نقش مواضع سه‌گانه در تعیین وزن کلمات ۴ حرفی + صوت
الهام ماندگارمهر گفت: سه موضع ساکن، تشدید و حرف کشیده(حرف مدی) تعیین‌کننده وزن کلمات هستند که عموماً در کلمات چهارحرفی است و گاهی اوقات کلمات پنج‌حرفی نیز در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد که باید به آنها نیز توجه کرد.
به گزارش ایکنا، الهام ماندگارمهر، مرتل و حافظ بین‌المللی کشورمان، مباحثی درباره وزن کلمات (نَبر یا آکسان) را برای مخاطبان این خبرگزاری ارائه می‌کند. موارد مطرح شده از سوی این مدرس قرآن، براساس اجازه‌نامه قرائتی است که به روایت حفص از عاصم و از دو طریق روضة‌المعدّل و کتاب المصباح از شیخ محمد عصفور، از اساتید مصری، دریافت کرده است. این مباحث در هشت قسمت روزهای یکشنبه و سه‌شنبه منتشر می‌شود که در چهار بخش گذشته مقدمات آن، جایگاه‌های نَبر در قرآن، تشخیص اقسام کلمات و توجه به ریشه آنها و همچنین لحن ذاتی کلمات ۱ تا ۳ حرفی منتشر شد.
آشنایی با سه موضع تعیین‌کننده
البته کلمات دسته‌بندی‌های مختلفی دارند که در جلسه گذشته درباره کلمات یک تا سه حرفی صحبت شد و این جلسه، وزن کلمات چهارحرفی را بررسی می‌کنیم. پیش از معرفی کلمات چهارحرفی خوب است که با این مواضع سه‌گانه آشنا شویم.
سه موضع ساکن، تشدید و حرف کشیده(حرف مدی) تعیین‌کننده وزن کلمات هستند که عموماً در کلمات چهارحرفی است و گاهی اوقات کلمات پنج‌حرفی نیز در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد. کلمات چهارحرفی که مابین آنها سه موضع تعیین‌کننده باشد، دو حالت دارند.
حالت اول، گاهی اوقات وزن کلمه بر حرف بعد از این موضوع قرار می‌گیرد، یعنی حرف بعد از ساکن و مد و تشدید در ذات خود یک ساکنی دارد و اصطلاحاً می‌گویند وزن بر «ثانی المثقل» قرار می‌گیرد، یعنی دومین حرفی که تشدیددار شده است.
مثال نخست
نکته‌ای که باید توجه کنیم، این است که اگر در این کلمات وقف کنیم، وزن کلمه تغییر می‌کند مثل «یَحکُمُ» و «نَعبُدُ» که وزن کلمه در حرف «باء» است، اما اگر وقف کنیم روی حرف نون می‌آید.
مثال دوم
باید توجه داشته باشیم، اگر در یک کلمه بیش از دو موضع تعیین‌کننده وزن داشته باشیم، مثل «أبصارِهم» که هم ساکن و هم حرف مد دارد، موضع آخر مد، نظر است.
مثال سوم
حالت دوم،کلمات چهارحرفی هستند که مواضع سه‌گانه ما بین آنها هست، اما وزن بر حرف قبل از این مواضع قرار می‌گیرد و شرط هم این است که این مواضع سه‌گانه(ساکن، تشدید و یا حروف مد)، حرف سوم این کلمه باشد.
چنان که در کلمه «عَلَیکَ» قبل از موضع ساکن، دو حرف دیگر است و موضع ساکن حرف سوم این کلمه است، عین و لام مفتوح و یاء ساکن که وزن کلمه بر حرف قبل از ساکن یعنی لام است.
مثال چهارم
استثنائات و توجه بیشتر
«إنَّما»؛ در برخی از آیات قرآن، متشکل از دو کلمه «إنَّ + ما» است که گاهی اوقات در قرآن جداگانه نوشته شده و گاهی اوقات باهم و به صورت متصل نگارش شده لذا باید قاریان و حافظان توجه داشته باشند که وزن صحیح این کلمه را رعایت کند.
آیه 134 سوره مبارکه انعام «إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لَآتٍ» که جدا نگارش شده است، اما در رسم‌الخط آیه پنج سوره مبارکه ذاریات «إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ»، آیه 95 سوره مبارکه نحل «إِنَّمَا عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ» و آیه 7 سوره مبارکه مرسلات «إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَوَاقِعٌ» کلمه «إِنَّمَا» پشت سر هم نوشته شده است و مخاطب گمان می‌کند که این کلمه به معنای فقط است که غلط است بلکه «إنَّ + ما» است.
همین شرایط نیز برای «أنَّما» نیز رخ می‌دهد، اگر این واژه، کلمه مستقل باشد، وزن بر روی ثانی المثقل وارد می‌شود، یعنی بعد از موضع تعیین‌کننده که ساکن است، مثل آیه 115، سوره مبارکه مؤمنون «أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا». اما هستند مواردی که استثنا است و در رسم‌الخط قرآن سر هم نوشته شده و مخاطب فکر می‌کند «أَنَّمَا» به معنای مستقل است، حال آن که «أنَّ + ما» است، همانطور که در آیه 41 سوره مبارکه انفال «وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ» و یا آیه 27 سوره مبارکه لقمان «وَلَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ» آمده است.
بنابراین مهم است که بدانیم قرآن کتاب خواندنی است، پس خواندن و قرائتش ملاک است و نه رسم‌الخط و کتابتش. پس قرائت بر کتابت اولویت دارد؛ چرا که براساس معنا، این عبارت را می‌فهمید.
در جلسه پنجم، خیلی از وزن کلمات قرآن را یاد گرفتید و می‌توانید اجرا و رعایت کنید، اما باید تمرین داشته باشید و قطعاً موارد دیگری هست که در جلسات آینده ذکر می‌کنم، اما اگر بخواهید موارد مطرح شده در این پنج جلسه بیشتر ملکه ذهنتان شود، باید به مرور و به تدریج این نکات را در ذهنتان جای دهید.
فایل کامل مبحث جلسه پنجم در ذیل بارگذاری شده است:
انتهای پیام
