نقش مواضع سه‌گانه در تعیین وزن کلمات بیش از ۴ حرف + صوت

به گزارش ایکنا، الهام ماندگارمهر، مرتل و حافظ بین‌المللی کشورمان، مباحثی درباره وزن کلمات (نَبر یا آکسان) را برای مخاطبان این خبرگزاری ارائه می‌کند. موارد مطرح‌ شده از سوی این مدرس قرآن، براساس اجازه‌نامه قرائتی است که به روایت حفص از عاصم و از دو طریق روضة‌المعدّل و کتاب المصباح از شیخ محمد عصفور، از اساتید مصری، دریافت کرده است.

این مباحث در هشت قسمت روزهای یکشنبه و سه‌شنبه منتشر می‌شود که در چهار بخش گذشته مقدمات آن، جایگاه‌های نَبر در قرآن، تشخیص اقسام کلمات و توجه به ریشه آن‌ها، لحن ذاتی کلمات ۱ تا ۳ حرفی و همچنین نقش مواضع سه‌گانه در تعیین وزن کلمات چهارحرفی منتشر شد.

در جلسه گذشته مواضع سه‌گانه‌ای که تعیین‌کننده وزن کلمات بودند، معرفی شدند و به دو سبک از کلمات چهارحرفی پرداخته شد که در برخی از موارد وزن کلمه بعد از این مواضع سه‌گانه واقع می‌شد مثل ربَّک، مالِکَ و گاهی وزن قبل از این مواضع سه‌گانه قرار می‌گرفت چون قَدَّمنا و عَلَّمنا.

در ادامه قاعده جلسه گذشته به کلمات چهار و یا پنج حرفی پرداخته می‌شود و شرایطی پیش می‌آید که این سه موضع(مد، ساکن و تشدید) تعیین‌کننده وزن کلمات خواهد بود. کلمات بیش از چهار حرف که یکی از این مواضع مد، ساکن و یا تشدید در آنها وجود دارد به دو دسته تقسیم می‌شود؛

بخش اول، کلماتی هستند که بعد از حرف مد، ساکن و یا تشدید، سه متحرک داشته باشیم که در این صورت وزن بر متحرک اول قرار می‌گیرد چون تِجارَتَهُم(بعد از حرف مد، وزن کلمه بر حرف متحرک اولی یعنی حرف راء قرار می‌گیرد)، فَانفَجَرَت، أنفُسَکُم، مَوعِظَةٍ و...

مثال اول

دقت کنیم تا هنگامی که لحن عارضی و نغمات را به خواندن و قرائت‌مان اضافه می‌کنیم، لحن ذاتی و اصلی کلمات، تحت تأثیر آن لحن عارضی قرار نگیرد.

بخش دوم؛ زمانی است که در کلمات بیش از چهار حرف، بعد از یکی از مواضع سه‌گانه(مد، ساکن و تشدید) چهار متحرک داشته باشیم که وزن کلمه بر روی سومین متحرک قرار می‌گیرد مثل آلِهَتُنا(وزن بر روی حرف «تُ» قرار می‌گیرد)، ألسِنَتُهُم، أفئِدَتُهُم.

باید توجه کنیم در تلاوت، تأکید و نبر به معنای فشار اضافی نباید به بخشی از کلمات ایجاد شود، بلکه به صورت طبیعی و بدون تکلف باید ادا و انجام شود.

مثال دوم

در این جلسه قواعدی که می‌شد به صورت دسته‌بندی بیان کنیم، به پایان رسید. البته تبصره و نکاتی باقی‌مانده است که طی دو جلسه آینده مطرح می‌شود، اما ممکن است سؤال کنید که اگر کلمات چهارحرفی یا پنج‌حرفی هیچ کدام از این مواضع سه‌گانه(مد، ساکن و تشدید) را نداشت، آن هنگام وزن کلمه را باید به کدام حروف بیاوریم؟ مثل کلمات خَلَقَکُم، یَعِدُکُم، رَزَقَکُم، بَقَرَةٌ، شَجَرَةٌ. جواب این است که حروف این کلمات را از ابتدا می‌شماریم و روی سومین متحرک، وزن کلمه را اجرا می‌کنیم و «کُم» در این مدل کلمات علاوه بر اینکه در رسم‌الخط، پیوسته به کلمه قبل نوشته شده است، از نظر ادبیات عرب نیز جزئی از کلمه محسوب می‌شود و جزء جداگانه‌ای نیست.

همچنین اگر خواستیم در این کلمات وقف کنیم، تکلیف آنهایی که انتهایش ساکن دارد، مشخص است، اما کلماتی چون بَقَرَةٌ، شَجَرَةٌ که بعد از وقف، «تاء» تبدیل به «هاء» می‌شود، از نظر وزن، تبدیل به کلمه سه‌حرفی می‌شود، لذا وزن کلمه بر حرف اول وارد می‌شود.

مثال سوم

اینها نکاتی است که باید در هنگام وقف و وصل توجه شود که وزن کلمه بر کدام حرف گذاشته تا هم از لحاظ فصاحت و هم از لحاظ معنا، درست ادا شود.

فایل کامل مبحث جلسه ششم در ذیل بارگذاری شده است: