ارائه نکات تکمیلی مبحث رعایت وزن کلمات در تلاوت + صوت

به گزارش ایکنا، الهام ماندگارمهر، مرتل و حافظ بین‌المللی کشورمان، مباحثی درباره وزن کلمات (نَبر یا آکسان) را برای مخاطبان این خبرگزاری ارائه کرد. موارد مطرح‌ شده از سوی این مدرس قرآن، براساس اجازه‌نامه قرائتی است که به روایت حفص از عاصم و از دو طریق روضة‌المعدّل و کتاب المصباح از شیخ محمد عصفور، از اساتید مصری، دریافت کرده است.

این مباحث در هشت قسمت روزهای یکشنبه و سه‌شنبه منتشر شد که هفت بخش گذشته شامل مقدمات، جایگاه‌های نَبر در قرآن، تشخیص اقسام کلمات و توجه به ریشه آن‌ها، لحن ذاتی کلمات ۱ تا ۳ حرفی، نقش مواضع سه‌گانه در تعیین وزن کلمات ۴ حرفی، نقش مواضع سه‌گانه در تعیین وزن کلمات بیش از ۴ حرف  و تأثیر حروف معانی در لحن ذاتی کلمات بود.

این جلسه پایانی سلسله مباحث وزن کلمات است که در این جلسه به مباحث تکمیلی چون حرکات عارضی در آخر کلمات می‌پردازیم و اینکه آیا آنها در وزن کلمه تأثیرگذار هستند یا خیر؟! حرکات عارضی در چند دسته‌بندی ارائه می‌شود، اما پیش از آن لازم است، بدانیم که حرکات عارضی در وزن کلمه تأثیری ندارند، یعنی یک کلمه اگر حرف آخر آن، ساکن باشد به همان صورتی تلفظ می‌شود که این ساکن بخواهد به کلمه بعدی وصل شود و حرکتی بر این ساکن عارض شود.

دسته نخست؛ ضمه عارضی در «واو»های جمع است، تقریباً 10 مورد در قرآن است که در برخی از موارد باید درباره آن بحث شود، به عنوان مثال کلمه «فَتَمَنَّوا» که به صورتی که حرف آخرش ساکن است خوانده شود، وزن کلمه بر قبل از مواضع سه‌گانه وارد می‌شود و در اینجا وزن کلمه بر حرف «مَ» وارد می‌شود. اگر بخواهد این کلمه به کلمه بعدی وصل شود به دلیل التقای ساکنین که پیش می‌آید، هنگامی که ساکن اول بخواهد حرکتی بگیرد، چون اینجا «واو» جمع است، پس حرکت ضمه می‌گیرد و باز هم باید وزن کلمه را قبل از تشدید بیاوریم.

مثال اول

دسته دوم؛ ضمه عارضی در ضمایری چون هِم، هُم، کُم، تُم است، هنگامی که بخواهند این ضمایر به کلمات بعدی وصل شوند. حرکات عارضی زمانی پیش می‌آید که حرف آخر ساکن است و قرار است به کلمه بعدی وصل شود و آن کلمه نیز با حرف ساکن شروع می‌شود که در اینجا ناچار می‌شویم به ساکن اول حرکت عارضی دهیم تا التقای ساکنین را برطرف کنیم. مثل «إتَّخَذتُم» که وزن کلمه بر حرف «خاء» وارد می‌شود و اگر هم وصل شود، بازهم همینگونه خوانده می‌شود.

مثال دوم

دسته سوم؛ کسر عارضی است که در وصل به کلمه بعد پیش می‌آید. این کسره عارضی در موارد ذیل دیده می‌شود؛

1-افعالی که مجزوم هستند، در ادبیات عرب ادات جازمه داریم و فعلی که بعد از آن می‌آید، مجزوم می‌شود مثل مَن، إن، ما، لَم، لمّا و یا جواب طلب. مثال‌ها را در ذیل گوش دهید؛

2-فعل‌های امر مخاطب، به مثال ها توجه کنید؛

3-فعل‌های امر غایب که همراه با لام امر غایب می‌آید؛ به مثال گوش دهید؛

4- کسره عارضی در فعل‌های نهی، مثال‌ها را توجه کنید!

5- می‎توان کسره عارضی را در تاء تأنیث ملحق به فعل نیز دید، به مثال گوش بسپارید؛

جمع‌بندی

می‎توان گفت به طور کلی در این چهار مورد کسره عارضی را می‎بینم؛ فعل‌های امر، نهی، فعل‌هایی که با ادات جازمه مجزوم شدند و زمانی که تاء تأنیث به فعل ملحق شود.

نکات تکمیلی درباره وزن کلمات

‌یکی از موارد این است که حرکت مدی بین دو متحرک قرار گرفته است، آن هنگام وزن بر روی آن حرکت مدی می‌آید مثل کلمه حَکیمً، سَمیعٌ، رَسُولً

در وقف هنگامی که یکی از این سه موارد را داشتیم؛ باید وزن را بر بخش آخر کلمه اجرا کنیم؛

زمانی که دو ساکن داشته باشیم، زمانی که مد و یک ساکن داشته باشیم و زمانی که دو ساکن داشته باشیم که با تشدید می‌آید.

باید دقت کنیم هنگامی که کلماتی چون «لی» و «نی» به کلمه‌ای چسبیدن، آن را عضو آن کمه به حساب بیاوریم و پس از آن وزن کلمه را حساب کنیم تا ببینیم بر روی کدام حرف واقع می‌شود و یا جدا آنها را حساب کنیم؟ باید بدانیم کلمه «لی» یک کلمه جداگانه به حساب می‌آید. اما «نی» اینگونه نیست چون «نون» وقایه است به اضافه «یاء» که آن هم ضمیری است که متصل به فعل است مثل فَذکُرونی که وزن بر حرف «رُ» وارد می‌شود و ...

سخن پایانی

خدا را شاکریم که در این جلسات مختصر و به صورت صوتی، نکات اصلی و کلی بحث وزن کلمات مطرح شد و برای تکمیل این مباحث حضور در جلسات قرآن، استماع تلاوت‌های مصری و اجرای سنت إقراء می‌تواند به حفاظ و قاریان کمک کند تا اشکالات احتمالی‌شان در این زمینه برطرف شود و با اجرای صحیح وزن کلمات هم از فصاحت خوبی برخوردار باشند و هم حق و مستحق حروف را رعایت کرده باشند و هم توجه کافی به معنا و مفاهیم آیات داشته باشند.

همچنین از اساتیدی که من را با بحث «نَبر» آشنا کردن چون استادان سیدمحسن موسوی‌بلده، مهدی حسنی و شیخ محمد فهمی عصفور، تشکر و قدردانی دارد. 

فایل کامل مبحث جلسه هشتم در ذیل بارگذاری شده است: