدی است و انسان را از حالت غفلت بیرون می‌آورد و این اثر دومی است که نسبت به «اللهم انی اسئلک» وجود دارد.

لحظات عمر ما با تنفس می‌گذرد و به آن نیاز داریم. ولی معمولا در حال غفلت از این نعمت و از این نیازی است که در بدن ما برای ادامه حیات ما وجود دارد. این «اللهم انی اسئلک» نیاز انسان را از حالت ناخودآگاه بودن به خودآگاه شدن در می‌آورد. غفلت را از بین می‌برد و حال توجه به انسان می‌دهد که نعمت از خدا است و ما در تمام لحظات عمرمان نیازمند به عنایت الهی هستیم. پس با «اللهم انی اسئلک» هم اقرار به توحید و عبودیت می‌کنیم و هم حالت توجهی در انسان پیدا می‌شود که آنچه انسان دارد از خدا است و همه پاسخی به خواسته‌هایی است که در نهان انسان وجود دارد.

لذا «اللهم انی اسئلک» اختصاص به حال دعا ندارد، اذکاری که در طول روز پیوسته انسان باید داشته باشد متضمن همین حقیقت است و ذکر برای توجه به خدا است و «اللهم انی اسئلک»، این حالت فقر و احتیاج را به انسان یادآوری می‌کند. پس هم تاثیر درونی دارد برای رفع غفلت و هم تاثیر بیرونی دارد برای اعتراف به بندگی در پیشگاه الهی. این جنبه اول توجه کردن و به زبان آوردن «اللهم انی اسئلک» است.

میزان اجابت دعا به ظرفیت انسان بستگی دارد

اما جنبه دوم این جمله این است که در اجابت دعا یک شرط قابلیت دعاکننده و ظرفیت دعاکننده است. البته در ضمن همین فرازهای دعای سحر به این می‌رسیم که «اللهم انی اسئلک بمسائلک کلها» و در آنجا با تفصیل بیشتر در مورد سؤال از حق تعالی و شرایط استجابت از دعا سخن گفته خواهد شد. اما دعایی که انسان دارد، اجابتش در حدود ظرفیت‌ها و استعدادهای انسان است و هر مقدار که انسان ظرفیت بیشتری داشته باشد، از فیض الهی بیشتر برخوردار می‌شود. همان اشاره‌ای که در قرآن کریم وجود دارد که «أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا». ما هرچه ظرف وجود خودمان را بیشتر کنیم و بتوانیم این ظرفیت را در خود افزایش دهیم، قهرا فیض و برکات الهی بیشتر شامل ما می‌شود و این مسئله سؤال و خواستن ظرفیت انسان و استعداد انسان را افزایش می‌دهد.

استادی را در نظر بگیرید که در کلاس درس برای دانشجویان و برای دانش‌آموزان خود مباحث علمی را طرح می‌کند و آنها نیز به فراخور استعداد خود این مباحث را دریافت می‌کنند و می‌گیرند. در عین حال سؤال کردن یک ظرفیت جدیدی برای دانش‌آموز و دانشجو ایجاد می‌کند و دقت او را به بحث علمی افزایش می‌دهد. وقتی استاد دید که دقت دانشجو بیشتر است و آمادگی دریافت او بیشتر شده است،. بحث را دقیق‌تر و عمیق‌تر مطرح می‌کند. بنابراین آمادگی‌ها با این سؤال‌ها و خواسته‌ها و توجه بیشتر پیدا کردن، افزایش پیدا می‌کند.

در رابطه با سؤال از خدا نیز همینطور است. وقتی که بنده در پیشگاه حق‌تعالی قرار می‌گیرد، نعمت‌های الهی را می‌بیند و حمد و ثنای الهی را بر زبان دارد و عجز خود را مورد توجه قرار می‌دهد و اذعان و اعتراف به فقر خود می‌کند، همه این حالات ظرفیت‌های انسان را در برابر خدا برای دریافت فیض الهی بیشتر می‌کند و قهرا به اجابت هم نزدیک‌تر می‌شود.

پس در دعا باید پیوسته به همین جمله که در دعای سحر آمده است توجه داشته باشیم که «اللهم انی اسئلک» و حالت سؤال و درخواست را عبد و بنده در هیچ شرایطی نباید از دست بدهد و مبادا که شیطان که خود متکبر و مغرور بود و حاضر نبود در برابر خدا کرنش کند، ما را فریب دهد و زبان سؤال و تقاضا را در پیشگاه الهی از ما بگیرد. باب رحمت الهی از این سؤال‌ها باز می‌شود و شامل حال انسان می‌گردد.